Urząd antymonopolowy stwierdza nieważność klauzuli umownej

Prawomocna decyzja Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przesądzająca o niedozwolonym charakterze postanowienia umownego jest skuteczna wobec przedsiębiorcy, który ją stosował i wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim kontrakt.

Publikacja: 06.05.2016 05:40

Urząd antymonopolowy stwierdza nieważność klauzuli umownej

Foto: www.sxc.hu

Ostatnia nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (DzU z 2015 r., poz. 1634) wprowadziła istotne zmiany proceduralne w zakresie oceny niedozwolonych klauzul umownych stosowanych w obrocie z konsumentami. Chociaż nie zmieniło się najważniejsze. Tak jak do tej pory przedsiębiorcom nie wolno ich stosować.

Jednoznaczny zakaz

W wyniku nowelizacji do ustawy wprowadzono art. 23a. Zgodnie z nim zakazane jest stosowanie we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 3851 §1 Kodeksu cywilnego. Przypomnijmy, że chodzi tu o takie zapisy umowy (ogólnych warunków umów, regulaminów), które nie zostały uzgodnione indywidualnie z klientem, czyli w praktyce nie miał on na nie żadnego wpływu i jednocześnie kształtują one jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Wprawdzie rygor nieważności nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, ale tylko wtedy, gdy zostały one sformułowane w sposób jednoznaczny. Jak dodaje § 2, jeżeli postanowienie nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (jeżeli da się ją stosować z pominięciem zakwestionowanej klauzuli).

Z kolei § 3 i § 4 wyjaśniają, że nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do klauzul przejętych z wzorca umowy zaproponowanego przez przedsiębiorcę. Co istotne, ciężar dowodu, że postanowienia zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. W praktyce obowiązek ten będzie zatem spoczywał na przedsiębiorcy.

Warto także dodać, że w przypadku umów zawieranych z konsumentami na podstawie wzorów lub regulaminów obowiązuje zasada wykładni prokonsumenckiej. Jak bowiem stanowi art. 385 § 2, wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta.

Usunąć skutki naruszenia

Wracając do znowelizowanej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, to dodany do niej art. 23b wskazuje, że UOKiK (prezes urzędu) jeżeli stwierdzi, że jakiś konkretny zapis lub zapisy umowy mają taki niedozwolony charakter, wydaje decyzję. Stwierdza w niej niezgodność takiej klauzuli z prawem i zakazuje jej dalszego stosowania. Przytacza także treść takiego postanowienia. Wydając decyzję, urząd może określić środki (działania, zaniechania), jakie powinny zostać podjęte, w szczególności jakie powinien podjąć przedsiębiorca, w celu usunięcia skutków wywołanych stosowaniem zakazanych postanowień. Może to oznaczać dla przedsiębiorcy konieczność zobowiązania się np. do:

- poinformowania konsumentów, będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca, w którym znajdowała się analizowana klauzula, o uznaniu jej za niedozwoloną,

- złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji.

Ponadto, jak stanowi art. 23b ust. 3 w omawianej decyzji urząd antymonopolowy może także nakazać publikację decyzji w całości lub w części, z zaznaczeniem, czy jest ona prawomocna, w określonej w niej formie, na koszt przedsiębiorcy.

Kara pieniężna

Za naruszenie zakazu wynikającego z art. 23a grozi surowa kara finansowa. Jak bowiem stanowi art. 106 ust. 1 pkt 3a, za jego naruszenie prezes UOKiK ma prawo nałożyć karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10 proc. obrotu osiągniętego przez przedsiębiorcę w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Kara ta może być nałożona także wówczas, gdy przedsiębiorca dopuścił się tego naruszenia nieumyślnie.

Istnieje jednak szansa, aby takiej sankcji uniknąć. Ustawodawca przewidział bowiem dla tego typu naruszenia możliwość wydania decyzji zobowiązującej. Chodzi o sytuację, w której przedsiębiorca, zdając sobie sprawę z naruszenia (mając świadomość, że zastosował niedozwolone postanowienie) lub nawet mając co do tego wątpliwości, nie chce się wdawać w spór z urzędem, w tym odwoływać się do sądu, może sam wystąpić z inicjatywą naprawy sytuacji. W takim przypadku w momencie otrzymania informacji o wszczęciu postępowania, musi złożyć zobowiązanie, w którym wskaże, że rezygnuje ze stosowania kwestionowanego zapisu oraz określi sposoby, metody, działania, za pomocą których usunie skutki wywołane takim postanowieniem. Jeżeli UOKiK zgodzi się na takie warunki, ma prawo (chociaż nie obowiązek) wydać decyzję zobowiązującą. A wówczas nie stosuje się przywołanego art. 106. Taką możliwość przewiduje art. 23c.

Nowelizacja wprowadziła także nowy art. 23d. Zgodnie z nim prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.

Zbiorowe interesy

W wyniku wprowadzenia art. 23a, czyli wyraźnego użycia zakazu stosowania niedozwolonych postanowień umownych, zmianie uległa treść art. 24 ustawy. Przypomnijmy, że zakazuje on stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Do tej pory przepis ten wyjaśniał, że przez praktykę naruszającą takie interesy rozumiało się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności:

- stosowanie postanowień wzorów umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone na mocy orzeczenia sądu antymonopolowego,

- naruszenie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji,

- stosowanie nieuczciwych praktyk rynkowych lub czynów nieuczciwej konkurencji.

Zmieniony art. 24 oczywiście nadal zakazuje stosowania takich praktyk, ale wyjaśnia, że przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy, w szczególności:

- naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji,

- nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji,

- proponowanie konsumentom nabycia usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów ustalonym z uwzględnieniem dostępnych przedsiębiorcy informacji w zakresie cech tych konsumentów lub proponowania nabycia tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru.

Powrót do kary

Za naruszenie zakazu stosowania niedozwolonych postanowień umownych przedsiębiorcy grozi kara pieniężna do wysokości 10 proc. jego obrotu. UOKiK może zrezygnować z jej nałożenia m.in. wówczas, gdy firma zawnioskuje o wydanie decyzji zobowiązującej, a urząd przystanie na jej propozycję. Należy jednak pamiętać, że na mocy art. 23c ust. 5 decyzja taka może zostać uchylona, a kara pieniężna nałożona, jeżeli:

- decyzja zobowiązująca została wydana na podstawie nieprawdziwych, niekompletnych lub wprowadzających w błąd informacji lub dokumentów,

- przedsiębiorca nie wykonuje zobowiązań lub obowiązków, o których była mowa w tej decyzji, w tym np. obowiązku informowania urzędu o stopniu realizacji zobowiązań. -

Przykłady niedozwolonych klauzul

Pewne wskazówki dla przedsiębiorców, w zakresie tego, co może zostać uznane za postanowienie niedozwolone, daje art. 3853 kodeksu cywilnego. Wymienia przykłady klauzul, które w razie wątpliwości za takie wolno właśnie uznać. Między innymi są to postanowienia, które:

- wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,

- wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność przedsiębiorcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy,

- zezwalają przedsiębiorcy na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,

- uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez klienta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,

- przyznają firmie prawo do dokonania wiążącej interpretacji umowy,

- uprawniają przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny w niej wskazanej,

- pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,

- przewidują wyłącznie dla przedsiębiorcy uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,

- przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta,

- wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy.

Inne ważne zmiany

Oprócz zmian w zakresie sposobu kontroli wzorców umów i regulaminów nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wprowadziła także wiele innych istotnych modyfikacji. Generalnie najważniejsze zmiany w ustawie po nowelizacji obejmują:

- opisany nowy model kontroli postanowień wzorców umów – to prezes UOKiK w decyzji administracyjnej będzie rozstrzygał o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy i zakazywał jego dalszego wykorzystywania,

- zakaz proponowania konsumentom nabycia usług finansowych, które nie odpowiadają ich potrzebom, z uwzględnieniem dostępnych przedsiębiorcy informacji dotyczących cech konsumentów lub proponowanie nabycia tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru. Celem tego rozwiązania jest nakłonienie przedsiębiorców do analizowania, czy dana usługa rzeczywiście odpowiada potrzebom konsumentów,

- możliwość wyrażenia poglądu istotnego w sprawie – UOKiK będzie mógł wyrazić pogląd w sprawie dotyczącej ochrony konkurencji i konsumentów przed sądem powszechnym, jeśli przemawia za tym interes publiczny,

- wprowadzenie instytucji tajemniczego klienta, która umożliwi uzyskanie informacji mogących stanowić dowód w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów,

- możliwość publikowania komunikatów i ostrzeżeń w publicznym radiu i telewizji – dzięki temu będzie możliwe szybkie i skuteczne ostrzeganie konsumentów o zachowaniach lub zjawiskach, które istotnie zagrażają ich interesom,

- UOKiK będzie mógł wydawać decyzje tymczasowe, które umożliwią szybką reakcję na praktyki zagrażające zbiorowym interesom konsumentów. Jeżeli w toku postępowania w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów zostanie uprawdopodobnione, że praktyka przedsiębiorcy może spowodować poważne i trudne do usunięcia zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów, decyzja tymczasowa zobowiąże przedsiębiorcę do zaniechania określonych działań.

Ostatnia nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (DzU z 2015 r., poz. 1634) wprowadziła istotne zmiany proceduralne w zakresie oceny niedozwolonych klauzul umownych stosowanych w obrocie z konsumentami. Chociaż nie zmieniło się najważniejsze. Tak jak do tej pory przedsiębiorcom nie wolno ich stosować.

Jednoznaczny zakaz

Pozostało 97% artykułu
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe