Obcokrajowca przed zatrudnieniem trzeba sprawdzić

Wykonywanie pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez cudzoziemców podlega licznym ograniczeniom. Prawo do legalnego zatrudnienia w Polsce mają bowiem tylko osoby, które uzyskały stosowne zezwolenie bądź posiadają określony status zrównujący je – pod względem prawa do pracy – z osobami narodowości polskiej.

Pracodawcom najłatwiej jest zatrudniać cudzoziemców będących obywatelami krajów UE. Zgodnie bowiem z art. 87 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (zwanej dalej u.p.z.) prawo do legalnego wykonywania pracy na terytorium RP mają wszyscy ci cudzoziemcy, którzy posiadają obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Podobne uprawnienia przysługują osobom będącym obywatelami państw EOG, osobom posiadającym zezwolenie na pobyt stały lub na pobyt rezydenta długoterminowego WE. Ww. obcokrajowcy mogą być zatrudniani bez konieczności ubiegania się o zezwolenie na pracę.

Do zawarcia umowy z innym obcokrajowcem najczęściej będzie wymagane uzyskanie zezwolenia (z wyjątkami przewidzianymi w art. 87 u.p.z.). Przepisy prawa przewidują dwie procedury takiej formy legalizacji zatrudnienia. W ich wyniku cudzoziemiec uzyska „zezwolenie na pracę" bądź „zezwolenie na pobyt czasowy i pracę".

Zezwolenie na pracę

Zezwolenie na pracę wymagane jest nie tylko w sytuacji, gdy praca ma być wykonywana na podstawie umowy o pracę, ale także wtedy, gdy podstawą zatrudnienia jest umowa cywilnoprawna. Należy pamiętać, iż zezwolenie wymagane jest także wtedy, gdy cudzoziemiec pełni jedynie funkcję w zarządzie spółki, gdy w związku z wykonywanymi zadaniami przebywa na terytorium RP przez okres przekraczający łącznie sześć miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy.

Decyzję w sprawie zezwolenia wydaje wojewoda. Z wnioskiem o jego wydanie powinien wystąpić podmiot, który zamierza zatrudniać cudzoziemca. Obcokrajowiec nie jest stroną takiego postępowania (jest to jedna z głównych różnic pomiędzy analizowanym typem zezwolenia a „zezwoleniem na pobyt czasowy i pracę"). Zezwolenie na pracę jest wydawane na czas określony, nie dłuższy niż trzy lata (z pewnymi wyjątkami) i może być przedłużane.

W zależności od charakteru pracy wyróżnia się kilka typów zezwoleń na pracę (A,B,C,D i E). Najbardziej popularne jest zezwolenie typu A, które wydawane jest w przypadku, gdy dana osoba zamierza wykonywać pracę na terytorium Polski na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej z podmiotem, którego siedziba lub miejsce zamieszkania albo oddział znajduje się na terytorium Polski.

Zezwolenie typu B jest wydawane w związku z pełnieniem przez cudzoziemca funkcji w zarządzie spółki. Zezwolenie typu C, D i E – cudzoziemcom, którzy wykonują pracę u pracodawcy zagranicznego i są jedynie czasowo delegowani do wykonywania pracy na terytorium Polski.

Test rynku pracy

Aby dany cudzoziemiec mógł uzyskać zezwolenie na pracę, niezbędne jest spełnienie szeregu warunków. W przypadku zezwolenia typu A jednym z wymogów jest przeprowadzenie tzw. testu rynku pracy. Test ten polega na ustaleniu przez starostę możliwości zatrudnienia przez pracodawcę (na stanowisku oferowanemu cudzoziemcowi) innego pracownika spośród bezrobotnych lub osób poszukujących pracy uprawnionych do legalnego jej wykonywania. W ramach tej procedury podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi składa do urzędu pracy ofertę pracy. Jeżeli starosta nie znajdzie kandydata na stanowisko oferowane przez pracodawcę, wydaje stosowne zaświadczenie o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych tego podmiotu. Zaświadczenie to załącza się do wniosku o zezwolenie. Warunek „testu rynku pracy" nie ma zastosowania względem obywateli wybranych państw (Republiki Armenii, Republiki Białorusi, Republiki Gruzji, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej lub Ukrainy), którzy bezpośrednio przed złożeniem wniosku o zezwolenie na pracę przez okres nie krótszy niż trzy miesiące wykonywali pracę na terenie Polski na podstawie oświadczenia o zamiarze powierzenia cudzoziemcowi pracy zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy dla tego samego podmiotu i na tym samym stanowisku na podstawie umowy zawartej w formie pisemnej, pod warunkiem załączenia do wniosku o zezwolenie na pracę zarejestrowanego oświadczenia i umowy oraz dokumentów potwierdzających opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne, jeżeli były wymagane w związku z wykonywaniem pracy (§ 3 pkt 3 rozporządzenia z 29 stycznia 2009 r. w sprawie określenia przypadków, w których zezwolenie na pracę cudzoziemca jest wydawane bez względu na szczegółowe warunki wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców – akt ten przewiduje także kilka innych zwolnień z obowiązku „testu rynku pracy").

Oprócz „testu rynku pracy" do uzyskania zezwolenia na pracę typu A niezbędne jest spełnienie innych warunków. Wśród nich znajduje się wymóg, aby wysokość wynagrodzenia określona w umowie z cudzoziemcem nie była niższa od wynagrodzenia innych pracowników wykonujących porównywalną pracę. Narodowość pracownika nie daje zatem podstaw do proponowania mu niższego wynagrodzenia.

Należy podkreślić, że uzyskanie zezwolenia na pracę uprawnia jedynie do legalnego wykonywania pracy i nie zwalnia cudzoziemca od konieczności dodatkowego zalegalizowania samego pobytu na terenie RP. W tym celu obcokrajowiec powinien uzyskać wizę.

Zezwolenie na pobyt czasowy i pracę

Odrębnym rodzajem zezwolenia uprawniającego do wykonywania pracy na terytorium RP jest zezwolenie na pobyt czasowy i pracę. Jego zaletą jest połączenie w jednym postępowaniu dwóch procedur: legalizacji zatrudnienia oraz legalizacji pobytu. Na podstawie tego dokumentu cudzoziemiec może bowiem nie tylko wykonywać pracę, ale także przebywać na terytorium RP bez konieczności uzyskiwania wizy (zezwolenie jest podstawą wydania karty pobytu). Okoliczność ta różni ten typ zezwolenia od zwykłego zezwolenia na pracę.

Zezwolenie na pobyt czasowy i pracę wydawane jest przez wojewodę na okres nie dłuższy niż trzy lata. Wniosek jest odpłatny i powinien zostać złożony osobiście przez cudzoziemca. Pracodawca nie bierze udziału w tej procedurze.

Przepisy przewidują wyjątki od obowiązku przeprowadzenia „testu rynku pracy" (analogiczne jak w przypadku zwykłego zezwolenia na pracę).

Zezwolenie na pobyt czasowy i pracę będzie wymagane także w przypadku, gdy wykonywanie pracy polega jedynie na pełnieniu przez cudzoziemca funkcji w zarządzie osoby prawnej. Ten typ zezwolenia ma zastosowanie jednak tylko w przypadku, kiedy cudzoziemiec nie posiada udziałów lub akcji tej osoby prawnej (w przeciwnym razie obcokrajowiec powinien ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej).

Podstawą do legalnego wykonywania pracy są także inne typy zezwoleń na pobyt czasowy, takie jak zezwolenie na pobyt w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji, czy też zezwolenie na pobyt w celu wykonywania pracy przez cudzoziemca delegowanego do pracy w Polsce.

Po zalegalizowaniu zatrudnienia pracodawca powinien także pamiętać o konieczności zażądania od cudzoziemca ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP oraz o obowiązku wykonania i przechowywania kopii tego dokumentu przez cały okres zatrudnienia.

—Katarzyna Michalak-Oleszczuk

Konieczne wymogi

Zezwolenia na pobyt czasowy i pracę udziela się, gdy cudzoziemiec spełnia łącznie następujące warunki:

- posiada ubezpieczenie zdrowotne (lub potwierdzenie pokrycia przez ubezpieczyciela kosztów leczenia) oraz źródło stabilnego i regularnego dochodu (minimalna kwota dochodu dla osoby samotnie gospodarującej to 634 zł, a w przypadku gdy cudzoziemiec ma na utrzymaniu członków rodziny – 514 zł na osobę),

- ma zapewnione na terytorium Polski miejsce zamieszkania,

- pracodawca nie ma możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych na lokalnym rynku pracy (co do zasady wymagane jest zatem przeprowadzenie „testu rynku pracy"),

- wysokość wynagrodzenia określona w umowie z pracodawcą nie może być niższa niż wysokość wynagrodzenia pracowników wykonujących w tym samym wymiarze czasu pracy porównywalną pracę.