Jakie odsetki w egzekucji

Obecnie obowiązują różne wysokości odsetek ustawowych – za korzystanie z kapitału 5 proc. w stosunku rocznym, a za opóźnienie w zapłacie 7 proc. w stosunku rocznym. Jakie to rodzi konsekwencje?

Publikacja: 05.05.2017 06:20

Jakie odsetki w egzekucji

Foto: Fotolia.com

Ustawą z 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 1 stycznia 2016 r., ustawodawca znowelizował przepisy dotyczące sposobu naliczania odsetek: art. 359 k.c. oraz art. 481 k.c.

To nie tylko terminologia

W wyniku nowelizacji zostały wprowadzone dwa rodzaje odsetek: za korzystanie z kapitału (art. 359 k.c.) oraz za opóźnienie w zapłacie należności (art. 481 k.c.). Zmiana ta nie ogranicza się tylko do samego rozróżnienia terminologicznego, ale odnosi się również do wysokości stóp tych odsetek wynoszących odpowiednio 5 proc. i 7 proc. Od dnia wejścia w życie ustawy obowiązują zatem różne wysokości odsetek ustawowych – za korzystanie z kapitału 5 proc. w stosunku rocznym, a za opóźnienie w zapłacie 7 proc. w stosunku rocznym.

Pismo do ministra

Krajowa Rada Komornicza w wystąpieniu do ministra sprawiedliwości w piśmie z 10 maja 2016 r., sygn. akt KRK/V/71/16 wniosła o dokonanie interpretacji przepisów, względnie o podjęcie inicjatywy ustawodawczej zmierzającej do usunięcia stanu prawnego wywołującego wątpliwości zauważając, iż w poprzednio obowiązującym stanie prawnym (przed 1 stycznia 2016 r.), ustawa określała jednolitą wysokość odsetek kapitałowych i odsetek za opóźnienie. Zmiana stanu prawnego wprowadzająca odrębne kategorie „odsetek ustawowych" (kapitałowych) i „odsetek ustawowych za opóźnienie", zmieniła mechanizm określania wysokości tych odsetek. Tak więc w chwili obecnej pojęcie „odsetki ustawowe" nie jest jednorodne również pod względem wysokości odsetek. W tytułach egzekucyjnych powstałych przed 1 stycznia 2016 r. nie czyniono rozróżnienia, czy zasądzone odsetki są odsetkami ustawowymi (tj. kapitałowymi), czy odsetkami ustawowymi za opóźnienie. W związku z tym powstaje problem, jak rozumieć pojęcie „odsetki ustawowe" użyte w tytule egzekucyjnym sprzed 1 stycznia 2016 r. Jedynie z art. 56 ustawy nowelizującej wynika, że odsetki co do których obowiązek ich zapłaty powstał najpóźniej 31 grudnia 2015 r. podlegają dotychczasowym regułom dotyczącym wyznaczania stopy odsetek ustawowych. Natomiast odsetki, co do których obowiązek zapłaty powstał po 1 stycznia 2016 r., podlega nowym regułom.

Nie ma jednoznaczności

Jednak nowe reguły nie są jednoznaczne. W związku z tym komornicy stoją przed poważnym problemem dotyczącym stosowania prawa, gdyż nie są w stanie ustalić wysokości należnych odsetek po 1 stycznia 2016 r.

W odpowiedzi na wystąpienie, Ministerstwo Sprawiedliwości w piśmie z 3 czerwca 2016 r. wyjaśniło, iż z 1 stycznia 2016 r. dokonano jedynie dyferencjacji wysokości odsetek należnych na podstawie art. 359 k.c. i wysokości odsetek należnych na podstawie art. 481 k.c. Jeszcze bowiem przed nowelizacją w przepisach Kodeksu cywilnego, występowały obie kategorie zarówno odsetek za opóźnienie (art. 481 k.c.), jak i odsetek ustawowych, a w wyniku nowelizacji zróżnicowano jedynie wysokość odsetek ustawowych (kapitałowych) i wysokość odsetek za opóźnienie. Istotne w procesie wykładni tytułu egzekucyjnego jest, jaki przepis dotyczący wysokości odsetek znajduje zastosowanie do odsetek wynikających z tytułu wykonawczego. Jeżeli dany tytuł obejmuje odsetki ustawowe za opóźnienie, to należy do nich zastosować przepis określający wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie, jeżeli natomiast dotyczy odsetek ustawowych (kapitałowych), to należy do nich zastosować przepis dotyczący wysokości tych właśnie odsetek.

Aktualne problemy interpretacyjne wynikają z praktyki odnoszącej się zarówno do redakcji pism procesowych, jak i orzeczeń. Niedostatecznie precyzyjnie określano bowiem w nich rodzaj odsetek, kierując się tylko tym, że ich wysokość była dotychczas jednakowa. Ministerstwo Sprawiedliwości proponuje powyższy problem rozwiązać następująco. Jeżeli komornik ustali, że tytuł wykonawczy obejmuje odsetki w wysokości odsetek ustawowych, wszczyna egzekucję odsetek w wysokości objętej treścią tytułu wykonawczego, w pozostałym zaś zakresie odmawia wszczęcia egzekucji.

Natomiast wierzyciel, który nie zgadza się z taką decyzją komornika może zaskarżyć czynność komornika do sądu. Podobnie, gdy komornik dojdzie do przekonania, że tytułem wykonawczym objęte są odsetki za opóźnienie, a dłużnik nie zgodzi się ze stanowiskiem komornika, może taką decyzję również zaskarżyć. W sytuacji, gdy strony jednolicie odczytują treść tytułu wykonawczego, nie ma potrzeby wykorzystywania przysługujących im środków obrony swoich praw.

Rozstrzygając problem, w pierwszej kolejności należy zauważyć, iż – jak słusznie podkreślono w piśmie Krajowej Rady Komorniczej – w tytułach wykonawczych wydanych przed 1 stycznia 2016 r., zasądzano odsetki ustawowe, nie rozróżniając rodzajów odsetek. Bez znaczenia przy tym pozostaje powód, z jakiego nie dokonywano takiego rozróżnienia, gdyż nie rozwiąże on zaistniałego problemu.

Jak już wyżej zauważyłem, w poprzednio obowiązującej regulacji (do 31 grudnia 2015 r.), także wyróżniano odsetki kapitałowe (należne za czas od powstania zobowiązania do dnia jego wymagalności jako wynagrodzenie za korzystanie z cudzej sumy pieniężnej) oraz odsetki za opóźnienie (oparte na art. 481 k.c., będące rodzajem zryczałtowanego odszkodowania na wypadek spóźnionej zapłaty). Obowiązujący w poprzedniej regulacji przepis art. 359 § 2 k.c. stanowił, że jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe. Także w uzasadnieniu projektu ustawy o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, wskazano, że w Kodeksie cywilnym funkcjonują tzw. odsetki ustawowe, które występować mogą jako tzw. odsetki kapitałowe (art. 359 k.c.) lub odsetki za opóźnienie (art. 481 k.c.).

Na podstawie art. 481 k.c. (w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2015 r.), wierzyciel w każdym przypadku opóźnienia mógł żądać od dłużnika zapłaty świadczenia ubocznego w postaci odsetek. Obowiązek zapłaty odsetek powstawał w chwili opóźnienia, bez względu na przyczynę opóźnienia i chociażby wierzyciel nie poniósł żadnej szkody. Odsetki należały się wierzycielowi za cały czas opóźnienia, począwszy od dnia wymagalności świadczenia. Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie nie wynikała z treści zobowiązania ani z przepisu szczególnego, to zgodnie z przepisem art. 481 § 2 k.c., wierzycielowi należały się odsetki ustawowe (B. Ruszkiewicz (w:) J. Ciszewski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do art. 481 k.c., Lex). Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 czerwca 2004 r., V CK 551/2003), dłużnik popada w opóźnienie, jeżeli nie spełnia świadczenia w terminie, w którym stało się ono wymagalne także wtedy, gdy kwestionuje istnienie lub wysokość świadczenia. Z kolei w wyroku z 11 lutego 2010r. (I CSK 262/2009) Sąd Najwyższy wskazał, iż w prawie cywilnym obowiązuje zasada, że dłużnik popada w opóźnienie, jeżeli nie spełnia świadczenia w terminie, w którym stało się ono wymagalne, nawet jeśli kwestionuje jego istnienie lub wysokość i od tej daty wierzycielowi należą się, stosownie do art. 481 § 1, odsetki.

W odróżnieniu od odsetek kapitałowych, które są wynagrodzeniem za korzystanie z cudzych pieniędzy i wynikają z treści czynności prawnej, odsetki ustawowe, których wierzyciel się domaga jako rekompensaty za opóźnienie w zapłacie sumy pieniężnej, znajdują swoją podstawę prawną w ustawie (art. 481 § 1 k.c.). Aby ich żądać strony nie muszą zawierać żadnego porozumienia w tym przedmiocie – wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 29 maja 2013r. (I ACa 248/13).

Wynagrodzenie za korzystanie z kapitału

Odsetki kapitałowe pełnią przede wszystkim funkcję wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału. Obowiązek świadczenia odsetek wiąże się z korzystaniem z pieniędzy. Korzystanie jest podstawowym uprawnieniem właściciela, do treści którego tradycyjnie zalicza się uprawnienie do posiadania rzeczy (ius possidendi), do używania rzeczy (ius utendi), do pobierania pożytków (ius fruendi), do dyspozycji faktycznej, włącznie z uprawnieniem zniszczenia rzeczy (ius abudenti). Dla powstania obowiązku świadczenia odsetek kapitałowych konieczne jest zatem, aby właściciel rzeczy przekazał prawo do korzystania z rzeczy innej osobie. Innymi słowy pojęcie odsetek kapitałowych rozumiane jest, jako wynagrodzenie za korzystanie przez dłużnika z cudzych pieniędzy należnych wierzycielowi, obliczone według określonej stopy procentowej w stosunku do wysokości kapitału oraz okresu jego eksploatacji – wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18 październik 2013r., III AUa 229/13.

Podkreślić przy tym należy, że odsetki kapitałowe wyrażane były i są w skonkretyzowanej kwocie, czyli z góry określoną kwotą pieniężną ustaloną przez strony umowy, płatną miesięcznie, albo wskazaną przez wierzyciela dochodzącego zapłaty należności na drodze sądowej, a nie poprzez odwołanie się do stopy procentowej, jak to ma miejsce w przypadku odsetek ustawowych za opóźnienie. Z natury rzeczy bowiem, świadczenie wynikające z opóźnienia dłużnika ma charakter odsetkowy tj. oznaczone jest jako procent sumy dłużnej z zaznaczeniem okresu odniesienia wskaźnika procentowego (rocznie, miesięcznie, dziennie itp). Tak więc odsetki za opóźnienie nie mogą być oznaczane w określonej kwocie, gdyż sprzeciwiałoby się to ustawie i celowi wprowadzenia odsetek za czas opóźnienia, które naliczane są do czasu, aż dłużnik nie uiści świadczenia głównego.

Odsetki za opóźnienie nie mogą być oznaczone w skonkretyzowanej kwocie, niezależnej od wysokości świadczenia, z którym zalega dłużnik, to bowiem sprzeciwia się ustawie i naturze odsetkowego świadczenia za zwłokę w świadczeniu pieniężnym uregulowanego w art. 481 k.c.

Moralność płatnicza

W uzasadnieniu projektu ustawy o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, wskazano, że w celu utrzymania w polskim prawie spójności systemowej w zakresie naliczania odsetek w obrocie cywilnoprawnym proponuje się wprowadzenie projektowaną ustawą jednego mechanizmu naliczania tych odsetek, zarówno w transakcjach w obrocie profesjonalnym, jak również w obrocie nieprofesjonalnym i w transakcjach z udziałem konsumentów. Mechanizm uwzględniający w określaniu wysokości odsetek wprost jedną ze stóp NBP proponuje się wprowadzić także w Kodeksie cywilnym. Biorąc pod uwagę, że odsetki kodeksowe mogą pełnić rolę tzw. odsetek kapitałowych lub odsetek za opóźnienie, zróżnicowana powinna być ich wysokość. Proponuje się zatem, aby odsetki ustawowe za opóźnienie były – z uwagi na ich funkcję „sankcyjną" – wyższe, co wyraźnie zróżnicuje zachowanie zgodne z umową (korzystanie z kapitału) od jej naruszania (opóźnienia w zapłacie należności). Zmiana będzie zatem wyraźnym sygnałem, że dla ustawodawcy istotny jest aspekt „moralności płatniczej". Odsetki kodeksowe byłyby jednak niższe od odsetek za opóźnienie naliczanych na podstawie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, które stosowane są w tzw. obrocie profesjonalnym.

Z uzasadnienia projektu wynika przede wszystkim, że art. 359 k.c. dotyczy odsetek kapitałowych, a art. 481 k.c. odsetek za opóźnienie, a następstwem projektowanych zmian w Kodeksie cywilnym jest rozróżnienie odsetek kapitałowych (art. 359 k.c.) oraz odsetek za opóźnienie (art. 481 kc), co znajduje wyraz legislacyjny we wprowadzeniu pojęcia „odsetek ustawowych za opóźnienie". Przede wszystkim jednak, z ww. projektu wynika, iż jego celem było wprowadzenie spójności systemowej w zakresie naliczania odsetek w obrocie cywilnoprawnym, czemu miało służyć wprowadzenie projektowaną ustawą jednego mechanizmu naliczania tych odsetek uwzględniający w określaniu ich wysokości wprost jedną ze stóp NBP.

Natomiast w odniesieniu do przepisów przejściowych, w uzasadnieniu projektu wskazano, że zgodnie z projektowanym art. 50 (ostatecznie art. 56 ustawy nowelizującej), przepisy dotychczasowe dotyczące odsetek, zarówno tych naliczanych na podstawie Kodeksu cywilnego, jak i tych wynikających z ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, będą miały zastosowanie do odsetek naliczanych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie nowych przepisów.

Dokonując wykładni tych przepisów, Sąd Okręgowy w Katowicach w jednolitej linii orzeczniczej, zajmuje słuszne stanowisko, że pomimo odmiennej terminologii, odsetki ustawowe dochodzone z tytułu opóźnienia w płatności według stanu sprzed 1 stycznia 2016 r., jak i odsetki ustawowe za opóźnienie począwszy od tej daty, dotyczą w istocie tej samej instytucji. Należy bowiem zauważyć, iż brzmienie przepisu art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, od 1 stycznia 2016 r. nie zmieniło się, a zatem odnosiło się zarówno do odsetek ustawowych zasądzonych za czas opóźnienia przed, jak i po niwelacji.

Poza tym ustawą z 9 października 2015 r. znowelizowano kilkadziesiąt ustaw, w których wyrażenie „odsetki ustawowe" zastąpiono każdorazowo sformułowaniem „odsetki ustawowe za opóźnienie". ?

Zdaniem autora

Paweł Urbańczyk, radca prawny MERITUM sp.k.

Tak więc uznanie, iż po 1 stycznia 2016 r. wierzyciel jest uprawniony egzekwować wyłącznie odsetki ustawowe, czyli w rozumieniu art. 359 k.c., (w brzmieniu obowiązujących od tego dnia), a w więc odsetki kapitałowe, jest sprzeczne z wykładnią systemową. Zatem odsetki ustawowe w tytułach wykonawczym wydanych przed 1 stycznia 2016 r., są odsetkami ustawowymi za opóźnienie w rozumieniu art. 481 § 2 k.c., od 1 stycznia 2016 r.

Ustawą z 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 1 stycznia 2016 r., ustawodawca znowelizował przepisy dotyczące sposobu naliczania odsetek: art. 359 k.c. oraz art. 481 k.c.

To nie tylko terminologia

Pozostało 98% artykułu
Praca, Emerytury i renty
Płaca minimalna jeszcze wyższa. Minister pracy zapowiada rewolucję
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Sądy i trybunały
Trybunał Konstytucyjny na drodze do naprawy. Pakiet Bodnara oceniają prawnicy
Mundurowi
Kwalifikacja wojskowa 2024. Kobiety i 60-latkowie staną przed komisjami