Kara umowna w kontrakcie nie musi być określona w konkretnej wysokości

Dopuszczalne jest wskazanie kryteriów, które umożliwią sprecyzowanie wysokości kary, np. podanie procentu przedmiotu świadczenia >> patrz wzór wyciągu z umowy o roboty budowlane.

Dłużnik nie może, bez zgody wierzyciela, zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej >patrz przykład 1 i 2. Kara umowna zastępuje wyłącznie odszkodowanie (z art. 471 k.c.). Jej zastrzeżenie nie wpływa na powinność świadczenia przez dłużnika na rzecz wierzyciela. Jeżeli dłużnik uzyska zgodę wierzyciela, wówczas zapłata kary umownej pociąga za sobą skutek w postaci zwolnienia z zobowiązania. W zależności od tego, kiedy zwolnienie nastąpi, tj., czy już w chwili wyrażenia na nie zgody, czy też dopiero z dniem zapłaty kary, mamy do czynienia albo z odnowieniem (art. 506 k.c.) albo z datio in solutum (art. 453 k.c.).

Przykład 1.

W umowie o roboty budowlane zastrzeżono, że za opóźnienie prac generalny wykonawca (pani Karolina) zapłaci inwestorowi (pani Paulinie) karę 50 tys. zł. Doszło do opóźnienia. Pani Karolina uiściła więc pani Paulinie 50 tys. zł i uznała, że z chwilą zapłaty obowiązek wykonania prac wygasł. Inwestor nie zaaprobował zwolnienia pani Karoliny z zobowiązania. Pani Karolina musi więc zrealizować roboty. Pani Paulina nie wyraziła zgody na zwolnienie jej z tego. Akceptacja inwestora była konieczna.

Przykład 2.

Sytuacja jak w przykładzie 1, z tym że panie Karolina i Paulina zawarły pisemne porozumienie, na mocy którego z dniem zapłaty kary pani Karolina zostanie zwolniona z obowiązku wykonania przedmiotu umowy. Zawarcie takiego porozumienia jest dopuszczalne. W dniu uiszczenia 50 tys. zł pani Karolina zostanie zwolniona z zobowiązania.

W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej wysokości bez względu na wysokość szkody >> patrz przykład 3. W uzasadnieniu wyroku z 29 maja 2014 r., V CSK 402/13 Sąd Najwyższy uznał, że wprowadzenie do umowy postanowienia przewidującego obowiązek zapłaty określonej sumy na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z powinności jej uiszczenia w razie niewykazania uszczerbku wierzyciela.

Przykład 3.

W umowie o roboty budowlane jest zapis, w świetle którego za każdy dzień opóźnienia prac generalny wykonawca (pan Maurycy) zapłaci inwestorowi (panu Augustowi) karę 0,5 proc. wynagrodzenia brutto generalnego wykonawcy (70 tys. zł). Opóźnienie wynosi 21 dni. Pan August może domagać się od pana Maurycego zapłaty 7350 zł (bo: 70 tys. zł x 0,5 proc. = 350 zł/1 dzień opóźnienia x 21 dni = 7350 zł). Roszczenie o zapłatę tej sumy przysługuje inwestorowi bez względu na to, czy w wyniku opóźnienia poniósł szkodę 7350 zł.

Żądanie odszkodowania wyższego od zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły – patrz ww. wzór wyciągu z umowy o roboty budowlane i przykład 4.

Przykład 4.

Sytuacja jak w przykładzie 3. Umowa o roboty budowlane nie zawiera postanowienia, na podstawie którego inwestor może domagać się od generalnego wykonawcy zapłaty uzupełniającego odszkodowania, jeżeli szkoda przekroczy wysokość kary umownej. Z uwagi na to roszczenie pana Augusta ogranicza się jedynie do żądania zapłaty kary umownej, nawet gdy faktycznie poniesie wyższą szkodę.

Jeżeli zobowiązanie zostało w części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary >patrz wzór nr 1 odpowiedzi na pozew. Tak jest też, gdy kara jest rażąco wygórowana >patrz wzór nr 2 odpowiedzi na pozew. To są przesłanki pozwalające na zmniejszenie kary. Pierwsza z podstaw miarkowania kar, tj. wykonanie zobowiązania, w znacznej części oznacza, że interes wierzyciela został w istotnej mierze zaspokojony. Sąd Najwyższy wskazywał, że skuteczna obrona przed karami umownymi poprzez podniesienie zarzutu wykonania zobowiązania w znacznej części jest możliwa, gdy zostanie ustalone, że częściowe wykonanie zobowiązania zaspokaja godny ochrony interes wierzyciela. Natomiast ocena wystąpienia przesłanki miarkowania kary w postaci jej rażącego wygórowania powinna uwzględniać relację między wysokością kary zastrzeżonej z tytułu uchybienia terminowi spełnienia świadczenia niepieniężnego a wysokością kary umownej zastrzeżonej w tej samej umowie na wypadek odstąpienia od umowy. Tak stwierdził SN w uzasadnieniu wyroku z 29 listopada 2013 r., I CSK 124/13.

—Autorka jest adwokatem

WYCIĄG Z UMOWY O ROBOTY BUDOWLANE

§ 8 KARY UMOWNE

1. Wykonawca zapłaci zamawiającemu kary umowne w przypadku:

a) opóźnienia w wykonaniu przedmiotu umowy w wysokości 2 proc. wynagrodzenia określonego w § 5 ust. 1 niniejszej umowy za każdy dzień opóźnienia,