Sukcesja: łatwiej przekazać firmę następcom

Przedsiębiorca wpisany do CEIDG, który chce, aby jego spadkobiercy mogli płynnie kontynuować prowadzenie działalności, od 25 listopada 2018 r. będzie mógł wskazać i samodzielnie zgłosić online (bezpłatnie i bez zbędnych formalności) zarządcę sukcesyjnego. Będzie on prowadził sprawy firmy do czasu załatwienia formalności spadkowych.

Publikacja: 22.11.2018 01:00

Spółka

Spółka

Foto: Adobe Stock

Dotychczasowe przepisy uniemożliwiały prowadzenie przedsiębiorstwa przez następców. Firma de facto przestawała istnieć z chwilą śmierci przedsiębiorcy. Nowe przepisy o sukcesji wprowadzają możliwość płynnej kontynuacji działalności w ramach tzw. zarządu sukcesyjnego.

Czytaj także: Sukcesja firm rodzinnych łatwiejsza

Na czym polega zarząd sukcesyjny

Zarząd sukcesyjny to forma tymczasowego kierowania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy. Do wykonywania zarządu należy powołać zarządcę sukcesyjnego. Jest on odpowiedzialny za prowadzenie przedsiębiorstwa (umowy z pracownikami, kontakty z kontrahentami, sprawy podatkowe, ZUS) do czasu uregulowania formalności spadkowych.

Zarząd sukcesyjny to rozwiązanie tymczasowe. Daje następcom prawnym czas na podjęcie decyzji co do dalszych losów firmy (kontynuowanie działalności na własny rachunek, sprzedaż, zamknięcie).

Powołanie zarządcy sukcesyjnego

Zarządcę sukcesyjnego może wyznaczyć sam przedsiębiorca albo może zostać on powołany przez osoby uprawnione po śmierci przedsiębiorcy.

Wyznaczenie zarządcy przez przedsiębiorcę za życia pozwala uniknąć niepotrzebnych formalności i kosztów. Powołanie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy musi odbywać się z udziałem notariusza, wymaga więcej formalności i wiąże się z dodatkowymi kosztami.

Aby powołać zarządcę sukcesyjnego, przedsiębiorca musi być wpisany do CEIDG.

Do powołania zarządcy sukcesyjnego potrzebne jest:

• oświadczenie o powołaniu zarządcy sukcesyjnego w formie pisemnej,

• pisemna zgoda zarządcy na pełnienie tej funkcji (oświadczenie i zgoda mogą być zawarte w tym samym dokumencie),

• zgłoszenie (wpis) zarządcy do CEIDG.

Bezpłatne zgłoszenie do CEIDG

Wniosek o wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG można złożyć online bez zbędnych formalności i konieczności wizyty w urzędzie.

Można go też złożyć w wersji papierowej w urzędzie gminy albo wysłać pocztą.

Złożenie wniosku o wpis zarządcy do CEIDG jest bezpłatne.

Przy zgłaszaniu zarządcy sukcesyjnego do CEIDG nie trzeba dołączać oświadczenia o powołaniu zarządcy oraz o zgodzie na pełnienie tej funkcji. Wystarczy, że we wniosku o wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG złoży się oświadczenie (pod rygorem odpowiedzialności karnej), że stosowna zgoda została udzielona.

Zarządca sukcesyjny powołany przez przedsiębiorcę i wpisany do CEIDG rozpoczyna pełnienie swej funkcji z chwilą śmierci przedsiębiorcy.

Dzięki wskazaniu zarządcy za życia i zgłoszeniu do CEIDG:

• przedsiębiorstwo zachowa pełną płynność działania,

• zarządca natychmiast po śmierci przedsiębiorcy będzie mógł zająć się prowadzeniem firmy (bez konieczności załatwiania spraw u notariusza),

• umowy z pracownikami pozostaną w mocy,

• można będzie zachować ciągłość wykonywania kontraktów,

• zarządca będzie mógł szybko uzyskać potwierdzenie możliwości wykonywania koncesji, zezwoleń itd.,

• przedsiębiorca nie zostanie wykreślony z ewidencji podatników ani z rejestru podatników VAT – wystarczy zgłoszenie zarządcy do urzędu skarbowego.

Kto może być zarządcą sukcesyjnym

Zarządcą może być osoba fizyczną posiadającą pełną zdolność do czynności prawnej (nie może to być osoba prawna, czyli np. spółka), może być nim np. jeden ze spadkobierców przedsiębiorcy. Nie musi być przedsiębiorcą. Zarządcą może być również prokurent (poprzez zastrzeżenie – przy udzielaniu prokury, albo dla istniejącej prokury – że wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym z chwilą śmierci przedsiębiorcy).

Zarządcą sukcesyjnym nie może być osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.

Przedsiębiorca może wyznaczyć zarządcę „rezerwowego" na wypadek, gdyby powołany w pierwszej kolejności zarządca sukcesyjny zrezygnował z pełnienia tej funkcji lub nie mógł jej pełnić (np. z powodu śmierci, ubezwłasnowolnienia albo orzeczonego zakazu).

Prawa i obowiązki zarządcy sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny:

• posługuje się w obrocie NIP-em i firmą (nazwą) przedsiębiorcy z oznaczeniem „w spadku", • samodzielnie zarządza przedsiębiorstwem w spadku w sprawach bieżących,

• działa w imieniu własnym (posługuje się w obrocie swoim nazwiskiem), ale na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. To oni odpowiadają za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku,

• wykonuje prawa i obowiązki pracodawcy oraz umowy związane z przedsiębiorstwem – po złożeniu odpowiednich dokumentów,

• może korzystać z firmowego konta przedsiębiorcy,

• rozlicza podatki na takich zasadach jak przedsiębiorca,

• reguluje inne zobowiązania,

• bierze udział w procesach cywilnych i innych postępowaniach.

Zarządca nie ponosi odpowiedzialności za cywilnoprawne zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Ponosi jednak odpowiedzialność za szkodę, jaką wyrządzi wskutek nienależytego wykonywania swoich obowiązków. W niektórych sytuacjach może odpowiadać za zobowiązania podatkowe i ZUS (jeśli egzekucja z innych źródeł będzie bezskuteczna).

Może pobierać wynagrodzenie (stosuje się wtedy przepisy o zleceniu).

Stosunek między zarządcą a spadkobiercami

Zarządca sukcesyjny ma status podobny do prokurenta albo syndyka. Działa we własnym imieniu, ale jego czynności mają wpływ na właścicieli. Nie odpowiada osobistym majątkiem za długi firmy.

Pierwszym ważnym obowiązkiem zarządcy sukcesyjnego jest sporządzenie i złożenie przed notariuszem inwentarza przedsiębiorstwa w spadku. Obowiązek ten powinien zostać wykonany niezwłocznie po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego.

Właściciele przedsiębiorstwa w spadku mają prawo do zysku, wyrażają zgodę na najważniejsze dla firmy czynności, po wygaśnięciu zarządu mogą żądać sprawozdania.

Jak długo trwa zarząd sukcesyjny

Zarząd sukcesyjny może trwać 2 lata po śmierci przedsiębiorcy (z ważnych powodów sąd może przedłużyć ten okres do 5 lat).

Zarząd sukcesyjny może wygasnąć wcześniej, jeśli:

• w ciągu 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy nikt nie przyjął spadku,

• stwierdzono nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez jedynego spadkobiercę albo zapisobiorcę windykacyjnego,

• jedna osoba nabyła całe przedsiębiorstwo w spadku (np. wniesiono je w całości aportem do spółki),

• w ciągu miesiąca od wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG nie powołano kolejnego zarządcy,

• ogłoszono upadłość przedsiębiorcy,

• wcześniej nastąpi dział spadku.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy

Jeśli przedsiębiorca sam nie powołał zarządcy i nie zgłosił do CEIDG, w ciągu 2 miesięcy od jego śmierci zarządcę sukcesyjnego mogą powołać osoby uprawnione.

Do powołania zarządcy sukcesyjnego, jeśli jest kilku uprawnionych, konieczna jest zgoda osób posiadających łącznie udział większy niż 85/100 w przedsiębiorstwie w spadku.

Po śmierci przedsiębiorcy powołać zarządcę mogą:

• małżonek przedsiębiorcy, który ma udział w przedsiębiorstwie w spadku,

• spadkobierca ustawowy, który przyjął spadek,

• jeśli ogłoszono testament – spadkobierca testamentowy, który przyjął spadek albo zapisobiorca windykacyjny, jeśli zapis obejmował przedsiębiorstwo,

• po stwierdzeniu nabycia spadku – osoba, która spadek nabyła.

Powołanie zarządcy po śmierci przedsiębiorcy i inne związane z tym oświadczenia należy złożyć przed notariuszem. Inaczej będą nieważne. Notariusz po powołaniu zarządcy składa informację do CEIDG.

Nazwa przedsiębiorstwa

Prowadząc przedsiębiorstwo w spadku, zarządca sukcesyjny posługuje się własnymi danymi, a także firmą zmarłego przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem „w spadku" np. Adam Nowak – zarządca sukcesyjny prowadzący przedsiębiorstwo w spadku pod firmą „Restauracja Carska Jan Kowalski w spadku".

W fakturach VAT i innych dokumentach podatkowych należy używać oznaczenia przedsiębiorstwa np.: Przedsiębiorstwo w spadku „Restauracja Carska Jan Kowalski w spadku.

Umowy z kontrahentami

Umowy handlowe podpisane przez zmarłego przedsiębiorcę nie wygasają z powodu jego śmierci. Jeżeli zarządca sukcesyjny został powołany przez przedsiębiorcę, może on płynnie kontynuować ich wykonywanie.

Jeśli przedsiębiorca nie powoła zarządcy – każda ze stron umowy może powstrzymać się od jej wykonania do czasu ustanowienia zarządu sukcesyjnego. W umowie można jednak inaczej uregulować skutki śmierci przedsiębiorcy.

Jeśli zarząd nie został ustanowiony, do czasu jego ustanowienia wykonanie umów jest wstrzymane, nie będą naliczane odsetki i kary umowne.

Kwestie pracownicze

Jeśli przedsiębiorca wpisze do CEIDG zarządcę sukcesyjnego, jego śmierć nie wpłynie na sytuację pracowników. Wszystkie obowiązki pracodawcy w firmie płynnie przejmie zarządca sukcesyjny. Umowy wygasają dopiero z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego (maksymalnie 2 lata) albo z okresem ich obowiązywania.

Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony przez przedsiębiorcę, to umowy wygasają w ciągu 30 dni od śmierci przedsiębiorcy. W tym okresie następca prawny (osoba uprawniona do tzw. czynności zachowawczych) albo zarządca powołany niedługo po śmierci przedsiębiorcy, może zawrzeć z pracownikiem porozumienie o kontynuowaniu stosunku pracy.

Jeśli zarządca zostanie powołany po 30 dniach od śmierci przedsiębiorcy, pracownik może zgłosić zamiar powrotu do pracy.

Rachunek bankowy

Zarządca sukcesyjny ma dostęp do kont firmowych (tj. do rachunków związanych z działalnością gospodarczą) w bankach lub w SKOK-ach. Rachunki te nie są przez bank lub kasę zamykane z chwilą śmierci przedsiębiorcy. Jeśli zarządcę powołał posiadacz rachunku, już od chwili jego śmierci z rachunku może korzystać zarządca sukcesyjny. Gdy natomiast zarządcę sukcesyjnego powołują następcy prawni przedsiębiorcy – zarządca ten ma dostęp do rachunków związanych z działalnością gospodarczą od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego, czyli od momentu zgłoszenia zarządcy do CEIDG przez notariusza.

Podatki

Przedsiębiorstwo w spadku posługuje się dotychczasowym NIP, jest podatnikiem podatków: VAT, akcyzy, podatku dochodowego, podatku tonażowego, podatku okrętowego oraz podatku od gier hazardowych.

Numer NIP nie wygasa wraz ze śmiercią przedsiębiorcy. NIP przechodzi na przedsiębiorstwo w spadku do czasu wygaśnięciem zarządu sukcesyjnego, a jeżeli nie został ustanowiony, to wygasa po 2 miesiącach (wraz z upływem terminu przeznaczonego do powołania zarządcy sukcesyjnego).

Przedsiębiorstwo kontynuuje rozliczanie podatków na dotychczasowych zasadach.

Jeżeli zarząd sukcesyjny ustanowiono za życia przedsiębiorcy, po jego śmierci firma nie zostanie wykreślona z rejestru VAT. Zarządca sukcesyjny powinien jedynie zaktualizować zgłoszenie rejestracyjne (VAT-R) zmarłego przedsiębiorcy jako podatnika VAT.

O powołaniu zarządcy przedsiębiorca powinien zawiadomić naczelnika urzędu skarbowego (właściwego w zakresie opodatkowania VAT-em) w terminie 7 dni od dnia wpisu zarządcy do CEIDG.

Ustanowienie zarządu po śmierci przedsiębiorcy albo zgłoszenie kontynuacji prowadzenia przedsiębiorstwa powoduje przywrócenie rejestracji w VAT (warunkiem jest złożenie zaległych deklaracji)

Akcyza

Jeśli przedsiębiorstwo chce kontynuować działalność na podstawie zezwoleń i innych decyzji akcyzowych, to konieczne jest powołanie zarządcy za życia przedsiębiorcy i przeniesienie decyzji. Przy pozostałych rodzajach działalności akcyzowej, nie ma konieczności uzyskania decyzji czy nowego wpisu do rejestru.

Podatek od spadków i darowizn

Osoby najbliższe dla przedsiębiorcy są zwolnione z podatku od spadków i darowizn, jeśli zgłoszą nabycie spadku w ciągu 6 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Od wejścia w życie ustawy o zarządzie sukcesyjnym, zwolnieni z podatku od nabycia w drodze dziedziczenia (w tym zapisu windykacyjnego) własności przedsiębiorstwa będą też inni spadkobiercy, po dodatkowym warunkiem, że nabyte przedsiębiorstwo będzie prowadzone przez co najmniej 2 lat. Przedsiębiorstwa nie muszą prowadzić osobiście. Ten warunek będzie spełniony także w przypadku, gdy przedsiębiorstwo zostanie wniesione jako wkład do spółki, a objęte w zamian udziały lub akcje jeśli nie zostaną zbyte przed upływem 2 lat.

Zezwolenia, koncesje, wpis do rejestru działalności regulowanej

Zezwolenia i koncesje związane z przedsiębiorstwem nie wygasają automatycznie z powodu śmierci przedsiębiorcy.

Zarządca sukcesyjny może:

• złożyć wniosek o potwierdzenie możliwości wykonywania decyzji (dotyczących zezwoleń czy koncesji),

• wykonywać decyzję już od dnia złożenia wniosku z dokumentami potwierdzającymi warunki do uzyskania decyzji, chyba że organ tego zakaże.

Na załatwienie tych formalności jest 3 miesiące od ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Właściciel przedsiębiorstwa w spadku albo wspólnik spółki cywilnej może:

• złożyć wniosek o przeniesienie na niego decyzji za zgodą pozostałych właścicieli przedsiębiorstwa. Ma na to 6 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy albo 6 miesięcy od wygaśnięcia zarządu.

W każdym przypadku trzeba jednak spełniać warunki, które są niezbędne do otrzymania danego rodzaju zezwoleń lub koncesji.

Przedsiębiorca mógł przed śmiercią uzyskać promesę decyzji związanej z przedsiębiorstwem. Właściciel przedsiębiorstwa w spadku, za zgodą innych właścicieli może wystąpić z wnioskiem o wydanie zezwolenia na podstawie promesy.

Po śmierci przedsiębiorcy, wpisy w rejestrach działalności regulowanej nie są wykreślane pod warunkiem, że w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu złożony zostanie:

• wniosek o zmianę wpisu (o dopisanie zwrotu „w spadku"),

• oświadczenie, że spełnione są warunki wymagane do wykonywania danej działalności (warunki o charakterze osobistym powinien spełnić zarządca albo osoba zatrudniona w przedsiębiorstwie).

Odwołanie zarządcy

• zarządcę sukcesyjnego można w każdej chwili odwołać (trzeba złożyć zarządcy oświadczenie i zgłosić do CEIDG najpóźniej w następnym dniu roboczym po odwołaniu),

• odwołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy wymaga zgody osób posiadających więcej niż 1/2 udziału w przedsiębiorstwie w spadku,

• zarządca sukcesyjny zawsze może zrezygnować z pełnionej funkcji: o za życia przedsiębiorcy – w formie pisemnej (zarządca sam może zgłosić rezygnację do CEIDG), o po jego śmierci – w formie notarialnej,

• po rezygnacji zarządca sukcesyjny wykonuje swoje obowiązki jeszcze przez 2 tygodnie (chyba, że został w tym czasie powołany nowy zarządca).

Przedsiębiorca powinien zgłaszać do CEIDG wszelkie przypadki zmiany danych dotyczących zarządcy sukcesyjnego niezwłocznie, nie później niż następnego dnia roboczego po zaistnieniu danej zmiany!

Czynności zachowawcze po śmierci przedsiębiorcy, który nie wyznaczył zarządcy

Jeżeli przedsiębiorca nie wyznaczył zarządcy sukcesyjnego, to jego prawdopodobni spadkobiercy (następcy prawni – małżonek, dzieci) mogą w ciągu 2 miesiące dokonywać niezbędnych czynności do przetrwania firmy, podejmować działania w celu ochrony przedsiębiorstwa przed pogorszeniem jego stanu. Są to tzw. czynności zachowawcze.

Do czasu powołania zarządcy, prawdopodobni właściciele przedsiębiorstwa w spadku mogą:

• dokonywać tylko niezbędnych czynności, które spowodują, że stan firmy nie ulegnie pogorszeniu,

• w wyjątkowych sytuacjach mogą prowadzić bieżącą działalność firmy,

• zawrzeć pisemne porozumienie o kontynuacji stosunku pracy z zatrudnionymi pracownikami do czasu ustanowienia i zakończenia zarządu sukcesyjnego albo do upływu czasu przeznaczonego na wyznaczenie zarządcy sukcesyjnego (2 miesiące),

• posługiwać się firmą zmarłego przedsiębiorcy z oznaczeniem „w spadku" (np. Meble Kowalscy Jan Kowalski w spadku),

• zapłacić za dostarczone do firmy towary lub usługi,

• wydać towar zakupiony wcześniej,

• sprzedać produkty łatwopsujące się.

Kontynuując działalność w ramach czynności zachowawczych, należy zgłosić kontynuowanie prowadzenia przedsiębiorstwa naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu ze względu na miejsce prowadzenia działalności.

Do czasu ustanowienia zarządu wykonanie umów (np. z kontrahentami) jest wstrzymane, nie będą naliczane odsetki i kary umowne.

Czynności zachowawcze są podejmowane na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.

Jeżeli żadna z osób uprawnionych do dokonywania czynności zachowawczych nie będzie chciała prowadzić spraw firmy lub nie będzie miała niezbędnych kwalifikacji, to wykonywanie wszelkich umów i innych czynności zostaje wstrzymane – zawieszone na okres 2 miesięcy. Po tym czasie firma albo będzie kontynuowała swoją działalność albo zostanie zamknięta.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego w spółce cywilnej

Zarząd sukcesyjny pozwala na płynną kontynuację działalności spółki cywilnej po śmierci wspólnika. Jest tu kilka możliwych rozwiązań:

• jeśli w umowie spółki przewidziano, że spadkobiercy wspólnika wstępują do spółki – w tej sytuacji zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki spadkobierców na zasadach właściwych dla zmarłego wspólnika,

• jeśli w umowie spółki nie przewidziano, że spadkobiercy wspólnika wstępują do spółki i ustanowiony zarząd sukcesyjny – spadkobiercy wchodzą do spółki, o ile pozostali wspólnicy wyrażą na to zgodę (brak sprzeciwu w ciągu 14 dni oznacza zgodę).

W przypadku spółek dwuosobowych – jeżeli zmarły wspólnik nie powołał zarządcy, rozwiązanie spółki ulega zawieszeniu do czasu upływu terminu przeznaczonego na powołanie zarządcy (2 miesiące od śmierci wspólnika). Jeżeli w tym czasie zostanie ustanowiony zarząd – spółka będzie mogła dalej działać.

Kiedy przepisy o sukcesji wchodzą w życie

Nowe przepisy wchodzą w życie 25 listopada 2018 r., z wyjątkiem art.122 ustawy, który wchodzi w życie 1 października 2018 r. oraz art. 30 ustawy, który wchodzi w życie 25 lutego 2019 roku (dzięki temu firmy będą miały dodatkowe 3 miesiące na ewentualne zmiany i dostosowanie swoich umów handlowych).

Więcej informacji na temat zmian oraz wzory wniosków znajdują się na stronie www.biznes.gov.pl.

Dotychczasowe przepisy uniemożliwiały prowadzenie przedsiębiorstwa przez następców. Firma de facto przestawała istnieć z chwilą śmierci przedsiębiorcy. Nowe przepisy o sukcesji wprowadzają możliwość płynnej kontynuacji działalności w ramach tzw. zarządu sukcesyjnego.

Czytaj także: Sukcesja firm rodzinnych łatwiejsza

Pozostało 98% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe