Technicznie oszacowanie utraconej wartości inwestycji odbywa się najczęściej z wykorzystaniem metod zbliżonych do metod właściwych dla wyceny przedsiębiorstw, w szczególności według podejścia dochodowego, właściwego również dla szacowania utraconych zysków.
Jakie metody
Szacowanie utraconej wartości inwestycji dokonywane jest z wykorzystaniem szerokiego spektrum metod przewidzianych dla oceny ekonomicznej zasadności przedsięwzięć i wyceny przedsiębiorstw. W większości przypadków w tego typu oszacowaniach wykorzystywana jest jedna lub kilka metod zaliczających się do trzech grup:
- metody dochodowe,
- metody rynkowe,
- metody majątkowe.
Metody dochodowe opierają się na założeniu, że wyceniane aktywa (projekt, przedsiębiorstwo, spółka) są warte tyle, ile suma korzyści ekonomicznych, jakie te aktywa wygenerują w przyszłości. W praktyce najczęstszą miarą korzyści są przepływy pieniężne, których sumowanie dla poszczególnych okresów odbywa się z uwzględnieniem tzw. wartości pieniądza w czasie (ponieważ 1 zł dzisiaj jest najczęściej wart więcej niż 1 zł za rok) przez zastosowanie stopy dyskonta odzwierciedlającej zarówno upływ czasu, jak i ryzyko związane z generowaniem analizowanych przepływów pieniężnych. Najczęściej stosowanymi metodami z tej grupy są: metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych i metoda zdyskontowanych dywidend.
Warunkiem koniecznym zastosowania tej grupy metod jest dostępność i możliwość sporządzenia wiarygodnych, kilkuletnich prognoz finansowych odzwierciedlających przyszłą dochodowość analizowanych aktywów. Warunek ten wskazuje jednocześnie na największą zaletę metod dochodowych i największą ich wadę. Ich elastyczność, pozwalająca na względnie precyzyjne i szybkie odwzorowanie w modelu finansowym specyfiki analizowanego przypadku, leży u podstaw ogromnej popularności tych metod w praktyce. Jednocześnie jednak za elastycznością idzie konieczność wykorzystania wielu, często subiektywnych, założeń do prognoz, co rodzi pole do manipulacji wynikami tego typu oszacowań. W konsekwencji są one na tyle wiarygodne, na ile wiarygodne są przyjęte założenia. Tym samym kluczowe znaczenie dla wiarygodności oszacowań ma profesjonalizm i obiektywizm podmiotu dokonującego oszacowania.
Obiektywizm rynkowy
Metody rynkowe opierają się na założeniu, że podobne aktywa mają tę samą wartość. Zastosowanie tej grupy metod wymaga wyznaczenia mnożników odnoszących wartość aktywów porównywalnych do miar ich efektywności biznesowej (np. przychody, zysk operacyjny). Z uwagi na krytyczne znaczenie dostępności danych o wartości i wynikach finansowych aktywów referencyjnych jako aktywa te wybiera się spółki, których akcje stanowią przedmiot obrotu na giełdach lub które w ostatnim czasie były przedmiotem transakcji na rynkach niepublicznych (akwizycje).
Niewątpliwą zaletą metod rynkowych jest ich obiektywizm, osiągany dzięki minimalnej liczbie założeń wymaganych do dokonania oszacowania. Oszacowania tymi metodami są tym precyzyjniejsze, im bardziej porównywalne do analizowanego przypadku są podmioty wybrane jako referencyjne oraz im większą mamy o nich wiedzę. W konsekwencji ograniczoność zastosowań metod mnożnikowych wynika z:
- trudności w znalezieniu aktywów porównywalnych;
- w przypadkach specyficznej działalności;
- niepełnej (nawet w przypadku wykorzystania spółek giełdowych) wiedzy o czynnikach kształtujących ich wyniki finansowe i wartość (np. w transakcjach prywatnych istotną rolę w ustaleniu ceny transakcyjnej mogą odgrywać motywacje i umiejętności negocjacyjne stron);
- niepodważalnego założenia, że perspektywy rozwojowe analizowanego podmiotu są takie same jak perspektywy podmiotów referencyjnych.
Z tego też powodu w praktyce rzadko spotyka się oszacowania sporządzone z wykorzystaniem jedynie metod dochodowych. Najczęściej stanowią one uzupełnienie oszacowań dokonanych jedną z metod dochodowych.
Majątkowe sposoby
Ta grupa metod postrzega przedsiębiorstwa/spółki przez pryzmat skorygowanego historycznego kosztu nabycia aktywów i zaciągnięcia zobowiązań, jakimi one dysponują. Wartość analizowanego podmiotu jest więc najczęściej ustalana jako różnica pomiędzy wartością sumy jego aktywów a wartością sumy jego zobowiązań.
Zaletą metod majątkowych jest ich względna prostota zastosowania oraz ograniczony poziom subiektywizmu. Nie oddają one jednak w żaden sposób wartości potencjału rozwojowego wycenianego podmiotu, który często wynika z posiadania istotnych, wewnętrznie wytworzonych aktywów niematerialnych (np. marka, kontrakty i relacje) oraz synergii z wykorzystania aktywów jako zorganizowanej całości. Z tego powodu zastosowanie metod majątkowych ogranicza się do podmiotów posiadających płynne, wyceniane w wartości godziwej/rynkowej aktywa (instytucje finansowe) oraz sytuacji, w których nie jest spełniona zasada kontynuacji działalności (np. likwidacje).
Autor jest biegłym sądowym, wicedyrektorem w dziale doradztwa finansowego Deloitte
Ważne reguły
W zależności od dokonanego wyboru metody w sytuacjach sporów pojawiają się istotne, specyficzne kwestie, na które należy zwrócić uwagę przy sporządzaniu oszacowań szkód gospodarczych. Z uwagi na dominującą pozycję metod dochodowych w praktyce oszacowań zarówno utraconych wartości inwestycji, jak i utraconego zysku, większość z nich dotyczy właśnie tej grupy metod. Co więc trzeba zrobić?
- Należy zwrócić uwagę na możliwość i zasadność uwzględniania w oszacowaniu informacji, które stały się dostępne po dniu wystąpienia winy. Informacje takie znacznie częściej są wykorzystywane w oszacowaniach utraconych zysków niż w przypadkach utraty wartości inwestycji.
- W prognozach powinny być uwzględnione efekty ewentualnych działań, które zmierzają do ograniczenia rozmiarów szkody, jak również zyski z ewentualnych inwestycji.
- Uzyskane odszkodowania są zazwyczaj opodatkowane, stąd, w celu uniknięcia podwójnego opodatkowania, oszacowania szkód należy dokonywać przed opodatkowaniem. Jeśli prognoza zawiera opodatkowanie zysków, należy ubruttowić kwotę oszacowania.
- Warto zauważyć, że ryzyko konkretnego projektu jest zazwyczaj inne niż ogólne ryzyko podmiotu realizującego ten projekt. Takie ustalenie powinno znaleźć odbicie w przyjętym do oszacowania metodą dochodową poziomie stopy dyskontowej.
- Naliczenie odsetek od oszacowanej kwoty pomiędzy datą wystąpienia winy a datą przyznania odszkodowania kompensuje powodowi brak możliwości zainwestowania kwoty odszkodowania lub pozyskania finansowania niezbędnego do pokrycia szkody.