Rzeczpospolita Prawo

Obrona podmiotu zbiorowego przed odpowiedzialnością za czyny zabronione pod groźbą kary

Za czyny zabronione pod groźbą kary co do zasady odpowiedzialność ponoszą osoby fizyczne. Podmiotom zbiorowym można przypisać odpowiedzialność za te czyny na podstawie ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (ustawa ta dalej określana będzie jako uopz).

Publikacja: 01.11.2018 05:00

Obrona podmiotu zbiorowego przed odpowiedzialnością za czyny zabronione pod groźbą kary

Foto: AdobeStock

Jędrzej Jakubowicz

Odpowiedzialność ta może być również ponoszona za zachowania zabronione przez kodeks karny skarbowy, który to aspekt poddany został analizie w ramach niniejszego artykułu.

Czytaj także: Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary

Niewykonanie przez osobę fizyczną, do której obowiązków w ramach podmiotu zbiorowego należy przykładowo składanie deklaracji czy też zawieranie umów wiąże się z poniesieniem przez tą osobę odpowiedzialności karno-skarbowej. Zgodnie z art. 9 § 3 kks za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Artykuł 3 uopz stanowi natomiast, że podmiot zbiorowy podnosi odpowiedzialność za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej:

1. działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku,

2. dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa w pkt 1,

3. działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1,

4. będącej przedsiębiorcą, który bezpośrednio współdziała z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego,

- jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.

Z uzasadnienia do projektu uopz wynika, że ww. przepis przyjmuje odpowiedzialność podmiotu zbiorowego w oderwaniu od koncepcji odpowiedzialności opartej na winie, w tradycyjnym, karnomaterialnym tego pojęcia rozumieniu. W zamian ustanawia tzw. zawinienie w wyborze lub nadzorze oraz zawinienie organizacyjne. Ustawodawca przyjął koncepcję charakterystyki sprawców ze względu na pełnioną przez nich funkcję dla działania danej jednostki organizacyjnej, zrezygnowano natomiast z wymieniania stanowisk, jakie mogliby zajmować. Przesłanką odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest fakt, że sprawca działał na rzecz tego podmiotu, jak również, że działanie sprawcy przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.

Z art. 3 uopz w związku z art. 9 § 3 kks wynika, że w odniesieniu do czynów zabronionych penalizowanych przez kks podmiot zbiorowy poniesie odpowiedzialność za działanie osoby fizycznej, która pełni w jego strukturze jedną z funkcji określony w art. 3 uopz, ale jednocześnie zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi na jednej z podstaw wskazanych w art. 9 § 3 kks. Warto w tym miejscu wskazać, że bardzo często, w szczególności w ramach mniejszych struktur jednostek organizacyjnych, sprawami podatkowymi (jak choćby regulowaniem podatku czy prowadzeniem ksiąg) zajmują się sami członkowie zarządu. Zachowanie tych osób do nowelizacji art. 5 uopz dokonanej w 2011 r., choć stanowiło czyn zabroniony pod groźbą kary przez kks, nie stanowiło przesłanki pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności na gruncie uopz. Teza ta została wielokrotnie potwierdzona przez orzecznictwo. Stan ten był skutkiem pominięcia w art. 5 uopz odwołania do art. 3 pkt 1 uopz. Obecnie art. 5 w sposób jednoznaczny wskazuje również na zachowanie podmiotu zbiorowego w stosunku do osób wskazanych w pkt 1 art. 3 uopz, którymi mogę być członkowie zarządu spółki kapitałowej, a więc obecnie również ich zachowanie może stanowić podstawę odpowiedzialności podmiotu zbiorowego.

Kolejną przesłanką odpowiedzialności podmiotu zbiorowego na podstawie uopz jest potwierdzenie popełnienia czynu zabronionego wskazanego w ustawie przez osobę fizyczną wymienioną w art. 3 uopz:

- wyrokiem skazującym tę osobę,

- wyrokiem warunkowo umarzającym wobec niej postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe,

- orzeczeniem o udzielenie tej osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo

- orzeczeniem sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy.

Paragraf 1 art. 36 uopz in fine stanowi, że sąd jest związany orzeczeniem odnoszącym się do osoby fizycznej. W pierwszej części wyżej wskazanego przepisu ustawodawca wskazał jednak, że sąd orzekający co do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne w granicach wniosku. Z zestawienia przytoczonych części przepisu wywnioskować można, że sąd może dokonać całkowicie odmiennych ustaleń faktycznych (i prawnych) co do okoliczności popełnienia czynu zabronionego. Sąd nie może jednak przyjąć, że nie doszło do popełniania czynu zabronionego przez osobę wskazaną w art. 3 uopz.

W ramach tego aspektu odpowiedzialności możliwe jest wykazywanie natomiast, że podmiot zbiorowy nie odniósł korzyści, ani nie mógł odnieść korzyści z tytułu popełnienia czynu zabronionego. Przykładowo osoba odpowiedzialna w spółce za składanie deklaracji podatkowych umieszcza w niej nieprawdziwe informacje zaniżając wysokość podatku należnego, jednakże zarządowi osoby fizycznej przekazuje informację o prawidłowej, wyższej wysokości podatku należnego. Zarząd spółki zezwala na wykorzystanie wyższej kwoty na poczet podatku, nie zauważając następnie, że część środków została przelana na prywatny rachunek osoby odpowiedzialnej za składanie deklaracji. Spółka nie spożytkowała środków pieniężnych należnych tytułem podatku na własną działalność. Osoba fizyczna poniesie w tym przypadku między innymi odpowiedzialność na podstawie art. 56 § 1 kks. za oszustwo podatkowe. Spółka nie zostanie jednak pociągnięta do odpowiedzialności na podstawie uozp, gdyż w żadnym zakresie nie miała możliwości wykorzystania środków pieniężnych stanowiących uszczuploną kwotę podatku.

Kolejną możliwą obroną jest wykazywanie braku związku (pomiędzy osobą fizyczną a podmiotem zbiorowym) określonego w art. 3 uopz. Tytułem przykładu można odnieść się w tym zakresie do przestępstwa firmanctwa, którego popełnienie jest karalne na podstawie art. 55 kks Na gruncie tego przepisu firmujący (którym przecież również może być podmiot zbiorowy) w ogóle nie musi mieć świadomości, że sprawca posługuje się jego szyldem. Ten element odróżnia zresztą firmanctwo kanoskarbowe od podatkowego (przy którym niezbędna jest zgoda podmiotu, której danymi posługuje się sprawca). W przypadku braku jakiejkolwiek świadomości podmiotu zbiorowego o posługiwaniu się jego danymi nie sposób przyjąć aby wystąpił którykolwiek ze związków opisanych w art. 3 uopz.

W tym kontekście zainteresowanie budzić powinien projekt nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary z dnia 25 maja 2018 r. Otóż zgodnie z jego treścią i uzasadnieniem jednym z podstawowych założeń nowej ustawy ma być rezygnacja z wymogu uprzedniego uzyskiwania prejudykatu (wyroku skazującego osobę fizyczną). Fakt stwierdzenia czynu zabronionego przez osobę fizyczną ma stanowić okoliczność ustalaną samodzielnie przez sąd orzekający o odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Należy się jednak spodziewać, że w praktyce sądy i tak będą wstrzymywać się z wymierzeniem odpowiedzialności podmiotowi zbiorowemu do czasu ustalenia popełnienia czynu zabronionego przez osobę fizyczną.

Dr Jędrzej Jakubowicz, adwokat, wspólnik kancelarii Głowacki i Wspólnicy

© Licencja na publikację
© ℗ Wszystkie prawa zastrzeżone
Źródło: rp.pl

Finanse w Firmie Prawo Karne

Odpowiedzialność ta może być również ponoszona za zachowania zabronione przez kodeks karny skarbowy, który to aspekt poddany został analizie w ramach niniejszego artykułu.

Czytaj także: Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary

Pozostało 97% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Waldemar G.
Prawo karne
CBA zatrzymało znanego adwokata. Za rządów PiS reprezentował Polskę
Nowa gama aut LCV Citroëna w leasingu od 101%! Profesjonalizm w każdym szczególe.
Materiał Promocyjny
Nowa gama aut LCV Citroëna w leasingu od 101%! Profesjonalizm w każdym szczególe.
Advertisement
Poświadczenie nabycia spadku u notariusza: koszty i zalety
Spadki i darowizny
Poświadczenie nabycia spadku u notariusza: koszty i zalety
Ministerstwo Zdrowia
Podatki
Składka zdrowotna na ryczałcie bez ograniczeń. Rząd zdradza szczegóły
Kiedy można wyłączyć grunty z produkcji rolnej
Ustrój i kompetencje
Kiedy można wyłączyć grunty z produkcji rolnej
Nowe, w pełni elektryczne BMW iX2 już od 2200 PLN netto/mies.
Materiał Promocyjny
Nowe BMW iX2 już od 999 PLN netto/mies. z dopłatą w programie „Mój Elektryk”.
Sejm rozpoczął prace nad reformą TK. Dwie partie chcą odrzucenia projektów
Sądy i trybunały
Sejm rozpoczął prace nad reformą TK. Dwie partie chcą odrzucenia projektów
Nowy Lexus LBX. Crossover dostępny już od 139 900 zł. Umów się na jazdę testową.
Materiał Promocyjny
Nowy Lexus LBX. Crossover dostępny już od 139 900 zł. Umów się na jazdę testową.
Advertisement
e-Wydanie