Rekompensata finansowa w celu ugodowego zakończenia sporu z klientem

Przedsiębiorcy niejednokrotnie na etapie restrukturyzacji niespłaconego zadłużenia zawierają ze swoimi dłużnikami ugody, na podstawie których czynią sobie wzajemne ustępstwa w celu całościowego uregulowania stosunków prawnych, wynikających z zawartych między nimi umów.

Publikacja: 25.05.2018 06:10

Rekompensata finansowa w celu ugodowego zakończenia sporu z klientem

Foto: Adobe Stock

W celu uniknięcia długotrwałego sporu sądowego przedsiębiorcy nierzadko decydują się dokonać zapłaty określonej kwoty (quasi rekompensaty) na rzecz klienta w zamian za zrzeczenie się dalszych roszczeń związanych z zawartymi umowami. Na tym tle powstaje wątpliwość, czy przedsiębiorca będzie uprawniony do zaliczenia wypłacanych kwot do kosztów uzyskania przychodów jako poniesionych w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Pamiętajmy, że dla fiskusa nie jest ważne, czy wydatek był uzasadniony ekonomicznie, ale czy jest uzasadniony podatkowo.

Koszty uzyskania przychodu

Przypomnieć należy, iż zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej u.p.d.o.p.), „kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1".

Definicja sformułowana przez ustawodawcę ma charakter ogólny. Z tego względu, każdorazowy wydatek poniesiony przez podatnika powinien podlegać indywidualnej analizie w celu dokonania jego kwalifikacji prawnej. Wyjątkiem jest jedynie sytuacja, gdy ustawa wyraźnie wskazuje jego przynależność do kategorii kosztów uzyskania przychodów lub wyłącza możliwość zaliczenia go do tego rodzaju kosztów. W pozostałych przypadkach należy natomiast zbadać celowość wydatku, tj. istnienie związku przyczynowego pomiędzy jego poniesieniem a powstaniem przychodów podatkowych, bądź też zachowaniem albo zabezpieczeniem jego źródła. Nie ma przy tym znaczenia, czy dany wydatek przyniósł oczekiwany skutek w postaci osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenie ich źródła. Istotne jest, czy w momencie jego ponoszenia podatnik mógł – obiektywnie oceniając – oczekiwać takiego efektu. Tak samo nie ma znaczenia czy wydatek jest funkcjonalnie powiązany z prowadzonym biznesem, czy nie, przy czym powiązanie to ma, oczywiście, ogólny, pozytywny wpływ na ocenę jego związku z uzyskiwanymi z działalności gospodarczej przychodami.

Co w katalogu wydatków

W celu ustalenia, czy wypłacane przez podatnika kwoty w celu ugodowego zakończenia sporu stanowią koszty uzyskania przychodu, należy w pierwszej kolejności rozważyć, czy znajdują się w katalogu wydatków określonych w art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p. Wydatki wskazane w tym przepisie nie są kosztem podatkowym, niezależnie od ich powiązania z działalnością podatnika. W szczególności należy ustalić, czy środki wypłacone przez przedsiębiorcę w związku z zawartą ugodą nie podlegają wyłączeniu z kategorii kosztów uzyskania przychodów, na podstawie, m.in. art. 16 ust. 1 pkt 22 u.p.d.o.p. (mówiącego o karach umownych, odszkodowaniach z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług czy też zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad).

W analizowanym przypadku źródłem wypłaty nie jest naprawienie szkody, czy rekompensata za wadliwe wykonanie usługi, lecz chęć polubownego zakończenia sporu w celu uniknięcia ryzyka związanego z niepewnym wynikiem procesu. Wypłacane środki nie stanowią ponadto kary umownej lub odszkodowania związanego z nieprawidłowym wykonaniem umowy, lecz substytut wynagrodzenia dla klienta w związku ze zrzeczeniem się dalszych roszczeń.

W przypadku potwierdzenia, że wynagrodzenie (rekompensata) wynikające z ugody nie należy do żadnej z kategorii wymienionych w art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p, konieczne staje się rozważenie kwalifikacji tego wydatku jako kosztu podatkowego na podstawie art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p.

Wydatki na minimalizowanie strat

O możliwości zaliczenia danego wydatku do kategorii kosztów uzyskania przychodów decyduje całość okoliczności związanych z poniesieniem wydatku oraz ewentualnym osiągnięciem i zabezpieczeniem przychodu. W tym kontekście istotne jest, aby oceniając dany wydatek, uwzględniać logiczny ciąg zdarzeń wywołujących określone działania podatnika, tj. zawarcie umowy (porozumienia), zmianę uwarunkowań gospodarczych, przyczyny wypłaty wynagrodzenia, konsekwencje finansowe takiej decyzji i ich wpływ na osiągnięcie przychodów lub zachowanie albo zabezpieczenie ich źródeł.

Wiedząc o konieczności dokonania takiej oceny, należy zwrócić uwagę na charakter sytuacji, w których przedsiębiorcy decydują się na przystąpienie do ugody z klientem oraz wypłatę omawianych kwot z tytułu zrzeczenia się roszczeń. Z uwagi na prowadzony spór, przedsiębiorca nie może sobie pozwolić na ryzyko długotrwałego postępowania sądowego, które mogłoby zwiększać potencjalne roszczenia wobec niego, a także pozostawania w stanie niepewności, co do wysokości przyszłych zobowiązań finansowych, w tym odsetek, które obciążyłyby go, gdyby w przyszłości spór rozstrzygnięty został na jego niekorzyść.

Fakt, że konflikt między stronami umowy zostaje zakończony na skutek podpisania ugody przez strony, wpływa na pozytywny wizerunek przedsiębiorcy. Ryzyko wizerunkowe ma dla przedsiębiorców fundamentalne znaczenie, które przekłada się na wielkość realizowanych przychodów (sprzedaży). Długi spór z klientem powoduje ryzyko strat wizerunkowych przedsiębiorstwa, przekładające się na raczej bezpowrotną utratę możliwości posiadania relacji biznesowej z nim oraz na mniejsze prawdopodobieństwo korzystania z usług przedsiębiorcy. W takim znaczeniu działanie przedsiębiorcy ukierunkowane jest na zachowanie źródła przychodów w stanie nienaruszonym i ma swoje uzasadnienie biznesowe.

Dokonując tej analizy, należy mieć świadomość niejednolitości interpretacji podatkowych i orzeczeń sądowych. Punktem spornym pozostaje bowiem ustalenie, czy dyspozycja przepisu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. obejmuje działania negatywne, zmierzające, m.in., do ograniczenia straty, czy wyłącznie pozytywne, ukierunkowane na uzyskanie przychodu, ewentualnie zachowanie lub zabezpieczenie jego źródeł. W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się bowiem, iż zapłaty kary umownej w celu uniknięcia konieczności poniesienia większych wydatków nie można uznać za działanie w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów w rozumieniu art. 15 ust.1 u.p.d.o.p. Sama zaś chęć uniknięcia jeszcze większej straty niż zapłacona kara umowna, która mogłaby wystąpić w przypadku realizacji inwestycji, nie przesądza, że jest to działanie w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia jego źródła (wyroki NSA: z 13 czerwca 2013 r., sygn. akt II FSK 1958/11; z 27 października 2011 r., sygn. akt II FSK 840/10; z 4 kwietnia 2012 r., sygn. akt II FSK 1770/10).

Założenie, że przepis art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. obejmuje swoją dyspozycją jedynie działania pozytywne, zmierzające do osiągnięcia przychodu, bez negatywnych, dążących do ograniczenia straty, należy uznać za chybione i nie znajdujące dostatecznego uzasadnienia w przepisach prawa. W podobnym tonie wypowiedział się NSA w wyroku z 23 stycznia 2018 r., sygn. akt II FSK 86/16, w którym wskazał, iż „przy ocenie dopuszczalności kwalifikowania do kosztów uzyskania przychodów wydatków z tytułu kar umownych należy przykładać szczególne znaczenie do rozumienia terminów »zachowanie« i »zabezpieczenie« źródła przychodów. W szczególności, jeżeli jako zabezpieczenie źródła przychodów należy rozumieć koszty poniesione na ochronę istniejącego (podstawowego) źródła przychodów, w taki sposób, aby to źródło funkcjonowało w bezpieczny sposób, to ograniczenie strat finansowych w postaci rezygnacji z wydatku, pomimo poniesienia pewnych kosztów, służy właśnie temu celowi".

W interpretacjach podatkowych niejednokrotnie podnosi się również, iż podatnik nie może kwalifikować do kosztów uzyskania przychodów wszystkich wydatków, w tym takich, które są następstwem jego niewłaściwego lub nieracjonalnego działania. Ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej ponosi bowiem podatnik i nie ma on możliwości przenoszenia go na budżet państwa, poprzez zaliczenie w koszty wszystkich poniesionych wydatków (przykładowo interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu nr ILPB1/415-295/14-4/AG z 2 czerwca 2014 r.).

Zdaniem autorów

Krzysztof Wiśniewski, doradca podatkowy, dyrektor Departamentu w Mariański Group Kancelarii Prawno-Podatkowej; Joanna Majcherczak, starszy konsultant w Departamencie Doradztwa Podatkowego i Prawnego w Mariański Group Kancelarii Prawno-Podatkowej

Analiza orzecznictwa prowadzi do wniosku, że omawiane obok zagadnienia rodzą ryzyko sporu przedsiębiorcy z organem podatkowym. W konsekwencji, przy dokonywaniu kwalifikacji analizowanych wydatków do kosztów podatkowych, kluczowe znaczenie ma ocena ich celowości, w oparciu o całokształt okoliczności dotyczących poniesienia konkretnego wydatku, jak również warunków towarzyszących zawieranej ugodzie. Warto zauważyć, że działanie przedsiębiorcy polegające na restrukturyzacji zadłużenia na drodze podpisywanych ugód, gdy jego celem nie jest naprawienie szkody, czy też rekompensata za wadliwe wykonanie usługi, należy ocenić jako racjonalne. Podejmowane jest bowiem w celu minimalizowania strat i zmierza do zabezpieczania źródła przychodu.

W celu uniknięcia długotrwałego sporu sądowego przedsiębiorcy nierzadko decydują się dokonać zapłaty określonej kwoty (quasi rekompensaty) na rzecz klienta w zamian za zrzeczenie się dalszych roszczeń związanych z zawartymi umowami. Na tym tle powstaje wątpliwość, czy przedsiębiorca będzie uprawniony do zaliczenia wypłacanych kwot do kosztów uzyskania przychodów jako poniesionych w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Pamiętajmy, że dla fiskusa nie jest ważne, czy wydatek był uzasadniony ekonomicznie, ale czy jest uzasadniony podatkowo.

Pozostało 94% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Konsumenci
Uwaga na truskawki z wirusem i sałatkę z bakterią. Ostrzeżenie GIS
Praca, Emerytury i renty
Wolne w Wielki Piątek - co może, a czego nie może zrobić pracodawca
Sądy i trybunały
Pijana sędzia za kierownicą nie została pouczona. Sąd czeka na odpowiedź SN
Sądy i trybunały
Manowska pozwała Bodnara, Sąd Najwyższy i KSSiP. Żąda dużych pieniędzy
Konsumenci
Bank cofa się w sporze z frankowiczami. Punkt dla Dziubaków