Prokurent, zwłaszcza samoistny, ma z reguły szerokie kompetencje w zakresie podstawowych czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Czy jest on również zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości podmiotu, w którym działa i odpowiada za zaniechanie w tym zakresie?
Poprzednie regulacje
Pod rządami ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (PrUpiN) w brzmieniu sprzed nowelizacji z 15 maja 2015 r., to jest przed 1 stycznia 2016 r., legitymację do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości po stronie dłużnika miał w odniesieniu do spółek osobowych – każdy ze wspólników, odpowiadający bez ograniczeń za zobowiązania spółki, a w odniesieniu do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej, ale wyposażonych w zdolność prawną – każdy, kto miał prawo reprezentować je sam lub łącznie z innymi osobami (art. 20 ust. 2 pkt. 1 i 2 PrUpiN). Natomiast obowiązek zgłoszenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości osoby prawnej albo innej jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, ciążył na każdym, kto miał prawo taki podmiot reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami (art. 21 ust. 2 PrUpiN). Obowiązek ten należało wykonać najpóźniej w ciągu dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa ogłoszenia upadłości (którą wówczas były: niewykonywanie wymagalnych zobowiązań pieniężnych i zobowiązania przekraczające wartość majątku, nawet jeśli były na bieżąco wykonywane). Osoba zobowiązana do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości ponosiła odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niewykonania tego obowiązku w terminie.
Kontrowersje wokół przepisów
Nie było jasne, czy pojęcie „każdego, kto ma prawo reprezentować osobę prawną lub jednostkę organizacyjną sam lub łącznie z innymi osobami" dotyczyło również prokurenta spółki handlowej. Co do zasady bowiem, zgodnie z art. 1091 § 1 kodeksu cywilnego, prokura obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, więc jest to na pewno rodzaj prawa do reprezentacji osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej. Za obciążeniem prokurenta odpowiedzialnością za niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości mogłaby przemawiać funkcja ochronna art. 21 ust. 3 PrUpiN, nakazująca przede wszystkim ochronę wierzycieli i samego dłużnika. Jednocześnie umocowanie prokurenta dotyczy wyłącznie czynności, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, a ogłoszenie upadłości (przynajmniej likwidacyjnej – w poprzednim stanie prawnym) zmierzało do skutku wręcz przeciwnego, to jest do likwidacji i zamknięcia przedsiębiorstwa. Dodatkowo, zgodnie z art. 1097 § 2 k.c., wskutek ogłoszenia upadłości, prokura wygasa.
Wątpliwości te rozstrzyg- nął Sąd Najwyższy w wyroku z 15 marca 2013 r. (V CSK 177/12), w którym stwierdził, że „nie ma podstaw do przyjęcia, że prokurent – nawet gdyby podzielić pogląd, że przysługuje mu uprawnienie do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości – jest także obciążony obowiązkiem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości". W doktrynie wykształciło się też w miarę jednolite stanowisko o braku obowiązku prokurenta do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a w konsekwencji o braku jego odpowiedzialności w razie zaniechania takiego zgłoszenia.
Co się zmieniło
1 stycznia 2016 r. weszła w życie ustawa z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (DzU z 2015 r. poz. 978), która oprócz rozdzielenia dotychczasowej ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze na prawo upadłościowe i prawo restrukturyzacyjne i modyfikacji dotychczasowych trybów postępowań wprowadziła również zmiany w definicji osób uprawnionych i obowiązanych do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości osób prawnych i jednostek organizacyjnych. Zgodnie z obecnym art. 20 ust. 2 pkt 2 ustawy – Prawo upadłościowe (PrUp) osobą uprawnioną po stronie dłużnika, będącego osobą prawną lub jednostką organizacyjną niemającą osobowości prawnej, za to wyposażoną w zdolność prawną do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jest każdy, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami. Podobnie aktualny art. 21 ust. 2 statuuje obowiązek zgłoszenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości osoby prawnej albo innej jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną dla każdego, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.