4 czerwca 2019: Przymknięte oczy kibica

Powojenna Polska nie mogła rywalizować z Zachodem w żadnej dziedzinie przemysłu. Była zbyt biedna. Obronił się sport. Paradoksalnie dlatego, że wtłoczono go w radziecki system zarządzania, nawet czasami stawiając Rosjan na czele klubów lub związków sportowych. W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych zlikwidowano w Polsce związki sportowe. Funkcjonowały, ale jako sekcje Głównego Komitety Kultury Fizycznej, utworzonego na wzór scentralizowanej organizacji „fizkultury i sporta" w ZSRR.

Pozostawali jednak ludzie, widzący w sporcie tradycyjne, uniwersalne wartości, pragnący po prostu wychodzić na areny i zwyciężać, wykorzystując warunki stworzone przez władzę ludową. Chcieli korzystać z życia, a im ciężej trenowali, tym większą mieli szansę wyjazdu za granicę i zrobienia przy okazji interesu na przemycie. Nawet najbardziej znani polscy sportowcy, medaliści olimpijscy i rekordziści świata zajmowali się wywożeniem wódki, kryształów, za których sprzedaż przywozili do kraju płaszcze ortalionowe czy końcówki do długopisów.

Sport w PRL polegał na powszechnym zakłamaniu. Z definicji amatorski, na najwyższym poziomie stawał się tzw. amatorstwem państwowym. Najlepsi sportowcy utrzymywali się z pensji z pracy, do której nie chodzili. Mieli etaty w zakładach patronujących klubom – kopalniach, hutach, stoczniach, a nawet w jednostkach wojskowych oraz w milicji.

Ponieważ w igrzyskach olimpijskich mogli brać udział wyłącznie amatorzy, Polski Komitet Olimpijski raz na cztery lata wysyłał do Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego certyfikaty amatorstwa i moralności polskich olimpijczyków. W MKOl wszyscy wiedzieli, że to fikcja, ale nie zamierzali protestować, bo byłaby to walka z systemem, a na to nie można było sobie pozwolić.

Ogromne sukcesy Polski na igrzyskach olimpijskich wynikały więc nie tylko z wyższości naszych talentów czy polskiej myśli szkoleniowej, ale i faktu, że rywalizowaliśmy z prawdziwymi amatorami. Oni w swoich krajach sami musieli się przygotowywać do startu. U nas robiło to państwo, tylko nieoficjalnie.

Kibice o tym wszystkim wiedzieli, ale kibica interesuje tylko zwycięstwo i jest gotowy przymknąć oczy na okoliczności, w jakich do niego dochodzi. Kochaliśmy bokserów, lejących na ringu reprezentantów Związku Radzieckiego, siatkarzy, piłkarzy, kolarzy i lekkoatletów.

Ale dopiero Edward Gierek zorientował się, że na sporcie można zbić kapitał polityczny. Stąd jego spotkania z reprezentacją piłkarzy Kazimierza Górskiego, grad medali i nagród dla najpopularniejszych. Ostatnia publiczna aktywność Gierka to spotkanie z polskimi olimpijczykami przed igrzyskami olimpijskimi w Moskwie. W Polsce zaczynał się już wtedy festiwal Solidarności.

Sportowiec, zwłaszcza ten, który wygrywał z orzełkiem na piersi, zawsze był w Polsce lubiany, popularny i rzadko się zdarzało, że ktoś krytykował Irenę Szewińską, Kazimierza Deynę czy Zbigniewa Bońka za to, że zwyciężając, umacniali system komunistyczny.

Symbolicznym przejściem z systemu PRL do nowej Polski stały się okoliczności meczu piłkarskiego Anglia – Polska 3 czerwca 1989 roku na Wembley. Ambasada polska w Londynie wydała z tej okazji w przeddzień meczu bankiet. Piliśmy wino, rozmawiając częściej o wyborach, czekających nas nazajutrz po meczu, niż o nim samym (przegraliśmy 0:3). Pracownicy ambasady byli wstrzemięźliwi w ocenach, ale inni, z dziennikarzami włącznie, sobie nie żałowali. Każdy chciał zmian. Piłkarzom już kilka lat wcześniej uchylono bramę do zachodnich klubów, ale to było mało. Roman Kosecki, zawodnik wojskowej Legii, nosił w klapie amerykańskiej kurtki opornik i głośno zachęcał do głosowania na Solidarność.

Nazajutrz po meczu poszliśmy na wybory. W radości ze zwycięstwa nie zdawaliśmy sobie jeszcze sprawy, że ich wynik zakończył historię polskiego sportu, jaką znaliśmy. Skończyły się lewe etaty w klubach, co podcięło gałąź, na której opierał się sport, a przede wszystkim futbol. W pierwszej fazie transformacji miejsce niekompetentnych działaczy partyjnych zajęli równie niekompetentni biznesmeni w białych skarpetkach. Najobrotniejsi w nowych warunkach, czasami pospolici oszuści.

Od kiedy sport zaczął podlegać regułom gry rynkowej, najbiedniejsi odpadali. Kluby padały jak inne przedsiębiorstwa. Najzdolniejsi (Robert Kubica, Agnieszka Radwańska) dochodzili do sukcesów dzięki materialnemu zaangażowaniu rodziców. Zmniejszyła się rola klubów jako odpowiednika szkół. Sportowi wyczynowemu towarzyszą wielkie pieniądze. Państwo stoi nieco z boku, chociaż z szacunkiem należy przyjąć rozmaite inicjatywy, podejmowane przez ministra sportu Witolda Bańkę. Niejako w imieniu państwa sportowcy są finansowani przez spółki Skarbu Państwa i banki (Orlen, KGHM, Tauron, Lotos, PGE, PZU, Totalizator Sportowy, PKO BP). Lewe etaty zostały zastąpione oficjalnymi stypendiami. Czy jest to działanie koniunkturalne, to już inna sprawa. Sport zawsze był dobrym nośnikiem propagandy. Dochodzą do tego inicjatywy prywatnych przedsiębiorców, widzących w inwestowaniu w sport wymierne korzyści. Jest prawie tak jak na Zachodzie.