W jaki sposób można dokapitalizować spółkę

W przypadku spółek kapitałowych, w sytuacji gdy zgromadzony kapitał okazuje się niewystarczający do dalszego prowadzenia działalności, istnieje możliwość dokapitalizowania spółki przez zasilenie jej dodatkowymi środkami. Obecnie istnieje kilka sposobów dokapitalizowania spółki. Są to:

- podwyższenie kapitału zakładowego,

- podwyższenie kapitału podstawowego z agio,

- dopłata oraz

- długoterminowa pożyczka od właścicieli.

Wybór odpowiedniego sposobu dokapitalizowania zależy oczywiście od tego, jak wygląda sytuacja spółki oraz udziałowca. Nie jest to jednak jedyne kryterium. Niemniej ważne mogą się okazać aspekty podatkowe. Każdy ze sposobów dokapitalizowania ma bowiem nieco inne konsekwencje podatkowe.

Wariant 1. Pożyczka długoterminowa od właścicieli

Obecnie najczęściej stosowanym sposobem dokapitalizowania spółki są długoterminowe pożyczki od udziałowców. Pierwszym elementem, o którym trzeba w takim przypadku pamiętać, jest to, że odsetki od kwoty udzielonej pożyczki powinny być w tym przypadku ustalane na poziomie wartości rynkowej. Nie możemy zatem rozważać pożyczek nieoprocentowanych lub udzielanych na warunkach odbiegających od reguł rynkowych. Udzielenie takiej pożyczki przez wspólnika wymaga nie tylko zawarcia umowy, ale w niektórych przypadkach może wymagać zgody zgromadzenia wspólników lub nawet banków finansujących działalność. Czasami jedynym rozwiązaniem może być zawarcie umowy pożyczki podporządkowanej pod spłatę innego zadłużenia.

Zalety i wady

Zaletą pożyczki udzielonej przez wspólników jest to, że co do zasady nie podlega ona opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (jest z tego podatku zwolniona).

Prostota tej formy dokapitalizowania wiąże się jednak z pewnymi wadami.

1. Po pierwsze, przepisy podatkowe dotyczące tzw. cienkiej kapitalizacji (podmiotów powiązanych) przewidują, że odsetki od pożyczek udzielonych spółce przez podmiot z nią powiązany, czyli udziałowca bądź akcjonariusza posiadającego nie mniej niż 25 proc. udziałów lub akcji tej spółki lub tzw. spółkę-siostrę, w której ten sam udziałowiec akcjonariusz posiada co najmniej 25 proc. udziałów lub akcji, jeżeli pożyczka przekracza określone poziomy, nie są kosztem uzyskania przychodów.

2. Należy także pamiętać, że od 2015 r., w związku z wejściem w życie nowych przepisów, powyższe ograniczenie dotyczy również odsetek od pożyczek udzielonych spółce przez podmioty posiadające w niej w sposób pośredni udział w wysokości co najmniej 25 proc. >patrz ramka.

3. Istotne jest również to, że przepisy podatkowe traktują jako odsetki od pożyczki wszelkie poniesione na rzecz pożyczkodawcy koszty związane z uzyskaniem i korzystaniem z pożyczki (odsetki, opłaty, prowizje), a także opłaty z tytułu opóźnionej zapłaty zobowiązań.

4. Na tym kłopoty się nie kończą. Przepisy podatkowe przewidują bowiem w takiej sytuacji obowiązek sporządzenia dokumentacji cen transferowych, za brak której grozi zastosowanie karnej stawki podatkowej.

Jak świadczenie usług

Umowa pożyczki ma swoje konsekwencje również w rozliczeniach VAT. Jest bowiem podlegającą temu podatkowi formą świadczenia usług (jeśli pożyczkodawca jest podatnikiem VAT to pożyczka podlega obowiązkowi podatkowemu). Nie oznacza to jednak konieczności zapłaty podatku. Szczegółowe przepisy zwalniają tę czynność z opodatkowania (zob. art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT).

Wariant 2. Dopłata do kapitału

Inną opcją dokapitalizowania spółki są dopłaty. Możliwość ich wniesienia jest wyraźnie przewidziana w przepisach kodeksu spółek handlowych (art. 177–179). Tego rodzaju dopłaty nie są przychodem spółki, co wyraźnie stwierdzają przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (zob. art. 12 ust. 4 pkt 11 ustawy o CIT). Ta sama zasada obowiązuje także w drugą stronę, tzn. zwrócone wspólnikom dopłaty nie są przychodem dla wspólnika. W konsekwencji, dopłaty nie stanowią też kosztów podatkowych (kosztów uzyskania przychodów) ani po stronie wspólnika (w momencie dopłaty), ani po stronie spółki (z chwilą zwrotu).

Co z oprocentowaniem

Mimo że dopłaty mogą być oprocentowane – czy to na podstawie umowy spółki, czy uchwały wspólników (kodeks spółek handlowych nie reguluje szczegółowo tej kwestii), to odsetki te w momencie wypłaty nie są dla spółki kosztem podatkowym (nie ma bowiem mowy o uzyskaniu przychodu).

Rozpatrując stronę przychodową należy pamiętać, że ustawa o CIT przewiduje, iż dopłaty nie są przychodem w sytuacji, gdy ich wniesienie następuje w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Z tego powodu organy podatkowe często stoją na stanowisku, że dopłaty wnoszone w przypadku, gdy takiej formy dokapitalizowania nie przewiduje umowa spółki, są w całości przychodem spółki. Fiskus podobnie traktuje również dopłaty, których wysokość jest wyższa od tej, którą przewiduje umowa spółki. W tym ostatnim przypadku opodatkowaniu ma podlegać kwota nadwyżki ponad kwotę dopłat wynikających z umowy. Interpretacja ta ma swoje potwierdzenie również w orzecznictwie sądowym (por. wyrok NSA z września 2007 r., II FSK 1088/06).

Interpretacje urzędów idą jednak jeszcze dalej. W niektórych przypadkach zdarzało się już, że dopłata wniesiona do spółki została potraktowana przez organ podatkowy jako pożyczka. Oznacza to, że wnoszenie dopłat wymaga szczególnie wnikliwej analizy sytuacji istniejącej w spółce i wyjątkowo przemyślanych działań.

Podlegają PCC

W przeciwieństwie do pożyczek dopłaty wnoszone do spółki przez wspólników podlegają opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Podstawą opodatkowania jest kwota wniesionej dopłaty. Podatek pobierany jest od niej według stawki 0,5 proc. Podmiotem zobowiązanym do uiszczenia podatku jest spółka, która otrzymuje dopłatę. Ona też musi złożyć odpowiednią deklarację PCC do urzędu skarbowego właściwego ze względu na siedzibę spółki, na co ma 14 dni, licząc od dnia podjęcia uchwały o wniesieniu dopłat.

Wariant 3. Podwyższenie kapitału

Kolejna forma dokapitalizowania to podwyższenie kapitału zakładowego lub podwyższenie z tak zwanym agio. Kodeks spółek handlowych przewiduje, że podwyższenie kapitału zakładowego następuje przez podwyższenie wartości nominalnej udziałów istniejących lub ustanowienie całkowicie nowych, przy czym udziały te nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej. Dopuszczalne jest obejmowanie udziałów po wartości wyższej od nominalnej. W takiej sytuacji nadwyżka ponad wartość nominalną (tzw. agio) przekazywana jest na kapitał zapasowy, co zmniejsza koszty podwyższenia kapitału zakładowego (od niego płaci się taksę notarialną i podatek).

Podwyższenie kapitału opodatkowane jest podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Podstawą opodatkowania jest wartość wkładów przekazana na podwyższenie kapitału zakładowego, pomniejszona o koszty związane z procedurą jego podwyższenia, czyli o kwotę taksy notarialnej wraz z podatkiem od towarów i usług pobranej przez notariusza oraz opłaty związane z rejestracją zmian w Krajowym Rejestrze Sądowym (podwyższenie kapitału następuje dopiero z chwilą uzyskania wpisu w rejestrze). Sam podatek pobierany jest według stawki 0,5 proc. podstawy i należy rozliczyć go w terminie 14 dni od dnia podjęcia uchwały wspólników w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego, a zatem jeszcze przed uzyskaniem wpisu do rejestru sądowego. Dlatego przepisy podatkowe przewidują, że jeżeli podwyższenie kapitału spółki nie zostanie zarejestrowane lub zostanie zarejestrowane w wysokości niższej, to podatek będzie zwracany w całości lub w części.

Uwaga! Podatku nie płaci się natomiast od agio (nadwyżki ponad wartość nominalną objętych udziałów, która jest przekazywana na kapitał zapasowy).

Co oczywiste, podwyższenie kapitału zakładowego przeprowadzone poprzez zmianę umowy spółki związane jest dodatkowo z koniecznością uiszczenia opłaty notarialnej.

Niedostateczna kapitalizacja z ograniczeniami

Nie zalicza się do kosztów podatkowych:

- odsetek od pożyczek udzielonych spółce przez podmiot posiadający bezpośrednio lub pośrednio nie mniej niż 25 proc. udziałów (akcji) tej spółki albo udzielonych łącznie przez podmioty posiadające łącznie bezpośrednio lub pośrednio nie mniej niż 25 proc. udziałów (akcji) tej spółki, jeżeli wartość zadłużenia spółki wobec podmiotów posiadających bezpośrednio lub pośrednio nie mniej niż 25 proc. udziałów (akcji) tej spółki, uwzględniającego również zadłużenie z tytułu pożyczek, przekroczy łącznie wartość kapitału własnego spółki – w proporcji, w jakiej wartość zadłużenia przekraczająca wartość kapitału własnego spółki pozostaje do całkowitej kwoty tego zadłużenia wobec tych podmiotów, określonej na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc zapłaty odsetek od pożyczek;,

- odsetek od pożyczek udzielonych spółce przez inną spółkę, jeżeli w obu tych spółkach ten sam podmiot bezpośrednio lub pośrednio posiada nie mniej niż po 25 proc. udziałów (akcji), a wartość zadłużenia spółki otrzymującej pożyczkę wobec spółki udzielającej pożyczki oraz wobec podmiotów posiadających bezpośrednio lub pośrednio nie mniej niż 25 proc. udziałów (akcji) spółki otrzymującej pożyczkę, uwzględniającego również zadłużenie z tytułu pożyczek, przekroczy łącznie wartość kapitału własnego spółki otrzymującej pożyczkę – w proporcji, w jakiej wartość zadłużenia przekraczająca wartość kapitału własnego spółki pozostaje do całkowitej kwoty tego zadłużenia, określonej na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc zapłaty odsetek od pożyczek.

Zdaniem autora

Bartosz Seweryn, biegły rewident, menedżer w TPA Horwath