Czy odpowiedzialność spółki dzielonej jest możliwa

Od 1 marca 2019 r. na podstawie znowelizowanego artykułu 546 §1 Kodeksu spółek handlowych (dalej: k.s.h.), istnieje możliwość przypisania odpowiedzialności solidarnej nie tylko spółkom przejmującym lub nowo zawiązanym, ale również spółce dzielonej. Stanowi to niewątpliwie doniosły krok w zapewnieniu dostatecznej ochrony wierzycieli spółki dzielonej, którzy do tej pory byli pozbawieni skutecznej kontroli w stosunku do przesunięć majątkowych w ramach podziału przez wydzielenie, tracąc poczucie bezpieczeństwa obrotu, co powodowało pogorszenie ich sytuacji.

Czytaj także: Podział przez wydzielenie a dochód z udziału w zyskach

Przesłanką dla nowego brzmienia przedmiotowego przepisu była, zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy, potrzeba zagwarantowania ochrony praw wierzycieli spółki dzielonej. Artykuł 546 k.s.h. w brzmieniu obowiązującym przed 1 marca 2019 r. nie przewidywał w sposób wyraźny odpowiedzialności spółki dzielonej za zobowiązania spółek przejmujących. Stwarzało to możliwość nadużycia polegającego na przeniesieniu przez spółkę dzieloną pasywów (długów) do podmiotów mniej wypłacalnych, przy jednoczesnym pozostawianiu aktywów w spółce dzielonej.

W sytuacji braku wyraźnej odpowiedzialności solidarnej spółki dzielonej za długi przeniesione na spółki przejmujące mogło to prowadzić do powstawania tzw. centrów zysków i strat, i w efekcie pozbawiało wierzycieli możliwości zaspokojenia ich roszczeń. Procedura podziału spółki przewidziana przez przepisy k.s.h. przewiduje bowiem jedynie ograniczony udział wierzycieli w procesie podziału. W ocenie ustawodawcy konieczne było stworzenie wyraźnej podstawy prawnej ustanawiającej odpowiedzialność solidarną spółki dzielonej za zobowiązania przeniesione na spółki przejmujące, co przyczyni się do skuteczniejszego zabezpieczenia interesów wierzycieli.

Konieczność regulacji prawnej

Podwaliną dokonanych zmian były rozbieżności w interpretowaniu poprzedniego brzmienia art. 546 §1 k.s.h. Zgodnie z tym przepisem za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej, pozostałe spółki, na które został przeniesiony majątek spółki dzielonej, odpowiadały solidarnie. O ile w przypadku podziału przez rozdzielenie miało to sens, bowiem spółka dzielona w jego wyniku traci byt prawny, tak w przypadku podziału przez wydzielenie spółka dzielona zachowuje swój byt, gdyż dochodzi do jedynie częściowego wydzielenia jej majątku.

Literalne brzmienie art. 546 §1 k.s.h. nie odnosiło się jednak w żadnym stopniu do odpowiedzialności spółki dzielonej. Niektórzy przedstawiciele nauki wskazywali, że owa odpowiedzialność mogła być przypisana również spółce dzielonej na podstawie odpowiedniego zastosowania art. 529 § 2 k.s.h. Pogląd taki nie miał jednak mocnego oparcia w praktyce i orzecznictwie sądowym, wskazywano bowiem, że art. 529§2 k.s.h. nakazuje stosować do podziału przez wydzielenie „przepisy o podziale spółek dotyczące odpowiednio spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej", zaś spółka dzielona nie jest ani spółką przejmującą, ani nowo zawiązaną. Próby odwoływania się do wykładni celowościowej przy stosowaniu przepisu art. 546 §1 k.s.h. także do podziału przez wydzielenie i przypisania odpowiedzialności solidarnej również spółce dzielonej niejednokrotnie oceniane były jako niedopuszczalna ingerencja w literalne brzmienie przepisu i wchodzenie w kompetencje ustawodawcy.

Sprzeczne kierunki interpretacyjne

Pomimo że art. 546 § 1 k.s.h. funkcjonuje w polskim porządku prawnym od wielu lat, to jednak nie doczekał się jednolitej linii interpretacyjnej. Wręcz przeciwnie – analiza istniejącego w tym zakresie orzecznictwa oraz literatury pozwala na wyodrębnienie dwóch radykalnie odmiennych stanowisk dotyczących wykładni tego przepisu.

Zwolennicy wykładni literalnej wskazywali, że nie można podejmować próby przypisania odpowiedzialności solidarnej spółce dzielonej ze względu na to, że podmioty odpowiedzialne solidarnie zostały jednoznacznie wskazane w przepisie, a próba rozszerzenia jego zastosowania na spółkę dzieloną byłaby wkraczaniem w sferę uprawnień ustawodawcy i stanowiłaby niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą.

Natomiast zwolennicy wykładni funkcjonalnej argumentowali, że art. 546 § 1 k.s.h. obejmuje swym zakresem również spółkę dzieloną, bowiem wniosek taki wynika nie tylko z wykładni logicznej, ale również z konieczności ochrony wierzycieli. Zdaniem przedstawicieli tego poglądu, dokonując interpretacji spornego przepisu należało brać pod uwagę cel zawartej w nim normy prawnej jakim jest ochrona wierzycieli spółki dzielonej.

Dotychczasowe orzecznictwo również nie dawało zgodnego kierunku wykładni. Sąd Najwyższy w wyroku z 21 kwietnia 2010 r.(V CSK 318/09) uznał, że należy stosować art. 546 § 1 k.s.h. również do spółki dzielonej, argumentując, że spółka dzielona, która zachowuje byt, odpowiada całym swoim majątkiem, bez ograniczeń, zaś odpowiedzialność spółki wydzielonej podlega czasowemu i wartościowemu ograniczeniu. Tylko bowiem wówczas, niezależnie od sposobu podziału, dotychczasowi wierzyciele dzielonych spółek uzyskują jednakową ochronę przed skutkami podziału i zostaje spełniony cel art. 546 § 1 k.s.h. Podobne stanowisko sądu zostało wyrażone w wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 16 października 2013 r. (I Aca 416/13), w którym sąd uznał, że potrzeba ochrony interesów wierzycieli przemawia za przyjęciem odpowiedzialności solidarnej spółki dzielonej za zobowiązania wynikające ze stosunków ciągłych za okres po zarejestrowaniu podziału. Sąd, uzasadniając wyrok, stwierdził, że wierzyciele spółki dzielonej nie mają wpływu na rozdział pasywów spółki dzielonej i powinni być chronieni przed niekorzystnymi skutkami podziału. Z kolei Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 24 października 2012 r. (III CSK 18/12), przyjął pogląd przeciwny i stanął na stanowisku, że konstrukcja przepisu art. 546 § 1 k.s.h. nie pozwala na rozciągnięcie na spółkę dzieloną odpowiedzialności za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub nowo zawiązanej, ponieważ uznanie spółki dzielonej za objętą dyspozycją tego przepisu byłoby stosowaniem przez sąd niedopuszczalnej wykładni prawotwórczej.

Żeby położyć kres niejednolitości interpretacyjnej, z którą zmagano się od lat, ingerencja ustawodawcy była nie tylko konieczna, ale i zgodna z oczekiwaniami praktyki. Objęcie odpowiedzialnością solidarną spółki dzielonej w podziale przez wydzielenie doprowadzi nie tylko do większej spójności wśród regulacji podziału spółek, ale również stanowi krok w kierunku ujednolicenia linii orzeczniczej. Pomimo tego, że w obecnym brzmieniu art. 546 §1 k.s.h. zyskał większą precyzję, to wydaje się zasadnym zgłosić postulat określenia zakresu odpowiedzialności solidarnej spółki dzielonej.