Sąd o dyżurach aptek: zdrowie jest ważniejsze od wyniku ekonomicznego

Spółka prowadząca aptekę w miejscowości G. zaskarżyła do sądu uchwałę Rady Powiatu N. w sprawie ustalenia rozkładu godzin pracy aptek ogólnodostępnych oraz dyżurów. W dokumencie tym ustalono rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych w 2018 r. w tym rozkład pracy tych aptek w porze nocnej, w niedziele, w święta i inne dni wolne od pracy. Zgodnie z uchwałą dyżur na terenie powiatu miały sprawować jednocześnie trzy apteki ogólnodostępne.

Braki personelu

Spółka zarzuciła uchwale naruszenie art. 94 ust. 1 i 2 ustawy z 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne. Zgodnie z tym przepisem, rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych powinien być dostosowany do potrzeb ludności i zapewniać dostępność świadczeń również w porze nocnej, w niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy. Naruszenie to miało polegać na tym, że wbrew przepisowi Rada Powiatu N. podjęła uchwałę bez przeprowadzenia analizy potrzeb ludności w zakresie dostępności świadczeń apteki ogólnodostępnej i tym samym z naruszeniem zasad zapisanych w art. 2 i art. 7 Konstytucji, w świetle których nieprawidłowe i niezgodne z prawem jest działanie organu administracji publicznej, które mieści się wprawdzie w jego prawem przewidzianych kompetencjach, ale nosi znamiona władczego, arbitralnego działania, skierowanego do skonkretyzowanego podmiotu.

W uzasadnieniu skargi wskazano, że narzucenie aptekom obowiązków dyżurów stanowi istotną ingerencję w ich działalność, w związku z tym ustalone zasady powinny być proporcjonalne i adekwatne do potrzeby zapewnienia ludności dostępu do usług farmaceutycznych. Przy ustalaniu rozkładu godzin pracy aptek rada powiatu powinna uwzględnić uwarunkowania danego powiatu, takie jak: liczba ludności, układ urbanistyczny, zagęszczenie zabudowy mieszkalnej, umiejscowienie placówek udzielających świadczeń leczniczych, skomunikowanie pomiędzy miejscowościami powiatu, dostęp do transportu publicznego, dostęp do infrastruktury przeznaczonej dla osób niepełnosprawnych, tymczasem zaskarżona uchwała została przyjęta bez przeprowadzenia jakichkolwiek ustaleń czy analiz we wskazanym powyżej zakresie – wskazała spółka.

Dalej zwrócono uwagę, że standardem jest zagwarantowanie dyżuru jednej apteki na obszarze powiatu. Rada Powiatu w zaskarżonej uchwale w żaden sposób nie wykazała, aby niezbędne było sprawowanie dyżuru przez więcej niż jedną aptekę na terenie powiatu, a zgodnie z przyjętą uchwałą dyżur na terenie powiatu sprawują jednocześnie trzy apteki ogólnodostępne.

Spółka podniosła, że zaskarżona uchwała w znaczący sposób ingeruje w zasadę swobody działalności gospodarczej i nakłada na przedsiębiorców prowadzących apteki obowiązki skutkujące koniecznością ponoszenia znacznych nakładów finansowych. Jak bowiem wyjaśniono, zapewnienie dyżurów całodobowych w mniejszych miejscowościach napotyka na znaczne problemy logistyczne związane z brakiem wystarczającej liczby personelu mogącego zapewnić obsadę apteki w trakcie dyżurów nocnych. Koszty dyżurów w mniejszych miejscowościach są znacząco wyższe od takich samych dyżurów w większych miastach, gdyż muszą one obejmować koszty związane z koniecznością dojazdu pracowników świadczących dyżur.

Nie ma pacjentów

Co więcej, koszty zatrudnienia farmaceutów są całkowicie nieadekwatne do znikomego zainteresowania świadczeniami apteki podczas nocnych i świątecznych dyżurów. W trakcie dyżurów nocnych i świątecznych z usług apteki często nie korzysta żaden pacjent albo farmaceuta przez całą noc dyżuru obsługuje jedną lub kilka osób. - Koszty zabezpieczenia dyżurów nocnych przy znikomym zainteresowaniu pacjentów powodują znaczne zmniejszenie rentowności apteki albo nawet całkowity brak rentowności takiej apteki – przekonywała spółka.

Rada powiatu broniła uchwały, wskazując m.in., że dyżur całodobowy został ustalony również z tego względu, że dla mieszkańców miasta G. i gminy G. potrzeba leku po zwykłych godzinach pracy aptek oznacza konieczność pokonania znacznej odległości do najbliżej położonych aptek całodobowych w innej gminie. Całodobowy dyżur aptek w G. stanowi istotne uzupełnienie nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej.

Ograniczenie konstytucyjnych praw

Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę. Uznał, że zaskarżona uchwała została podjęta w granicach upoważnienia ustawowego i wprawdzie ingeruje w swobodę prowadzenia działalności gospodarczej w postaci prowadzenia aptek przez skarżącą stronę, to jednak ingerencja ta nie narusza prawa.

W uzasadnieniu sąd przypomniał, że rolą aptek jako placówek ochrony zdrowia publicznego jest świadczenie pełnego zakresu usług farmaceutycznych wymienionych w szczególności w art. 86 ust. 1–4 Prawa farmaceutycznego, a każdy podmiot decydujący się na prowadzenie regulowanej działalności aptekarskiej, powinien mieć świadomość, że taką działalność należy prowadzić również zgodnie z przepisami prawa miejscowego, w tym uchwałami podejmowanymi na podstawie art. 94 ust. 2 Prawa farmaceutycznego.

Jednym z takich obowiązków może być obowiązek pełnienia dyżurów w porze nocnej lub w dni wolne od pracy. – Z tego obowiązku nie mogą zwolnić szczególne warunki pracy konkretnej apteki, np. liczba zatrudnionych w niej osób lub kwestia osiąganego w takich porach pracy apteki wyniku ekonomicznego (zysku lub straty) – wskazał sąd.

WSA podkreślił, że wolność działalności gospodarczej, stanowiąca jedną z podstaw społecznej gospodarki rynkowej (art. 20 Konstytucji) nie ma charakteru absolutnego. W przypadkach i na warunkach określonych w art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji wolność działalności gospodarczej może być ograniczana. – Wśród dóbr podlegających szczególnej ochronie, która uzasadnia ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich wymieniona została ochrona zdrowia. W związku z tym ograniczenie wolności obywatelskich, w tym wolności działalności gospodarczej może nastąpić, jeżeli wymaga tego ochrona zdrowia.