Na dzień 1 stycznia 2018 roku planowane jest wejście w życie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Rządowy projekt ustawy z dnia 14 lipca 2017 roku wpisany został do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów i jest obecnie na etapie opiniowania.
Działalność gospodarcza prowadzona jednoosobowo przez osoby fizyczne jest obecnie najpopularniejszą formą wykonywania działalności gospodarczej w Polsce. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy-według stanu na dzień 31 grudnia 2016 r. w rejestrze REGON wpisanych było blisko 3 miliony osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą i niemal 300 tysięcy spółek cywilnych. Dla porównania, wszystkich spółek handlowych było wpisanych do tego rejestru niewiele ponad 500 tysięcy. Mimo popularności tej formy prowadzenia działalności, wraz ze śmiercią przedsiębiorcy jednoosobowego praktycznie kończy się byt prawny prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa.
W chwili śmierci przedsiębiorcy wygasają decyzje administracyjne związane z działalnością gospodarczą, które skierowane były indywidualnie do zmarłego przedsiębiorcy – np. koncesje, licencje i zezwolenia. Spadkobiercy nie mają możliwości posługiwania się numerami NIP i REGON przedsiębiorcy, a możliwość posługiwania się firmą zmarłego przedsiębiorcy jest znacznie ograniczona. Wraz ze śmiercią przedsiębiorcy wygasają umowy o pracę zawarte z pracownikami zmarłego oraz co do zasady także pełnomocnictwa udzielone przez przedsiębiorcę. Dotyczy to także niektórych umów cywilnoprawnych – np. umów zlecenia, o ile nie zastrzeżono w nich inaczej. Po śmierci przedsiębiorcy powstaje również problem z dostępem do rachunku bankowego prowadzonego dla przedsiębiorstwa. W przypadku natomiast, gdy spadkobiercami są osoby małoletnie, pojawić się może problem związany z koniecznością uzyskiwania zgody sądu opiekuńczego na dokonanie czynności związanych ze spadkiem i wchodzącymi w skład masy spadkowej składnikami przedsiębiorstwa. Wszystkie te problemy powodują, że kontynuacja lub wznowienie działalności przedsiębiorstwa przez następców prawnych zmarłego jest niezwykle utrudnione, a czasem wręcz niemożliwe.
Podstawowym celem projektowanej regulacji jest zapewnienie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi warunków do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci. Ze względu na fakt, że problem sukcesji przedsiębiorstwa osoby fizycznej dotyka wielu gałęzi prawa, projekt ustawy przewiduje zmiany przepisów nie tylko z zakresu prawa cywilnego i handlowego, ale także prawa administracyjnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych czy prawa podatkowego.
Tymczasowy zarząd
Jednym z głównych założeń projektu jest wprowadzenie instytucji zarządu sukcesyjnego – a więc tymczasowego zarządu przedsiębiorstwem w spadku. Od chwili ustanowienia zarządca sukcesyjny będzie mógł wykonywać prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przedsiębiorcy w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca sukcesyjny działać ma w imieniu własnym, ale na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy i jego małżonka, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku. Zarządcą sukcesyjnym będzie mogła zostać tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, która nie została skazana za określone w ustawie przestępstwa oraz w stosunku do której nie orzeczono prawomocnie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej lub pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego. W jednym czasie będzie mógł być powołany tylko jeden zarządca sukcesyjny, a zarządu sukcesyjnego nie będzie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich. Zarządca sukcesyjny będzie miał prawo pozywać i być pozwany w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.
