Majątek wspólny małżonków: kiedy udziały lub akcje w spółkach należą też do żony

Wielu przedsiębiorców nie zdaje sobie sprawy, że udziały w spółkach z o.o., których są wspólnikami czy posiadane przez nich akcje często stanowią majątek wspólny, a ich współmałżonek w trakcie sprawy o podział majątku co do zasady może skutecznie domagać się przyznania na swoją rzecz połowy takich udziałów czy akcji. Czy taka sama sytuacja ma miejsce w przypadku spółki cywilnej i spółek osobowych? Czy wspólnik i spółka mogą się zabezpieczyć przed możliwością przejęcia części udziałów lub akcji przez współmałżonka wspólnika?

Publikacja: 12.06.2020 13:55

Majątek wspólny małżonków: kiedy udziały lub akcje w spółkach należą też do żony

Foto: Adobe Stock

Co oznacza wspólność majątkowa małżeńska

O ile małżonkowie nie zawarli u notariusza umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową, z chwilą zawarcia związku małżeńskiego powstaje między nimi tzw. wspólność majątkowa małżeńska, w ramach której można wyróżnić trzy odrębne majątki:

1) majątek wspólny,

2) majątek osobisty męża,

3) majątek osobisty żony.

Do majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem związku małżeńskiego.

Czytaj także: Wstąpienie współmałżonka do spółki a zapis w umowie

Tym samym jeżeli jeden z małżonków nabył akcje lub udziały spółce kapitałowej lub osobowej przed zawarciem związku małżeńskiego, to takie udziały lub akcje zawsze należą tylko do niego i współmałżonek w trakcie sprawy o podział majątku nie może domagać się ich podziału.

Sytuacja komplikuje się natomiast jeśli wniesienie wkładu do spółki cywilnej lub osobowej albo nabycie udziałów w spółce z o.o. czy akcji nastąpiło ze środków należących do majątku wspólnego. Należy przy tym pamiętać, że do majątku wspólnego małżonków wchodzi również m.in. pobrane przez każdego z małżonków wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej. Przykładowo zatem jeśli tylko mąż pracuje, a żona zajmuje się domem i dziećmi, oszczędności zgromadzone w trakcie związku małżeńskiego na skutek odkładania każdego miesiąca części zarobków męża wchodzą w skład majątku wspólnego.

Spółka cywilna

Istotą spółki cywilnej jest osobista więź istniejąca między wspólnikami, który działają wspólnie dla osiągnięcia ustalonego w umowie spółki celu. Fundamentem dla powstania spółki są wzajemne zaufanie oraz kompetencje wspólników. Dlatego w tego typu spółkach istotne znaczenie ma to kto należy do grona wspólników.

Stąd w polskim prawie obowiązuje zasada, że udziały spółkach cywilnych wchodzą zawsze w skład majątku osobistego małżonka-wspólnika, nawet jeśli zostały nabyte za środki należące do majątku wspólnego małżonków. Oznacza to, że małżonek niebędący wspólnikiem spółki cywilnej w wyniku sprawy o podział majątku wspólnego małżonków nie może stać się wspólnikiem takiej spółki, nie może żądać podziału majątku spółki ani przyznania na jego rzecz żadnego składnika jej majątku.

Nie oznacza to jednak, że współmałżonek niebędący wspólnikiem nie ma żadnych praw w związku z wniesieniem wkładu ze środków wspólnych małżonków do takiej spółki.

Jeśli wkład jednego z małżonków do spółki cywilnej został wniesiony ze środków wspólnych, traktowany jest on jako nakład z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka-wspólnika. Nakład taki podlega rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego przy uwzględnieniu wartości udziału, jaki przysługiwałby małżonkowi-wspólnikowi spółki, gdyby z tej spółki wystąpił w chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej (post. SN z dnia 22 marca 2019 r., IV CSK 445/17).

Spółki osobowe

Trochę inaczej sprawa wygląda w przypadku udziałów w spółkach osobowych, do których zaliczamy spółkę jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną. Nie ma pełnej zgody co do tego czy udziały w takich spółkach należą do majątku wspólnego czy też osobistego małżonka-wspólnika. Dominuje jednak pogląd, zgodnie z którym udziały w takich spółkach powinny być uznane za składnik majątku wspólnego. Nie oznacza to jednak, że małżonek niebędący wspólnikiem może w wyniku sprawy o podział majątku żądać przyznania na swoją rzecz udziału w spółce osobowej lub jego części, gdyż również w spółkach osobowych istotne znaczenie ma to kto należy do grona wspólników. Z tego powodu małżonek niebędący wspólnikiem może przy podziale takich udziałów liczyć jedynie na rozliczenie ich wartości w formie stosownej spłaty pieniężnej.

Powyższa zasada nie dotyczy jednak udziału w spółce osobowej, która powstała w wyniku przekształcenia spółki cywilnej. W orzecznictwie przyjmuje się, że jeżeli wkład jednego z małżonków do spółki cywilnej przekształconej w spółkę osobową pochodzi z majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską, do majątku tego należy wierzytelność z tytułu nakładu, którym pokryto wkład. Wysokość tej wierzytelności ustala się według reguł określonych art. 65 k.s.h., obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki osobowej (uchwała SN z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 9/08).

Spółka z o.o. i S.A.

Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej działają w oparciu głównie o element rzeczowy i kapitałowy, dlatego w przypadku tych podmiotów mniej ważne jest kto jest ich wspólnikiem czy akcjonariuszem. Jeśli udziały w spółce z o.o. lub akcje zostały nabyte w trakcie małżeństwa przez jednego z małżonków za środki wspólne, to wchodzą one w skład majątku wspólnego i co do zasady podlegają podziałowi, nawet jeśli formalnie wspólnikiem (akcjonariuszem) jest tylko jeden z małżonków.

Podział udziałów lub akcji następuje poprzez:

1) podział fizyczny, czyli przyznanie każdemu z małżonków części udziałów (akcji) - o ile w umowie spółki nie wyłączono takiej możliwości (por. uwagi poniżej),

2) przyznanie wszystkich udziałów (akcji) jednemu z małżonków - najczęściej dotychczasowemu wspólnikowi (akcjonariuszowi) z obowiązkiem spłaty na rzecz współmałżonka kwoty odpowiadającej ich wartości,

3) sprzedaż udziałów (akcji) na rzecz osoby trzeciej i podział między małżonków kwoty uzyskanej ze sprzedaży.

Jak zapobiec wejściu do spółki z o.o. lub S.A. współmałżonka wspólnika

Aby zabezpieczyć się przed wejściem do spółki małżonka niebędącego dotychczas wspólnikiem (akcjonariuszem) lub sprzedażą udziałów (akcji) osobie trzeciej, spółka powinna w umowie spółki zawrzeć zawczasu stosowne postanowienia w tym zakresie.

Wnioski

Podział majątku małżonków, z których jeden lub oboje są wspólnikami lub akcjonariuszami to skomplikowany proces. Należy pamiętać, że na wiele kwestii, od których zależy wysokość roszczeń współmałżonka rozwodzący się przedsiębiorca ma wpływ. Jednak praktyka pokazuje, jak często ignorowane są kluczowe dla podziału zagadnienia np. związana z udziałami odpowiedzialność za zobowiązania spółki czy skutkami podatkowymi takiej czynności. Te, często pomijane lub traktowane zdawkowo zagadnienia, mogą istotnie wypaczyć dokonany podział majątku, a nawet stać się powodem poważnych problemów finansowych.

Samodzielne radzenie sobie w sprawach tego typu najczęściej przynosi nienajlepsze skutki. Im wyższa wartość udziałów lub akcji, liczba tych aktywów oraz dłuższy upływ czasu od ich nabycia, tym sprawy stają się bardziej skomplikowane. To wcale nie wina sądu, urzędów czy drugiego z małżonków prowadzi do niekorzystnych efektów dokonywanego podziału. Najczęściej jest to wynik braku odpowiedniego zrozumienia swoje sytuacji prowadzący do chybionych decyzji. Dlatego zawsze warto, najlepiej jak najszybciej po podjęciu decyzji o rozwodzie czy otrzymaniu pozwu o rozwód, zasięgnąć kompleksowej porady. Jest wiele dobrych rozwiązań, które odpowiednio dobrane potrafią skutecznie zabezpieczyć interes przedsiębiorcy.

- Marta Trawczyńska, adwokat i wspólnik w Kancelarii Prawnej Gajewski Trawczyńska i Wspólnicy Kancelaria jest zrzeszona w sieci Kancelarie RP działającej pod patronatem dziennika „Rzeczpospolita".

Co oznacza wspólność majątkowa małżeńska

O ile małżonkowie nie zawarli u notariusza umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową, z chwilą zawarcia związku małżeńskiego powstaje między nimi tzw. wspólność majątkowa małżeńska, w ramach której można wyróżnić trzy odrębne majątki:

Pozostało 96% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe