Co przedsiębiorca musi wiedzieć o udzielaniu pomocy publicznej

Pomoc publiczna to korzyść przyznana przez państwo pojedynczym przedsiębiorstwom lub ich grupom. Przepisy nie skupiają się na zdefiniowaniu tej pomocy i dokładnym określeniu jej form, ale wyraźnie wskazują, kiedy udzielenie pomocy nie jest możliwe.

Publikacja: 28.09.2018 07:00

Co przedsiębiorca musi wiedzieć o udzielaniu pomocy publicznej

Foto: Fotolia.com

Powód jest prosty: każde udzielenie pomocy publicznej jest jedną z form ingerowania w wolny rynek, więc zasady przyznawania muszą być takie, by nie zakłócać poziomu konkurencyjności.

Pomoc ta, mimo że co do zasady ma charakter wyjątkowy, jest dostępna dla wielu przedsiębiorców. Nowe zasady przyznawania wsparcia dla inwestycji, które zastąpią zasady prowadzenia działalności gospodarczej w specjalnych strefach ekonomicznych, mogą sprawić, że pomoc ta stanie się jeszcze bardziej dostępna. Z tego powodu warto przyjrzeć się, czym ona jest i na jakich zasadach jest przyznawana.

Pomagać czy nie

Pomagać. Ale tylko wtedy, jeśli nie zakłóci to poziomu konkurencyjności na rynku. To główna zasada dopuszczalności przyznawania pomocy publicznej przedsiębiorcom. Pomoc ta w całej Unii Europejskiej musi być udzielana na podobnych zasadach w  taki sposób, żeby chronić konkurencyjność na całym rynku wewnętrznym. W tym zakresie wspólny rynek oraz swoboda przepływu towarów i usług to nie tylko korzyści dla przedsiębiorców, ale także ograniczenia dla państw w kwestii udzielania pomocy. Dlatego też wszystkie kluczowe zasady udzielania pomocy publicznej zostały przewidziane przez traktaty i rozporządzenia unijne. Dokładne procedury i formy jej przyznawania w różnych państwach mogą być odrębne, mimo to tworzą one spójny system z tymi samymi założeniami.

Opracowanie właściwych zasad jest konieczne dla ochrony rynku, gdyż udzielenie pomocy publicznej zawsze grozi zakłóceniem konkurencji i wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Ważne jest więc przyjęcie takich warunków jej udzielania, by mimo to ta konkurencyjność została zachowana. Tym samym powstaje bardzo wiele ograniczeń w udzielaniu wsparcia i sprawia, że zagadnienia związane z pomocą publiczną są jednymi z najbardziej skomplikowanych i rozległych w całym systemie prawa wspólnotowego.

Kiedy mamy do czynienia z pomocą publiczną?

1. Dany podmiot otrzymuje korzyść ekonomiczną – warunki jej otrzymania są korzystniejsze niż rynkowe.

2. Wsparcie dla przedsiębiorców pochodzi ze środków publicznych – jest przyznawane przez państwo lub pochodzi ze środków państwowych.

3. Udzielone wsparcie ma charakter selektywny – obejmuje tylko niektórych przedsiębiorców lub ich grupy.

4. Pomoc przyznana przez państwo zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji i wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi Unii Europejskiej.

Wyjątek od zasady

Każda pomoc publiczna stawia beneficjenta w uprzywilejowanej sytuacji, dlatego co do zasady jest zakazana. Istnieją jednak liczne wyjątki od tej zasady, które sprawiają, że wsparcie państwa w prowadzeniu działalności gospodarczej jest szeroko dostępne. Pomoc zawsze musi być jednak uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym.

Pomoc publiczna, którą można uznać za zgodną z rynkiem wewnętrznym, to m.in.:

- pomoc przeznaczona na sprzyjanie rozwojowi gospodarczemu regionów, o nienormalnie niskim poziomie życia ludności lub poziomie zatrudnienia,

- pomoc przeznaczona na wspieranie realizacji ważnych projektów będących w interesie wspólnotowym lub mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego,

- pomoc przeznaczona na ułatwianie rozwoju niektórych działań gospodarczych lub niektórych regionów, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem,

- pomoc przeznaczona na wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem,

- inne kategorie pomocy – określone przez radę na wniosek Komisji Europejskiej.

Komisja Europejska ma głos decydujący

System udzielania pomocy publicznej jest bardzo zbliżony w całej Unii Europejskiej i ma jedno źródło w przepisach unijnych. Kluczowe znaczenie w całym systemie ma Komisja Europejska, która ma decydujące znacznie przy przyznawaniu pomocy.

Ze względu na to, że udzielenie pomocy publicznej podyktowane jest najczęściej wykryciem pewnych nieprawidłowości występujących w gospodarce wolnorynkowej, to w pewnych sytuacjach jej przyznanie jest niezwykle pożądane. Z tego też powodu katalog przypadków, kiedy pomoc publiczna może zostać uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym i, tym samym, niegrożącą zakłóceniem konkurencyjności, ma otwarty charakter. Oznacza to, że w przypadku zaistnienia nowych problemów, które nie są wprost wymienione w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, możliwe jest skierowanie pomocy publicznej na nowe, newralgiczne obszary, które, ze względu na występujące na nich problemy, wymagają usprawnienia.

Komisja nie musi zatwierdzać każdej decyzji o udzieleniu pomocy – ze względu na jej powszechność byłoby to niemożliwe. Musi jednak zatwierdzić każdy środek pomocowy opracowany w danym państwie wspólnoty. Komisja musi zbadać, przede wszystkim, szczegółowe zasady przyznawania pomocy, m.in., do kogo będzie ona skierowana. Dopiero decyzja komisji, że przyjęty przez dane państwo program jest zgodny z rynkiem wewnętrznym, pozwoli na jego wykorzystanie w praktyce i udzielenia wsparcia przedsiębiorcom.

Każdorazowa decyzja o udzieleniu pomocy danemu przedsiębiorcy, z wyłączeniem największych projektów, nie będzie wymagała informowania, a tym samym zgody komisji. Zawsze muszą być jednak badane przesłanki udzielenia pomocy, co ma gwarantować, że będzie następowała na zasadach zgodnych z kluczowymi regulacjami, dotyczącymi funkcjonowania rynku wewnętrznego.

Przykład

W Polsce wprowadzono nową ustawę o wspieraniu inwestycji, przewidując tym samym, nowe zasady udzielania wsparcia, które mają zastąpić pomoc publiczną w oparciu o zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej. Program ten jest oceniany przez Komisję Europejską – konieczne jest jego zbadanie w kontekście zgodności z prawem unijnym i zasadami rynku wewnętrznego. Decyzje o przyznawaniu pomocy z wykorzystaniem tego instrumentu będą jednak wydawane w oparciu o regulacje przewidziane w tej ustawie, w razie spełnienia wskazanych w nich kryteriów. Tym samym komisja nie będzie informowana o poszczególnych decyzjach, wnioski przedsiębiorców o udzielenie wsparcia nie będą też szczegółowo badane w kontekście przepisów traktatów i rozporządzeń unijnych. Jeśli mechanizm przewidziany przez ustawę jest zgodny z prawem unijnym, przyznanie pomocy na zasadach w niej opisanych także spełnia wszystkie warunki przewidziane przez prawo unijne.

Dla kogo pomoc

Zgodnie z przepisami, pomoc może zostać przyznana przedsiębiorstwu. Taki sposób zdefiniowania beneficjenta pomocy nastręcza pewne wątpliwości interpretacyjne, zwłaszcza na gruncie definicji przedsiębiorstwa obowiązującej w polskim prawie. Patrzenie na prawo unijne przez pryzmat definicji krajowych – to jest problem, który uwidacznia się w tym przypadku a często jest pomijany, choć jego nierozpoznanie prowadzi do powstania nieprawidłowości w złożonych wnioskach. To duży błąd. Unijna definicja przedsiębiorstwa jest szersza niż polska, gdyż pozwala na nazwanie nim podmiot prowadzący działalność gospodarczą, bez względu na jego formę prawną. W praktyce tak szerokie zdefiniowanie pozwala na uznanie za przedsiębiorstwo jednoosobową działalność gospodarczą, firmy rodzinne, spółki, a także stowarzyszenia i fundacje. Przedsiębiorcami mogą być nawet jednostki samorządu terytorialnego w zakresie, w jakim prowadzą działalność gospodarczą. Tym samym, nie ma znaczenia nastawienie na zysk oraz jego przeznaczenie. Należy jednak mieć na uwadze konieczność działania w rzeczywistości rynkowej.

Rodzaje pomocy

Państwo nie ma dowolności w wyborze rodzaju pomocy, jakiej może udzielać, gdyż dopuszczone są tylko trzy jej rodzaje. To, który zostanie przyznany, zależy od celu, na jaki będą przeznaczone środki pomocowe. Wszystkie ze środków opracowywanych w danym państwie muszą też odpowiadać jednemu z rodzajów pomocy: sektorowej, regionalnej lub horyzontalnej.

Pomoc sektorowa udzielana jest przedsiębiorstwom, które przynależą do określonego sektora gospodarki. Jej szczególny wpływ widoczny jest w górnictwie czy przemyśle stoczniowym, które – ze względu na uwarunkowania gospodarcze – wymagają restrukturyzacji. Pomoc ta powinna być udzielana jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdyż może doprowadzić do istotnego zachwiania konkurencji na rynku wewnętrznym. Wynika to głównie z tego, że dotyczy przedsiębiorstw działających w sektorach newralgicznych dla gospodarki.

Pomoc regionalna ma odmienny charakter, gdyż jest ściśle związana z prowadzeniem działalności gospodarczej przez beneficjanta na określonym obszarze. Nie dotyczy więc konkretnej branży. Z pomocą o tym charakterze w Polsce najczęściej mamy do czynienia w przypadku specjalnych stref ekonomicznych. Także nowy instrument udzielania wsparcia inwestycjom w pełni wpisuje się w tę kategorię pomocy. Pomoc publiczna typu regionalnego jest narzędziem wykorzystywanym do realizacji krajowych i regionalnych programów operacyjnych. Celem pomocy tego rodzaju jest wsparcie regionów o niższym poziomie rozwoju w stosunku do pozostałych regionów Unii Europejskiej.

Pomoc horyzontalna łączy w sobie cechy pomocy regionalnej i sektorowej, bowiem jest przeznaczona dla wszystkich przedsiębiorców, niezależnie od miejsca prowadzenia działalności.

Formy udzielenia pomocy

Różne są natomiast formy pomocy. Tutaj katalog jest bardzo szeroki i jest, przede wszystkim, otwarty – cały czas pojawiają się nowe sposoby wspierania przedsiębiorców. Obok form najbardziej oczywistych, jak dotacje, które oznaczają przyznanie określonej kwoty na wskazany cel, pojawiają się także mniej oczywiste formy. Pomocą publiczną może być, np. pożyczka czy kredyty – wówczas przedsiębiorca, który pomoc otrzymuje, musi zwrócić kapitał, jednak odsetki, konieczne do uregulowania, są niższe niż w przypadku finansowania otrzymanego od podmiotów działających na zasadach komercyjnych. Taka pomoc staje się coraz bardziej istotna. ?

Krzysztof Wiśniewski doradca podatkowy, dyrektor departamentu w Mariański Group Kancelarii Prawno-Podatkowej

Pomoc publiczna, zwłaszcza regionalna, niesie ze sobą wiele korzyści. Jest to szczególnie widoczne na obszarach objętych pomocą, na których tworzone są specjalne strefy ekonomiczne – mechanizm ten znacznie przyczynił się do rozwoju tych regionów. Podobną szansę otrzymają także inne obszary, znajdujące się poza strefami, dzięki ostatnio uchwalonej ustawie o wspieraniu nowych inwestycji.

Ubiegając się o wsparcie, należy mieć jednak na uwadze, że korzystanie z pomocy publicznej wiąże się, obok korzyści, z licznymi obowiązkami nieznanymi innym przedsiębiorcom. Każdą pomoc publiczną trzeba przeznaczyć na określony cel oraz dokładnie rozliczyć. Błędy w tym zakresie mogą skutkować nawet koniecznością zwrotu pomocy. Na tym polu często pojawiają się istotne problemy, dlatego trzeba je zlokalizować jeszcze przed wystąpieniem o udzielenie wsparcia.

Najpopularniejsze formy udzielenia pomocy publicznej to:

- zwolnienia od podatku,

- pożyczki,

- gwarancje i poręczenia Skarbu Państwa,

- dotacje,

- preferencyjne warunki dostępu do infrastruktury publicznej

Innym, istotnym sposobem wspierania przedsiębiorców jest zwolnienie ich działalności od opodatkowania w określonym zakresie. Ten mechanizm w Polsce okazuje się niezwykle istotny – jest wykorzystywany przez podmioty działające w specjalnych strefach ekonomicznych, a w najbliższym czasie jego znaczenie może jeszcze wzrosnąć ze względu na nowy mechanizm przyznawania wsparcia.

Powód jest prosty: każde udzielenie pomocy publicznej jest jedną z form ingerowania w wolny rynek, więc zasady przyznawania muszą być takie, by nie zakłócać poziomu konkurencyjności.

Pomoc ta, mimo że co do zasady ma charakter wyjątkowy, jest dostępna dla wielu przedsiębiorców. Nowe zasady przyznawania wsparcia dla inwestycji, które zastąpią zasady prowadzenia działalności gospodarczej w specjalnych strefach ekonomicznych, mogą sprawić, że pomoc ta stanie się jeszcze bardziej dostępna. Z tego powodu warto przyjrzeć się, czym ona jest i na jakich zasadach jest przyznawana.

Pozostało 95% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe