Efekt zachęty nie jest żadną nową inicjatywą Komisji Europejskiej. W szczególności obowiązywał on w tzw. poprzednim okresie programowania, gdy przedsiębiorcy korzystali już z unijnego wsparcia. Zatem dla tych, którzy walczyli o dotacje, czy to z programu „Innowacyjna gospodarka", czy jednego z programów regionalnych, sprawa jest znana. Dla firm, które dopiero teraz, po raz pierwszy zamierzają sięgnąć po unijne pieniądze, zapoznanie się z wymogami tego efektu jest niezwykle ważne.
W zdecydowanej większości przypadków wykazanie, że spełniło się ten efekt (zasadę), będzie bardzo proste. Z drugiej strony nie wolno tego zaniedbać, ponieważ bez udowodnienia, że efekt został spełniony, firma nie powinna otrzymać żadnego wsparcia.
Uzasadnienie dla reguły
Na czym zatem polega efekt zachęty i do czego służy? Należałoby zacząć od tego, upraszczając nieco sprawę i nie wchodząc zbytnio w szczegóły, że pomoc publiczna w Unii Europejskiej jest zakazana. Chodzi o to, że państwa nie powinny interweniować tam, gdzie panuje konkurencja i firmy, dysponując własnymi środkami, wiedzą i doświadczeniem, powinny mieć jednakowe warunki rozwoju i właśnie konkurowania. Przyznanie dotacji, ulgi, preferencyjnej pożyczki tylko jednej z nich, z pominięciem innych, może tę konkurencję zaburzać. I stąd właśnie ogólny zakaz. Jednak istnieje od niego wiele wyjątków. Same traktaty, na których oparta jest budowa i sposób działania UE, wskazują, w jakich to jednak sytuacjach taka pomoc może zostać uznana za uzasadnioną. Pozwalają także na wydawanie aktów niższego rzędu, które te reguły mają uściślać.
Nie wchodząc w szczegóły, takim podstawowym aktem na okres 2014–2020 jest rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 651/2014., które uznaje niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym. Jednym z warunków, aby pomoc pozostawała zgodna, jest właśnie wymóg zachęty. Jest o nim mowa już w samej preambule rozporządzenia, chociaż należy podkreślić, że ta część nie ma mocy prawnie wiążącej, lecz służy tylko pomocniczo przy interpretacji przepisów. Niemniej warto ją zacytować.
Motywy preambuły...
I tak w tzw. motywie 18 można przeczytać, że „aby mieć pewność, że pomoc jest niezbędna i zachęca do rozwoju dalszej działalności lub projektów, niniejsze rozporządzenie nie powinno mieć zastosowania do pomocy na działalność, którą i tak beneficjent by prowadził, nawet w przypadku braku pomocy. Pomoc powinna być wyłączona z obowiązku zgłoszenia na mocy niniejszego rozporządzenia tylko wówczas, gdy prace dotyczące realizacji projektu lub działań objętych pomocą rozpoczęto po przedłożeniu przez beneficjenta pisemnego wniosku o pomoc".