Autorytet Generała wśród zwykłych żołnierzy

Jego silna osobowość pozwoliła na zażegnanie sporów pomiędzy „Lordami", „Ramzesami" i „Prawosławnymi".

Aktualizacja: 07.09.2020 22:50 Publikacja: 07.09.2020 16:23

Władysław Anders i Kazimierz Sosnkowski (Centralne Archiwum Wojskowe/domena publiczna)

Władysław Anders i Kazimierz Sosnkowski (Centralne Archiwum Wojskowe/domena publiczna)

Foto: Wikimedia

Materiał powstał we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej

Po opuszczeniu niewoli sowieckiej, w związku z nieodnalezieniem poszukiwanych na polecenie Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego generałów, Władysław Anders został wyznaczony na stanowisko dowódcy Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS.

Dodatek Specjalny „Rzeczpospolitej”

18 marca 1942 r. uzyskał zgodę władz sowieckich na ewakuację do Persji 30 tys. żołnierzy i 10 tys. osób cywilnych. 24 marca 1942 r. wyruszył pierwszy transport z Krasnowodska do Pahlevi. W ciągu 12 dni ewakuowano 43 858 osób, w tym 33 069 żołnierzy, junaków, ochotniczek Pomocniczej Służby Kobiet i 10 789 cywilów.

Na terenie ZSRS pozostało 40 508 żołnierzy, ochotniczek PSK i sióstr PCK, junaków i junaczek. Niestety, w kwietniu 1942 r. władze sowieckie wstrzymały dalszy pobór do armii polskiej. Na przełomie czerwca i lipca 1942 r. do kwestii ewakuacji pozostałej części armii polskiej do Persji powróciły władze brytyjskie.

Latem 1942 r. sytuacja w Persji uległa zmianie po wycofaniu pięciu dywizji sowieckich na skutek letniej ofensywy niemieckiej na froncie wschodnim. W związku z tym władze brytyjskie bardzo chętnie widziały możliwość wzmocnienia potencjału w regionie poprzez przyjęcie w operacyjne podporządkowanie wojsk polskich ewakuowanych ze Związku Sowieckiego. 2 lipca 1942 r. dyplomacja brytyjska uzyskała zgodę zarówno Stalina, jak i władz Rzeczypospolitej Polskiej na ewakuację pozostałej części armii polskiej z ZSRS na Środkowy Wschód. W wyniku ustaleń z władzami sowieckimi gen. Anders uzgodnił ewakuację wszystkich żołnierzy polskich oraz 25 000 osób cywilnych, głównie rodzin wojskowych. W okresie od 5 do 30 sierpnia 1942 r. ewakuowano w sumie 69 247 osób. Formalnie 12 września 1942 r. gen. Anders przestał być dowódcą Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS.

W latach 1942–1943 gen. dyw. Władysław Anders był dowódcą Armii Polskiej na Wschodzie (APW) – związku operacyjnego, który powstał w wyniku połączenia i reorganizacji jednostek ewakuowanych ze Związku Sowieckiego oraz funkcjonujących na Środkowym Wschodzie. Armia ta stacjonowała początkowo w Palestynie, a następnie w Iraku.

Był twórcą największego związku jednostek wojska Polskich Sił Zbrojnych funkcjonujących wówczas na obczyźnie. Był także niekwestionowanym przywódcą zarówno żołnierzy, jak i ludności cywilnej, których wyprowadził „z domu niewoli". Jego autorytet pozwalał zażegnywać spory i konflikty, jakie pojawiały się pomiędzy „Lordami", „Ramzesami" i „Prawosławnymi", czyli żołnierzami przybyłymi z Wielkiej Brytanii, ze Środkowego Wschodu (przede wszystkim Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich) oraz ze Związku Sowieckiego.

Bardzo ważnym elementem działalności gen. Andersa było położenie nacisku na rozwój szkolnictwa i placówek kulturalnych zarówno dla żołnierzy, jak i dla ludności cywilnej, przede wszystkim niemalże 14 tys. dzieci ewakuowanych ze Związku Sowieckiego.

W czasie pobytu w Palestynie i Iraku powstały kolejne szkoły – Junacka Szkoła Kadetów, Junacka Szkoła Mechaniczno-Lotnicza. Ogółem we wszystkich szkołach junackich znalazło się ponad 5 000 dzieci i młodzieży. Generał zabiegał o poprawę losu ludności cywilnej, roztoczenie opieki nad sierotami.

W latach 1942–1943 w APW i 2. Korpusie wydawano 280 tytułów prasowych, a w 1945 r. ich liczba wzrosła do 351 tytułów. W okresie tym wydano kilkaset książek w wielotysięcznych nakładach. Pod patronatem gen. Andersa rozwijał swoją działalność teatr dramatyczny, teatr rewiowy, kino polowe oraz referat radiowy, a nawet filmowy.

W sytuacji gdy od czerwca 1942 r. do marca 1944 r. z szeregów APW uciekło 2 972 żołnierzy pochodzenia żydowskiego, gen. Anders zakazał ich ścigania jako dezerterów, co było decyzją dyskusyjną i niezgodną z polskim prawem wojskowym. Był to jednak dalekosiężny krok, wbrew wielu ówczesnym opiniom zgodny z polską racją stanu. Generał ze zrozumieniem odnosił się do starań Żydów o stworzenie własnego państwa i brzydził się antysemityzmem.

Wiosną 1943 r. generał wyłonił z APW jej część bojową – 2. Korpus – na czele którego stanął. Był jego dowódcą do 8 listopada 1946 r., z przerwą na pełnienie obowiązków naczelnego wodza od 26 lutego do 28 maja 1945 r. Dowodził działaniami 2. Korpusu w jego największych bitwach stoczonych w kampanii włoskiej w 1944 r. Przede wszystkim w bitwie o masyw górski Monte Cassino, a także o Anconę, która była jedyną samodzielną operacją 2. Korpusu we Włoszech. Jedynie w bitwie o Bolonię w kwietniu 1945 r. wojskami 2. Korpusu dowodził zastępca dowódcy korpusu gen. bryg. Zygmunt Szyszko-Bohusz, bowiem gen. Anders przebywał wówczas w Londynie, gdzie pełnił obowiązki naczelnego wodza.

W czasie bitwy o Monte Cassino gen. Anders zmuszony był wziąć na siebie odpowiedzialność za ewentualne ciężkie straty, jakie korpus mógł ponieść w tych walkach, których wysokość szacowano nawet na 3 500 strat. Generał podejmował decyzję o użyciu korpusu w bardzo trudnej dla Polski sytuacji politycznej, w warunkach krytycznej dla prawowitych władz Rzeczypospolitej Polskiej oraz Polskich Sił Zbrojnych kampanii propagandowej prowadzonej przez Związek Sowiecki, noszącej znamiona wojny informacyjnej. W trakcie bitwy zdołał przełamać kryzys dowodzenia, którego objawy pojawiły się na pośrednich szczeblach dowodzenia.

Zarówno wówczas, jak i obecnie mało kto zdaje sobie sprawę, że bitwa o Anconę została rozegrana według napoleońskiego wzorca, co było dalekim echem studiów gen. Andersa w École Supérieure de Guerre w latach 1921–1923. Rozwijając w twórczy sposób i w kawaleryjskim stylu założenia sprzed 150 lat zamienił tylko środki walki, zastępując napoleońską „masę przełamującą bagnetów i szabel" nowoczesnym „skupieniem w czasie i przestrzeni ognia i ruchu", czyli dwóch podstawowych czynników, jakie na polu walki reprezentują czołgi.

Generał był przeciwnikiem wywoływania powstania w Warszawie, czemu niejednokrotnie dawał wyraz zarówno w sierpniu 1944 r., jak i później. W lutym 1945 r. dokonał też stanowczej i ostrej w swej formie krytyki ustaleń konferencji jałtańskiej.

Materiał powstał we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej

Po opuszczeniu niewoli sowieckiej, w związku z nieodnalezieniem poszukiwanych na polecenie Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego generałów, Władysław Anders został wyznaczony na stanowisko dowódcy Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS.

Pozostało 95% artykułu
Historia
Tortury i ludobójstwo. Okrutne zbrodnie Pol Pota w Kambodży
Historia
Kobieta, która została królem Polski. Jaka była Jadwiga Andegaweńska?
Historia
Wiceprezydent, który został prezydentem. Harry Truman, część II
Historia
Fale radiowe. Tajemnice eteru, którego nie ma
Historia
Jak Churchill i Patton olali Niemcy