Instytucja potrącenia - co to jest, jak z niej skorzystać

Instytucja potrącenia jest bardzo przydatna, przede wszystkim w świecie biznesu. Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Jest to jednostronna czynność prawna, nie wymaga zgody adresata na wyartykułowanie jej i jej przyjęcie. Może przybrać dowolną postać, np. dopuszczalne jest wysłanie jej faxem. Oświadczenie jest złożone adresatowi z chwilą, gdy doszło do niego w taki sposób, aby mógł zapoznać się z jego treścią.

Publikacja: 02.08.2019 06:40

Instytucja potrącenia - co to jest, jak z niej skorzystać

Foto: Adobe Stock

Gdy dwie osoby, np. przedsiębiorcy są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem ich obu są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, czyli bez cech indywidualizujących, a obie wierzytelności są wymagalne, co następuje od następnego dnia po upływie terminu spełnienia zobowiązania i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym, czyli przysługuje im przymiot zaskarżalności. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości tej niższej.

Czytaj także:

Jakie są warunki konieczne skutecznego potrącenia wierzytelności

Jakie oświadczenie

Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie >patrz wzór oświadczenia o potrąceniu wierzytelności. Oświadczenie jest złożone adresatowi z chwilą, gdy doszło do niego w taki sposób, aby mógł zapoznać się z jego treścią. Gdy zaś jest ono składane w formie elektronicznej, uważa się, że doszło ono do innej osoby w momencie wprowadzenia go do środka komunikacji elektronicznej tak, aby mogła je przeczytać. Zaistnienie stanu, w którym adresat oświadczenia mógł zapoznać się z jego brzmieniem jest to moment, gdy można zasadnie oczekiwać zapoznania się z treścią tego oświadczenia przez osobę, do której je skierowano, znajdującej się w określonych okolicznościach i działającej w zwykły sposób. Nie ma zatem znaczenia rzeczywiste zapoznanie się z tym oświadczeniem. Oświadczenie to ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe, czyli od daty wymagalności wierzytelności przysługującej stronie korzystającej z potrącenia).

Jeżeli przedmiotem potrącenia są wierzytelności, których miejsca spełnienia świadczeń są różne, strona korzystająca z możności kompensacji (tj. potrącenia) zobowiązana jest uiścić tej drugiej sumę potrzebną do pokrycia wynikającego dla niej uszczerbku, który powstał dlatego, że umorzone, na skutek przedmiotowej czynności prawnej, świadczenie nie zostało spełnione w miejscu właściwym wiążąc się w konsekwencji, np. ze zwiększonym kosztem transportu, czy ubezpieczenia rzeczy.

Odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza potrącenia. W tym pierwszym przypadku podstawę do odroczenia realizacji zobowiązania daje art. 322 k.p.c. (tj., jeżeli w sprawie o naprawienie szkody, dochody, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o świadczenie z umowy o dożywocie, sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy). Natomiast w tej drugiej sytuacji, przesłankę bezpłatności wyłącza uiszczenie przez dłużnika jakiegokolwiek ekwiwalentu za samo odroczenie wykonania zobowiązania.

Przedawnienie i umorzenie

Wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy kompensacja stała się możliwa, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło. Potrącenie jest dopuszczalne także wówczas, gdy dłużnik przedawnionej wierzytelności zrzekł się korzystania z zarzutu przedawnienia. Omawiana wierzytelność mianowicie znowu staje się zaskarżalna. Analogiczna sytuacja dotyczy przypadku, w którym przedawniona wierzytelność została zasądzona, ponieważ dłużnik (nie będący konsumentem) nie podniósł zarzutu przedawnienia.

Przepisy o zaliczeniu zapłaty (tj. art. 451 k.c.) stosuje się odpowiednio do potrącenia. I tak: strona korzystająca z instytucji kompensacji może przy składaniu oświadczenia o potrąceniu wskazać, którą/e z kilku wzajemnych wierzytelności chce umorzyć. Jednakże to, co przypada na poczet danej/ych należności, adresat może przede wszystkim zaliczyć na związane z nią/nimi zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne. Jeżeli składający oświadczenie o kompensacji nie wskazał, która/e z kilku wzajemnych wierzytelności ma/ją być umorzona/e, a przyjął pokwitowanie, w którym adresat umorzył jedną z nich, artykułujący w/w oświadczenie nie może już żądać umorzenia innej należności. W braku jakiegokolwiek oświadczenia umarza się przede wszystkim wierzytelność wymagalną, a jeżeli jest kilka należności wymagalnych- tę najdawniej wymagalną.

Zajęcie przez osobę trzecią

Zajęcie wierzytelności przez osobę trzecią wyłącza umorzenie tej wierzytelności przez potrącenie tylko wtedy, gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia albo gdy jego wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili, a przy tym dopiero później aniżeli wierzytelność zajęta. Oznacza to, że w razie zajęcia wierzytelności, wyłączenie kompensacji następuje w dwóch przypadkach. Po pierwsze, gdy dłużnik zajętej wierzytelności stał się wierzycielem swego wierzyciela po dokonaniu zajęcia. Po drugie, w sytuacji, w której obie wierzytelności istniały jeszcze przed dokonanym zajęciem, jednakże wymagalność wierzytelności potrącanej z tą zajętą, nastąpiła już po dokonanym zajęciu i do tego później niż wierzytelność zajęta. Reasumując: zawsze możliwe będzie potrącenie, gdy przesłanki kompensacji zostały spełnione jeszcze przed dokonanym zajęciem. Analogiczna sytuacja dotyczy wypadku, gdy obie wierzytelności istniały przed tą chwilą (tj. zajęcia), ale ich wymagalność nastąpiła już po zajęciu, przy czym, jako pierwsza uaktywniła się wierzytelność dłużnika zajętej wierzytelności. Wtedy o potrąceniu powiadamia się organ egzekucyjny, nie jest istotne, która ze stron to uczyni, a zajęcie wierzytelności staje się bezprzedmiotowe.

Czego nie da się zrobić

Nie mogą być umorzone przez potrącenie:

1) wierzytelności nieulegające zajęciu (np. świadczenia z pomocy społecznej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej);

2) wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania (np. alimenty);

3) wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych (a więc te wymienione w tytule VI i VI (1) księgi trzeciej k.c.);

4) wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne (np.- statuowany treścią art. 36 k.s.h.- zakaz przedstawienia do potrącenia przez wspólnika sp.j. wierzytelności spółki swojemu wierzycielowi oraz zakaz przedstawienia przez dłużnika sp.j. do potrącenia wierzytelności, jaka mu służy wobec jednego ze wspólników owego podmiotu).

Strona (przedsiębiorca), która w postępowaniu sądowym chce skorzystać z instytucji kompensacji, musi podnieść procesowy zarzut potrącenia. Omawiany zarzut można, choć nie trzeba, poprzedzić złożeniem oświadczenia o potrąceniu w sensie materialnoprawnym. Komentowane oświadczenie składa się w dowolnej formie, stąd pogląd, że zarzut procesowy może, ale nie musi, poprzedzać jego oddzielne wyartykułowanie. Dopuszczalne jest mianowicie podniesienie, np. w odpowiedzi na pozew, czy w sprzeciwie od nakazu zapłaty, jedynie takiego procesowego zarzutu, co interpretuje się jako równoczesne złożenie oświadczenia o kompensacji w sensie materialnoprawnym. Nie ma przy tym znaczenia, że oświadczenie o potrąceniu w sensie materialnoprawnym złożono dopiero w toku procesu. Tak też uznał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 22 lipca 2011 r., VI ACa 783/10 twierdząc, że „Nie ma przeszkód, aby oświadczenie o potrąceniu w znaczeniu materialnoprawnym zostało złożone w toku procesu. Możliwość potrącenia nie jest bowiem ograniczona w czasie". Zakładając, że przeciwnik, w dalszym toku procesu, będzie kwestionował istnienie podstaw do potrącenia w sensie materialnoprawnym, strona powinna wykazać, wszelkimi środkami dowodowymi, zasadność złożenia oświadczenia o kompensacji, tj. istnienie, wysokość i wymagalność przysługującej jej wierzytelności >patrz wzór pisma procesowego zawierającego procesowy zarzut potrącenia.

Autorka jest adwokatem

podstawa prawna: art. 61 oraz 498–505 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2019 r., poz. 80)

Gdy dwie osoby, np. przedsiębiorcy są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem ich obu są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, czyli bez cech indywidualizujących, a obie wierzytelności są wymagalne, co następuje od następnego dnia po upływie terminu spełnienia zobowiązania i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym, czyli przysługuje im przymiot zaskarżalności. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości tej niższej.

Pozostało 92% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe