BHP: Praca w warunkach zagrożenia uzasadnia zamknięcie firmy przez PIP

Kontrola inspektora pracy zmierzająca do ustalenia i udokumentowania stanu faktycznego nie jest celem samym w sobie. Ma wymusić na pracodawcy określone działania i wyeliminować zauważone naruszenia. Gdy inspektor wystawia protokół, oznacza to, że podczas wizyty w zakładzie ujawnił nieprawidłowości. Sporządzenie tego dokumentu i jego podpisanie przez pracodawcę nie daje jednak podstaw do przyjęcia, że wszystkie kwestie między inspektorem a pracodawcą zostały wyjaśnione.

Ustalenia w protokole stwierdzające nieprawidłowości w działalności pracodawcy – zarówno te dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, jak i prawnej ochrony pracy nie mogą pozostać bez odpowiedzi. Inspektor jest bowiem zarówno organem kontroli, jak i nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy. Za pomocą odpowiednich instrumentów ma więc prawo wpływać na pracodawcę, aby ten podjął działania zmierzające do należytego przestrzegania prawa pracy. Służą temu nakaz, wystąpienie i polecenie.

Twarde decyzje

Uwzględniając charakter działalności kontrolno-nadzorczej PIP, podstawowym środkiem prawnym jest tzw. nakaz. Już sam wydźwięk tego słowa sugeruje, że ten środek ma charakter władczy, a brak jego realizacji może być wymuszony.

Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 640, dalej ustawa o PIP) nie definiuje, czym jest nakaz. Wskazuje natomiast, w jakich przypadkach się go stosuje oraz co powinien zawierać.

Ustawa o PIP reguluje wiele rodzajów nakazów – dostosowanych do ustaleń poczynionych w kontroli. Do najczęściej wydawanych zalicza się:

- nakaz usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie, gdy dotyczy to przepisów i zasad z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy.

Przykład

Inspektor pracy przeprowadził kontrolę co do oceny ryzyka zawodowego. Okazało się, że pracodawca nie ocenił i nie udokumentował niebezpieczeństw związanych z pracą wykonywaną w zakładzie. Tym samym nie zapoznał pracowników z zagrożeniami oraz z zasadami ochrony przed nimi. Inspektor w nakazie zobowiązał więc pracodawcę, aby przeprowadził ocenę ryzyka, udokumentował to oraz zapoznał z nią załogę.

- nakaz wstrzymania prac lub działalności, gdy stwierdzone naruszenia bezpośrednio zagrażają życiu lub zdrowiu pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność.

Przykład

Pracodawca prowadzący firmę budowlaną skierował do prac na rusztowaniu osoby bez wyposażenia w niezbędne środki chroniące przed upadkiem z wysokości. Ustalił ponadto, że rusztowanie jest wadliwie zmontowane, co w każdej chwili grozi jego zawaleniem. Uwzględniając ten stan i towarzyszący mu poziom ryzyka, inspektor wstrzymał prace na rusztowaniu.

- nakaz wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń, gdy ich używanie bezpośrednio zagraża życiu lub zdrowiu.

Organizując pracę, pracodawca musi dopilnować, aby używane maszyny i urządzenia techniczne gwarantowały bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności chodzi o to, aby pracownik nie był narażony na urazy, działanie niebezpiecznych substancji chemicznych, porażenie prądem elektrycznym itp. Jeśli zatem inspektor stwierdzi, że stosowane maszyny lub narzędzia bezpośrednio zagrażają zdrowiu czy życiu pracowników, wstrzymuje użytkowanie niebezpiecznego sprzętu.

Przykład

Inspektor kontrolował producenta wyrobów metalowych. Okazało się, że przy tokarkach występują tzw. strefy niebezpieczne powodujące zagrożenie pochwycenia i amputacji rąk pracowników. W takiej sytuacji inspektor z pewnością nakaże wstrzymanie eksploatacji niebezpiecznych maszyn.

- nakaz zaprzestania prowadzenia działalności lub działalności określonego rodzaju.

Takie nakazy zdarzają się, gdy kontrola wykaże, że stan BHP zagraża zdrowiu lub życiu pracowników, jak i osób fizycznych świadczących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy – w tym wykonujących działalność gospodarczą na własny rachunek.

Możliwość wydania takiego nakazu zależy od spełnienia dwóch przesłanek. Pierwsza to naruszenie przepisów BHP skutkujące bezpośrednim zagrożeniem dla zdrowia lub życia pracowników. Drugi warunek to trwałość stwierdzonych uchybień, których nie sposób usunąć za pomocą innych środków będących w dyspozycji inspektora.

Najczęściej powodem wydania tego nakazu jest to, że obiekty i pomieszczenia pracy nie spełniają wymagań techniczno-budowlanych. Stwierdzane przez inspektorów naruszenia w tym zakresie sprowadzają się do braku właściwych warunków użytkowych odpowiadających rzeczywistemu przeznaczeniu obiektu, co przekłada się na warunki BHP. Typową nieprawidłowością będącą podstawą wydania decyzji o zaprzestaniu prowadzenia działalności lub działalności określonego rodzaju jest prowadzenie jej w obiektach o niewłaściwym stanie technicznym. Przejawia się to np. naruszeniami konstrukcji nieruchomości mających trwały i nieusuwalny charakter, które tym samym są niemożliwe do wyeliminowania bez kompleksowego remontu lub przebudowy.

Decyzję o zaprzestaniu prowadzenia działalności podejmuje okręgowy inspektor pracy. PIP z dużą rozwagą podchodzi do każdego przypadku wydania takiego zakazu. Z jednej bowiem strony chroni on zdrowie i życie pracowników, ale z drugiej może wiązać się z likwidacją ich stanowisk pracy. Inaczej mówiąc, czy pozwolić pracować w budynku, który w każdej chwili może się zawalić, czy zakazać prowadzenia działalności (organizowania pracy) w takim miejscu, ryzykując, że zatrudnieni stracą zajęcie? Z moralnego punktu widzenia wybór jest trudny, ale przepisy BHP nie pozostawiają swobody – to normy bezwzględne. Nawet gdyby pracownicy zgodzili się pracować w warunkach zagrożenia zdrowia czy życia, mając widmo utraty posady, i tak dobrem nadrzędnym jest ochrona zdrowia i życia w procesie pracy. W każdym przypadku wydanie tej decyzji to rozwiązanie ostateczne.

- nakaz ustalenia w określonym terminie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.

Mimo dokładania starań zapewniających pracownikom bezpieczne warunki pracy nie można wykluczyć, że przy pracy zdarzy się wypadek. Jego wystąpienie nakłada na pracodawcę określone obowiązki. Jednym z nich jest ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku. W praktyce nie każdy pracodawca się z tego wywiązuje.

Przykład

Zatrudniony jako tłumacz telepracownik uległ wypadkowi podczas pracy w domu. Zgodnie z jego relacją doszło do wybuchu baterii w laptopie przekazanym przez pracodawcę do realizacji umówionych zadań. O zdarzeniu telepracownik powiadomił przełożonego, który odmówił przeprowadzenia postępowania powypadkowego. Uznał, że do wybuchu doszło w prywatnym mieszkaniu i nie musi mieć wcale związku z wykonywaną pracą. Pracownik poskarżył się w PIP na pracodawcę i opisał całą sytuację. Pracodawca powinien liczyć się z tym, że badający sprawę inspektor nakaże ustalić okoliczności i przyczyny wypadku.

- nakaz wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę.

Nie każdy ustalony w kontroli przez inspektora przypadek braku wypłaty wynagrodzenia bądź innego świadczenia ze stosunku pracy pozwala na wydanie nakazu płacowego. Zastosowanie go zależy bowiem od tego, czy należności wynikające ze stosunku pracy są wymagalne i bezsporne.

Przykład

Pracownik złożył do PIP skargę, bo pracodawca nie wypłacił mu wynagrodzenia za pracę nadliczbową. Podczas kontroli okazało się, że spór co do nadgodzin rozpatruje sąd pracy, bo pracownik skierował powództwo przeciwko pracodawcy. Inspektor nie miał tu podstaw do wydania nakazu.

Wystąpienia oraz polecenia ustne

Stosuje się je, gdy nie ma uzasadnienia prawnego dla wydania nakazu (decyzji). Inspektor będzie ich używał, aby uregulować nieprawidłowości inne niż te, które dotyczą BHP.

Przykład

W trakcie kontroli inspektor przeanalizował prowadzoną przez pracodawcę dokumentację ze stosunku pracy. Okazało się, że część teczek była niekompletna. Ponadto stwierdził przypadki nieterminowego wydawania pracownikom świadectw pracy. Tu inspektor ma prawo wydać wystąpienie. W nim zobowiąże pracodawcę, aby właściwie prowadził i przechowywał dokumentację pracowniczą oraz terminowo wydawał świadectwa pracy.

Ważne elementy formalne

W zależności od sytuacji nakaz wydawany jest w postaci pisemnej lub stanowiącej wpis do dziennika budowy. W szczególnych przypadkach, gdy jest to niezbędne wskutek charakteru stwierdzonych nieprawidłowości, decyzja może mieć formę ustną. Powinna być ona wykonana w trakcie kontroli lub niezwłocznie po jej zakończeniu.

Decyzja w formie pisemnej składa się z:

- oznaczenia organu, który ją wydał,

- daty wydania,

- oznaczenia strony lub stron,

- powołania podstawy prawnej,

- rozstrzygnięcia,