Jak uniknąć upadłości w czasach pandemii, czyli o postępowaniach restrukturyzacyjnych

Restrukturyzacja czy tarcza antykryzysowa w czasach COVID-19?

Postępowania restrukturyzacyjne nadal stanowią stosunkowo nowy element w polskim systemie prawnym. Ustawa prawo restrukturyzacyjne obowiązuje od 1 stycznia 2016 r., zaś jej uchwalenie było elementem gruntownej reformy prawa upadłościowego i naprawczego. U jej podstaw legło przeświadczenie, że ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy powinno być zawsze ostatecznością, a podmioty gospodarcze, które bez własnej winy znalazły się w trudnej sytuacji finansowej zasługują na „drugą szansę" od systemu prawnego. Tego typu podejście, widzące w ogłoszeniu upadłości środek ostateczny, a w postępowaniach restrukturyzacyjnych szansę harmonijnego wyważenia interesów dłużnika i wierzycieli, jest szczególnie pożądane w dobie pandemii COVID-19.

Pandemia koronawirusa COVID-19 wymusiła na rządach państw na całym świecie wprowadzenie mechanizmów wspierających przedsiębiorców w tym bezprecedensowym od czasów II wojny światowej kryzysie. Programy pomocowe zostały także wdrożone przez polski rząd na podstawie szeregu ustaw przyjętych w ramach pakietu tzw. Tarczy antykryzysowej 1.0 oraz Tarczy antykryzysowej 2.0. Z dobrodziejstw Tarczy antykryzysowej 1.0 nie będą mogły jednak skorzystać przedsiębiorstwa będące w restrukturyzacji sądowej, bowiem ubiegając się o pomoc finansową od państwa przedsiębiorcy zobowiązani są do złożenia oświadczeń o niezaleganiu ze składkami ZUS – ten wymóg w przypadku większości przedsiębiorców znajdujących się w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego nie jest możliwy do spełnienia (układem z mocy prawa objęte są wszystkie wierzytelności podatkowe oraz wszystkie wierzytelności ZUS powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, z nielicznymi wyjątkami).

Regulacje Traczy antykryzysowej 2.0 wprost wskazują, że jej przepisów nie stosuje się do przedsiębiorców, wobec których ogłoszono upadłość, oraz tych, wobec których otwarte zostało postępowanie restrukturyzacyjne. Ponadto wobec tych przedsiębiorców względem których złożono wnioski w postępowaniach upadłościowych czy restrukturyzacyjnych, do czasu ich prawomocnego rozpatrzenia, procedura udzielenia wsparcia ulega zawieszeniu. Przepisy Tarczy antykryzysowej 1.0 oraz 2.0 nie wprowadzają regulacji dokonujących zawieszenia trwających postępowań restrukturyzacyjnych czy upadłościowych.

W praktyce oznacza to zatem, że przedsiębiorcy znajdujący się w stanie zagrożenia niewypłacalnością na skutek pandemii powinni w pierwszej kolejności rozważyć skorzystanie z mechanizmów pomocowych oferowanych w Tarczach antykryzysowych. Dopiero jeśli działania te okażą się niewystarczające albo dany przedsiębiorca nie uzyska pomocy publicznej, warte rozważenia jest złożenie wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego.

Postępowania restrukturyzacyjne zasługują obecnie tym bardziej na uwagę, że zgodnie z przepisami przyjętymi w ramach tzw. Tarczy antykryzysowej 2.0 rozpoznanie wniosku restrukturyzacyjnego zaliczono do spraw pilnych (czyli bez zawieszania terminu na czas epidemii), podczas gdy obowiązek złożenia przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości zawieszono na czas po epidemii. Wskazuje to na jeszcze jedną preferencję ustawodawcy dla restrukturyzacji sądowej.

Ogólna charakterystyka postępowań restrukturyzacyjnych

Postępowanie restrukturyzacyjne prowadzone jest wobec dłużników niewypłacalnych (takich, którzy utracili zdolność wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań) lub jedynie zagrożonych niewypłacalnością. Celem postępowań restukturyzacyjnych jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika, poprzez umożliwienie mu restrukturyzacji zobowiązań w drodze zawarcia układu z wierzycielami albo przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy jednoczesnym poszanowaniu słusznych praw wierzycieli.

Prawo Restrukturyzacyjne wyróżnia 4 rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych: postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe, postępowanie sanacyjne.

Istnieją dwie najważniejsze zasady opisujące relację postępowań restrukturyzacyjnych i postępowania upadłościowego. Pierwsza mówiąca o tym, że jeżeli złożone zostaną równocześnie wniosek o ogłoszenie upadłości oraz wniosek restrukturyzacyjny, to w pierwszej kolejności sąd zawsze rozpozna wniosek restrukturyzacyjny. Druga potwierdzająca, że otwarte przez sąd postępowanie restrukturyzacyjne stanowi gwarancję dla przedsiębiorcy, że do czasu jego zakończenia nie będzie możliwe ogłoszenie wobec niego upadłości.

Postępowanie restrukturyzacyjne wszczynane jest co do zasady na wniosek złożony przez przedsiębiorcę. Wyjątkowo, postępowanie sanacyjne, czyli najbardziej rygorystyczny rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego, może zostać zainicjonowane również przez wierzyciela osobistego.

Najważniejszym celem każdego postępowania restrukturyzacyjnego jest zawarcie przez przedsiębiorcę układu z wierzycielami, zmieniającego łączące ich stosunki cywilnoprawne. Restrukturyzacja zobowiązań przedsiębiorcy na podstawie układu polegać może w szczególności na: odroczeniu spłaty długu, jego częściowym umorzeniu, rozłożeniu należności na raty, konwersji długu na kapitał zakładowy. Układ, przyjęty przez wierzycieli odpowiednią większością głosów, podlega zatwierdzeniu przez sąd, a po uprawomocnieniu się postanowienia sądu wiąże wszystkich wierzycieli (zarówno tych głosujących za, jak i tych, którzy głosowali przeciw układowi, czy nie brali w ogóle udziału w postępowaniu).

Po zatwierdzeniu przez sąd, układ jest wykonywany przez dłużnika zgodnie z jego treścią. Nadzwyczajna zmiana stosunków ekonomicznych może doprowadzić do zmiany układu, w drodze kolejnego głosowania wierzycieli. Gdyby natomiast dłużnik nie wykonywał układu, może on zostać uchylony na wniosek nadzorcy układu lub każdego z wierzycieli.

Decydując się na postępowanie restrukturyzacyjne nie należy zapominać, że jego koszty ponosi dłużnik, dlatego przed złożeniem wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego należy zabezpieczyć odpowiednie środki na pokrycie wydatków związanych z poszczególnymi rodzajami postępowań restrukturyzacyjnych.

Jeżeli przed uchyleniem układu doszłoby do ogłoszenia upadłości dłużnika, układ zostałby uchylony z mocy prawa, a wszelkie wierzytelności powróciłyby do swojego pierwotnego kształtu (pomniejszone jednak o rzeczywiście dokonane spłaty).

Poniżej przedstawione zostaną pokrótce ogólne opisy oraz wady i zalety poszczególnych postępowań restrukturyzacyjnych.

Postępowanie o zatwierdzenie układu – najprostsze i najbardziej elastyczne

Pierwsze z czterech postępowań restrukturyzacyjnych jest zdecydowanie najprostszym i jednocześnie najmniej sformalizowanym. Opiera się ono na własnych działaniach i inicjatywie dłużnika, przy minimalnym udziale sądu. Skuteczne przeprowadzenie postępowania zależy od sprawnej współpracy dłużnika z jego wierzycielami, a także od zdolności dłużnika do przekonania oraz zaktywizowania wierzycieli, bowiem aby doszło do zawarcia układu z wierzycielami dłużnik musi samodzielnie zebrać głosy wierzycieli, pod kontrolą nadzorcy układu. Kluczową rolę w postępowaniu o zatwierdzenie układu odgrywa nadzorca układu, którym może być osoba posiadająca licencję doradcy restrukturyzacyjnego.

W postępowaniu o zatwierdzenie układu możemy wyróżnić następujące etapy:

• zawarcie przez dłużnika umowy cywilnoprawnej z nadzorcą układu, określającej m.in. jego wynagrodzenie,

• ustalenie dnia układowego, który rozgranicza wierzytelności objęte i nieobjęte układem,

• przygotowanie planu restrukturyzacyjnego,

• przygotowanie przez dłużnika we współdziałaniu z nadzorcą układu propozycji układowych,

• sporządzenie przez nadzorcę układu, w oparciu o dokumenty i informacje przekazane przez dłużnika, spisu wierzytelności bezspornych i spornych (te drugie nie mogą stanowić więcej niż 15% ogółu wierzytelności, aby mógł być zawarty układ w tym trybie),

• głosowanie przez wierzycieli nad układem - do przyjęcia układu potrzebna jest większość wierzycieli, reprezentujących co najmniej 2/3 sumy wierzytelności (bezspornych),

• złożenie do sądu przez dłużnika wniosku o zatwierdzenie układu wraz ze sprawozdaniem przygotowanym przez nadzorcę układu (wniosek taki powinien być złożony w ciągu trzech miesięcy od dnia układowego),

• postanowienie sądu w przedmiocie zatwierdzenia układu (powinno być ono wydane w ciągu 2 tygodni od złożenia wniosku o zatwierdzenie układu).

Do głównych zalet postępowania o zatwierdzenie układu należą:

• elastyczność i znaczny stopień kontroli dłużnika nad przebiegiem postępowania w jego wstępnej fazie,

• stosunkowo niewielki wpływ postępowania na bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstwa,

• duża swoboda działania dłużnika,

• szybkość postępowania (całość postępowania trwa zazwyczaj nie dłużej niż 6 miesięcy), • w przypadku braku zatwierdzenia układu przez sąd, głosy oddane przez wierzycieli w tym trybie zachowują ważność także w „zwykłym" postępowaniu układowym, gdyby takie zostało wszczęte (o ile propozycje układowe w tym drugim postępowaniu będą identyczne, jak w pierwszym), chyba że wierzyciele wyraźnie oświadczą, że chcą głosować raz jeszcze (ważność zachowują jedynie głosy oddane nie wcześniej niż 3 miesiące przed złożeniem wniosku o wszczęcie „zwykłego" postępowania układowego).