Znak towarowy: nowa definicja, nowe typy oznaczeń

W latach 2016–2017 nastąpiły znaczące zmiany w prawie znaków towarowych zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym. W Polsce zmiana ustawy z 30 czerwca 2000 r. weszła w życie 16 kwietnia 2016 r. Reforma unijnych znaków towarowych była podzielona na dwa etapy i część zmian zaczęła obowiązywać już 23 marca 2016 r., a część zmian 1 października 2017 r. Od tej ostatniej daty również zaczęło obowiązywać nowe Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. (zastąpiło Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 207/2009 w sprawie wspólnotowego znaku towarowego).

To reforma znaków unijnych otworzyła drzwi dla możliwości ochrony nowych typów oznaczeń. Nie ulega wątpliwości, że najważniejszą zmianą w tym zakresie jest wprowadzenie nowej definicji znaku towarowego. Przed nowelizacją, zgodnie z brzmieniem Rozporządzenia 207/2009, znak towarowy mógł się składać z jakiegokolwiek oznaczenia, które można przedstawić w formie graficznej pod warunkiem, że oznaczenie to umożliwia odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorcy o towarów lub usług innego przedsiębiorcy.

Odróżnianie towarów

Zgodnie z nowym przepisem Rozporządzenia unijny znak towarowy może składać się z jakichkolwiek oznaczeń pod warunkiem że oznaczenia takie umożliwiają:

- odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw;

- przedstawienie ich w rejestrze unijnych znaków towarowych w sposób pozwalający właściwym organom i odbiorcom na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu ochrony udzielonej właścicielowi tego znaku towarowego.

Jak widać zatem wymóg zdolności odróżniającej się nie zmienił, co jest zresztą zupełnie zrozumiałe. Podstawową funkcją znaku towarowego jest odróżnianie towarów lub usług na rynku, będące jednocześnie istotą znaku towarowego. Zmiana nastąpiła w zakresie przedstawienia graficznego znaku. Dzięki nowemu przepisowi przedstawienie graficzne znaku to nie jedyny sposób dzięki któremu można uzyskać prawo wyłączne na oznaczenie; sposób przedstawienia znaku może być w zasadzie dowolny byle każdy odbiorca i urząd mógł, na podstawie rejestru znaków towarowych, jednoznacznie i dokładnie określić przedmiot ochrony udzielonej właścicielowi tego znaku towarowego. Oznacza to, że znak towarowy obecnie może być przedstawiony dowolną techniką, o ile sposób jego przedstawienia jest jasny, precyzyjny, samodzielny, zrozumiały, trwały i obiektywny.

Mimo, że w rezultacie ww. zmiany pojawił się de facto jeden nowy typ znaku towarowego (tj. znak multimedialny, o którym będzie mowa poniżej), to zgłaszający mają ułatwioną sytuację w zakresie przestawienia znaku. Zgłaszający bowiem znak nie jest już zobligowany do jego graficznego przedstawienia tj. do takiego przedstawienia znaku, żeby odbiorca i urząd mógł za pomocą jednego aktu poznawczego z łatwością określić zakres jego ochrony. Teraz wystarczy, żeby znak mógł być z łatwością „odtworzony" przez odbiorcę lub urząd, chociaż oczywiście sposób przedstawienia takiego znaku musi spełnić ww. wymagania.

Warto wskazać, jakie oznaczenia mogą być znakiem towarowym. Jak będzie widać, możliwości działania przedsiębiorców w tym zakresie są bardzo szerokie, a kojarzenie ze znakiem towarowym wyłącznie „logo" przedsiębiorcy traci na aktualności.

Znaki słowne i słowno - graficzne

Oczywiście znaki słowne pozostają podstawowymi oznaczeniami, na które można uzyskać ochronę. Należy również wskazać, że ochrona udzielona na znak słowny jest ochroną najsilniejszą; daje ona wyłączność już na samo słowo lub zestawienie słów niezależnie od tego w jakiej formie, grafice lub czcionce to słowo lub zestawienie słów zostanie użyte. Nie bez powodu zatem ocena przez odpowiednie urzędy posiadania zdolności odróżniającej przebiega najbardziej restrykcyjnie w odniesieniu do właśnie znaków słownych. W tym miejscu w szczególności prym wiedzie Urząd Unijny ds. Własności Intelektualnej (EUIPO), który w ostatnich latach zdecydowanie zaostrzył zasady oceny zdolności odróżniającej znaków towarowych. Znaki słowno – graficzne potocznie zwane „logo" to chyba najpopularniejszy typ znaków wybierany przez przedsiębiorców do ochrony.

Znak przestrzenny

Znak przestrzenny nie jest nowym wytworem, jednak sposób jego przedstawienia dzisiaj może obejmować parę rzutów przestrzennych, a nie wyłącznie jeden. Ma to szczególne znaczenie dla określenia zakresu ochrony i uwidocznienia całego znaku.

Dzięki możliwości zgłoszenia znaku w paru rzutach odbiorca i urząd o wiele łatwiej może określić zakres ochrony takiego znaku. Przykładem znaku przestrzennego jest słynna butelka Coca-Coli, kształt czekolady Tomblerone lub czekoladki toffifee. Warto przy tym pamiętać, że znak przestrzenny musi być odróżniający; tym samym niemożliwe jest uzyskanie monopolu na typowy kształt w odniesieniu do określonych towarów lub usług (np. typowa butelka dla alkoholu lub napojów).

Znak pozycyjny

Znak pozycyjny polega na specyficznym sposobie nałożenia lub umieszczenia znaku na produkcie. W zgłoszeniu takiego znaku przedstawia się go poprzez złożenie reprodukcji, która odpowiednio określa pozycję znaku i jego rozmiar lub proporcje w odniesieniu do danych towarów. Elementy, które nie są częścią przedmiotu rejestracji, należy w miarę możliwości graficznie wydzielić linią przerywaną lub kropkowaną. Przykładem takiego znaku jest zgłoszenie znaku unijnego:

W powyższym znaku, zgłaszający chce uzyskać wyłączne prawo na czerwone łączenie (czysto ozdobne) między szkłami okularów. Jak widać same okulary są oznaczone linią przerywaną, także nie wchodzą w zakres zgłoszenia znaku pozycyjnego. Pytanie jakie nasuwa się w pierwszej kolejności, jeśli chodzi o znaki pozycyjne dotyczy oceny zdolności odróżniającej. Czy faktycznie konsument widząc takie czerwone łączenie w okularach będzie w stanie zidentyfikować jego komercyjne pochodzenie? W tym zakresie można mieć wątpliwości. Druga kwestia to zagadnienie jak ocenić naruszenie w przypadku takiego znaku? Czy wykorzystanie przez inny podmiot łączenia w innym kolorze lub długości już będzie wykluczać naruszenie? Oczywiście istnieją zarejestrowane znaki pozycyjne. Chyba jednym z najbardziej znanym przykładem jest czerwona wszywka przy tylnej kieszeni jeansów marki Levi's.

Wzór graficzny

W celu ochrony jako znak towarowy może być również zgłoszony wzór graficzny. Ma to szczególne zastosowanie na rynku tekstyliów. Przykład takiego wzoru może być następujący:

Kolory i kompozycje kolorystyczne

W zakresie kolorów i kompozycji kolorystycznych nie nastąpiły żadne zmiany. Oczywiście można uzyskać wyłączność na sam kolor w odniesieniu do określonych towarów lub usług. Jest to sytuacja raczej wyjątkowa, gdyż konieczne jest wykazanie, że konsument już po samym kolorze kojarzy towary i usługi konkretnego przedsiębiorcy.

O takiej sytuacji możemy mówić na przykład w przypadku koloru „lila" dla czekolad Milka lub koloru magenta dla T-mobile. Jest to jednak wynik długoletniego, intensywnego używania ww. koloru dla tych towarów i usług, a w rezultacie wypracowanie kojarzenia przez konsumentów na rynku konkretnego koloru z konkretnymi kolorami lub usługami. Oczywiście mniej problematyczne jest uzyskanie prawa ochronnego na kompozycje kolorystyczne, czyli oznaczenia składające się z dwóch lub więcej kolorów. Możliwe jest również zastrzeżenie dokładnego ułożenia tych kolorów (kolejności) oraz proporcji jednego koloru względem drugiego w oznaczeniu.

Znaki dźwiękowe, ruchowe i multimedialne

Znak dźwiękowy można było zgłosić już przed nowelizacją w formie zapisu nutowego. Obecnie można zgłosić znak w formie pliku audio (np. JPEG, MP3), który będzie uwidoczniony na stronie EUIPO i każdy (zarówno odbiorca, jak urząd) może go odtworzyć.

Możliwe jest również zgłoszenie znaku ruchomego (tj. video bez dźwięku) w dwóch formach – w serii obrazków z których wynika sekwencja ruchu oraz w formie pliku elektronicznego (np. JPEG, MP4). Dzięki temu ostatniemu sposobowi zgłoszenia, np. bijące ostatnio rekordy popularności GIF-y mogą być zapisane w odpowiednim formacie elektronicznym i następnie chronione jako znaki towarowe. Za pomocą analogicznych nośników (tj. np. JPEG oraz MP4) mogą być zgłoszone znaki hologramowe.

Bardzo znany przykład znaku ruchomego zgłoszonego przy pomocy sekwencji obrazów to znak zarejestrowany na rzecz Nokia Corporation:

Całkowicie nowym typem znaku jest znak multimedialny tj. połączenie obrazu, ruchu i dźwięku. Znak multimedialny to nic innego jak filmik, który może być zgłoszony np. w pliku MP4 i będzie dostępny na stronie EUIPO do odtworzenia przez każdego.Należy podkreślić, że nie są to jedyne formaty akceptowane przez EUIPO. Na stronie EUIPO wskazano inne formaty, które również będą akceptowane. Warto przy tym pamiętać i wydaje się, że będzie to nowe wyzwanie dla Urzędu Unijnego, że wszystkie znaki nietypowe również muszą, tak jak każdy inny typ znaku towarowego, posiadać zdolność odróżniającą. Wydaje się, że w szczególności do znaków multimedialnych Urząd będzie musiał wypracować praktykę w zakresie oceny charakteru odróżniającego taki znaków. Ciekawym zagadnieniem będzie praktyczne rozstrzyganie sporów z tytułu naruszenia praw do takiego znaku. ?

—Anna Sokołowska-Ławniczak

Zdaniem autorki

Anna Sokołowska- -Ławniczak, rzecznik patentowy, Partner Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy