W odróżnieniu od prawa polskiego, prawo chińskie zrywa z zasadą winy jako przesłanką odpowiedzialności za naruszenie umowy. Prawo Umów przewiduje że strona niewykonująca lub nieprawidłowo wykonująca swoje zobowiązania umowne ponosi odpowiedzialność za naruszenie umowy. Zobowiązana jest do pokrycia szkód wyrządzonych swojemu kontrahentowi, bez względu na to czy jest winna takiego stanu rzeczy (art. 107 Prawa Umów). Oznacza to, że strona umowy będzie ponosić odpowiedzialność, nawet gdy wykaże, że do naruszenia umowy doszło bez jej winy. Taka konstrukcja prawna zbliżona jest do odpowiedzialności bezwzględnej znanej na rynku polskim np. w stosunku do odpowiedzialności za szkody jądrowe. Jedyną przesłanką egzoneracyjną, tj. zwalniającą stronę z odpowiedzialności, przewidzianą w prawie chińskim, jest wykazanie wystąpienia siły wyższej (art. 117 Prawa Umów). Powstanie szkody wyłącznie z winy osób trzecich nie będzie prowadziło do zwolnienia z odpowiedzialności względem poszkodowanego. Również okoliczności leżące po stronie poszkodowanego nie zwalniają sprawcy z takiej odpowiedzialności. Ich wystąpienie może natomiast prowadzić do zmniejszenia wysokości odszkodowania należnego poszkodowanemu, o ile poszkodowany przyczynił się do naruszenia umowy lub zwiększenia rozmiarów szkody. Taki reżim odpowiedzialności umownej stanowi zatem wysoki czynnik ryzyka, w szczególności w międzynarodowym obrocie handlowym, w którym często dochodzi do opóźnień sprokurowanych przez działania lub zaniechania osób trzecich, w tym na produkcji, transportu, dokonywania odpraw celnych, czy rozliczenia finansowego. Zawierając umowy podlegające prawu chińskiemu wskazane jest zatem uregulowanie zasad odpowiedzialności umownej opartej na winie lub przyjęcie dodatkowych przesłanek zwalniających strony z odpowiedzialności prawnej za naruszenie umowy, np. gdy do naruszenia umowy doszło z przyczyn leżących po stronie osób trzecich lub na które strona nie miała wpływu).
Wysokość odszkodowania
W razie naruszenia umowy sprawca jest zobowiązany do pokrycia całości szkód wyrządzonych poszkodowanemu (w tym pokrycia utraconych korzyści wynikających z takiego naruszenia umowy), o ile takie szkody były lub mogły być rozsądnie przewidziane przez sprawcę na etapie zawierania umowy z poszkodowanym (art. 113 Prawa Umów). Dla odmiany, prawo polskie bezpośredni (adekwatny) związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem strony a zaistniałą szkodą jako jedną z przesłanek odpowiedzialności sprawcy. Gdy prawo chińskie przy ocenie wysokości należnego odszkodowania odwołuje się do okoliczności, czy dana szkoda powinna i mogła być „przewidziana". Skutkuje to rozszerzeniem potencjalnego zakresu odszkodowawczego na wszystkie rodzaje szkód, z wyłączeniem szkód „nieprzewidzianych". Z tego względu rekomendowanym jest uregulowanie w umowie, że żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności za określone kategorie szkód wyrządzonych kontrahentowi (np. za szkody pośrednie lub następcze, za utracone korzyści lub kontrakty, za szkody wynikające z naruszenia umów zawartych pomiędzy stronami a osobami trzecimi etc.). Jeżeli powiąże się to z ograniczeniem odpowiedzialności odszkodowawczej wynikającej lub powiązanej z umową, wówczas strona w sposób bardziej kompleksowy będzie zabezpieczona na wypadek naruszenia umowy.
Kary umowne
Strony umowy mogą zastrzec kary umowne za określone w umowie przypadki naruszeń postanowień umownych. W takim przypadku należy jednak pamiętać, że kary umowne na gruncie prawa chińskiego nie są wyłącznym środkiem odszkodowawczym. Oznacza to, że zapłata kar umownych nie wyczerpuje roszczeń poszkodowanego. W rezultacie strona która zamierza dochodzić zapłaty kary umownej może wystąpić do sądu o zwiększenie wysokości zastrzeżonej kary umownej, gdy wysokość poniesionej szkody rażąco przewyższa wysokość kary umownej (art. 114 Prawa Umów). Zgodnie z interpretacją Sądu Najwyższego Chińskiej Republiki Ludowej ma to miejsce, gdy wysokość poniesionej szkody przewyższa o 30 proc. wysokość nałożonej kary umownej. Regulacje chińskie są jednak w tym względzie konsekwentne i przewidują, że w przypadku gdy wysokość kar umownych przewyższa o 30 proc. poniesioną szkodę, wówczas sprawca na którego zostały nałożone kary umowne może żądać zmniejszenia wysokości kar umownych. Strony mogą przewidzieć w umowie, że kary umowne są jedynym i wyłącznym środkiem odszkodowawczym w stosunku do okoliczności za które zostały zastrzeżone oraz mogą ograniczyć możliwość dochodzenia zmiany ich wysokości.
Odpowiedzialność za wady
Jeżeli strony nie uregulują w umowie kwestii odpowiedzialności za wady przedmiotu umowy, wówczas zgodnie z art. 158 Prawa Umów, zastosowanie będzie miał dwuletni okres rękojmi za wady. W zależności od rodzaju transakcji, strony mogą taką odpowiedzialność całkowicie wyłączyć lub umownie ograniczyć lub rozszerzyć. W stosunku do określonych produktów, np. sprzedaży telefonów komórkowych lub telewizorów, przepisy prawa administracyjnego w Chinach mogą przewidywać inne obligatoryjne okresy oraz zasady odpowiedzialności za wady. Zalecane jest zatem uprzednie sprawdzenie właściwych przepisów oraz reżimu odpowiedzialności za wady konkretnych produktów których dotyczy umowa z kontrahentem chińskim.
Rozwiązywanie sporów
Historycznie postępowania sądowe w Chinach są kojarzone ze sprawami karnymi. Skierowanie sporu cywilnego na drogę sądową jest zaś traktowane jako wyraz słabości stron oraz okoliczność powodującą zaburzenie harmonii społecznej. Z tego względu wszelkie pozasądowe lub nieformalne sposoby rozwiązywania sporów bardziej odpowiadają tradycji i kulturze Chin, w tym wartościom konfucjańskim, których podstawowym elementem jest zachowanie harmonii społecznej oraz ochrona dobrego imienia. Główną formą rozwiązywania sporów w Chinach są zatem dwustronne oraz poufne negocjacje pozwalające „zachować twarz" obu stronom i nieeskalowanie konfliktu. Jeśli doszłoby do próby rozwiązania sporu cywilnego na drodze sądowej, należy mieć na uwadze że sędziowie w Chinach korzystają z szerokiej uznaniowości w zakresie interpretowania umów zgodnie z zasadą słuszności, która ma o wiele większe znaczenie aniżeli pisemne postanowienia umowy. O odpowiedzialności stron, sądy często przesądzają przez pryzmat oceny działania stron w dobrej wierze, a nie przez pryzmat zasad odpowiedzialności wynikających z umowy lub prawa chińskiego. Uznawanie orzeczeń zagranicznych sądów powszechnych jest bardzo utrudnione i szansa powodzenia jest raczej znikoma. Z tego względu uzasadnione jest poddanie sporów wynikających z umowy pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego chińskiego lub zagranicznego. Na terenie Chin największym zaufaniem zagranicznych inwestorów cieszy się CIETAC (tj. China International Economic and Trade Arbitration Commission). W związku z tym, że Chińska Republika Ludowa (podobnie jak Polska) jest sygnatariuszem Konwencji nowojorskiej z 1958 roku o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, sądy chińskie mają obowiązek uznać orzeczenia trybunału arbitrażowego pochodzącego od innego sygnatariusza Konwencji. Oznacza to, że wyroki polskiego trybunału arbitrażowego będą uznawane w Chinach, podczas gdy orzeczenia polskiego sądu powszechnego już niekoniecznie. ?
—Jarosław M. Jankowski
