Prawo nie chroni sygnalistów informujących o nieprawidłowościach w firmach

Z problemem wykrywania zmów antykonkurencyjnych zmaga się wiele krajów. W Niemczech już od 2012 r. jest elektroniczny system składania anonimowych zawiadomień o zmowach. Podobny uruchomiła w marcu Komisja Europejska. Pozwala też na zwrotny kontakt z sygnalistą i doprecyzowanie pewnych informacji. Do tego modelu dąży też UOKiK.

Włączenie obywateli w walkę z kartelami jest słuszne, ale są problemy. Pierwszy to wykorzystywanie systemu do donoszenia na konkurencję.

Agata Zawłocka-Turno, radca prawny w Linklaters, uważa, że obawa taka jest mało realna.

– Aby przeprowadzić u przedsiębiorcy przeszukanie, urząd potrzebuje zgody sądu. Musi więc przekonać go, że ma uzasadnione podejrzenie zakazanego porozumienia – uspokaja ekspertka. – Z tego względu urząd z pewnością będzie weryfikował sygnały, sprawdzając np., czy sytuacja na rynku potwierdza informacje sygnalisty, i dopiero wtedy decydował się na przeszukanie.

Drugi problem to brak ochrony sygnalistów. A jak twierdzi Małgorzata Cieloch, rzecznik UOKiK, w Polsce są wciąż często postrzegani jako donosiciele.

Ponadto od lat nie ma przepisów chroniących sygnalistów. W 2016 r. Ministerstwo Sprawiedliwości zorganizowało konsultacje w tej sprawie. Stanowisko zgłosiło 14 podmiotów, ale żaden projekt nie powstał. Tymczasem bez sygnalistów trudno walczyć z nadużyciami w firmach, w tym z kartelami. Dotychczas miał to ułatwić program łagodzenia kar. Jednak spadek liczby wniosków w ramach tej procedury przełożył się na mniejszą skuteczność w zwalczaniu niedozwolonych porozumień (zmów cenowych, przetargowych, podziału rynku). Jeszcze w 2013 r. wydano 28 decyzji o nielegalnych porozumieniach, a dwa lata później tylko 11. Zdaniem Małgorzaty Cieloch nie wynika to jednak ze zmniejszenia liczby niedozwolonych zmów.

– To raczej efekt niewiedzy małych i średnich przedsiębiorców, że porozumienie, w które weszli pod naciskiem silniejszego partnera, jest nielegalne i powinno być zgłoszone urzędowi – mówi.

Zniechęca do korzystania z programu łagodzenia kar też to, że nie chroni on przed odpowiedzialnością karną za udział w zmowach przetargowych.

– Z pewnością ta instytucja cieszyłaby się większą popularnością, gdyby UOKiK wydawał więcej decyzji dotyczących karteli, najlepiej w sprawach wszczynanych z własnej inicjatywy, bez uprzedniego wniosku leniency – mówi Agata Zawłocka-Turno. Pomogłoby też, gdyby sądy utrzymywały decyzje UOKiK stwierdzające istnienie antykonkurencyjnego porozumienia i nie zmniejszały nałożonych przez urząd kar. Na razie linia orzecznicza jest raczej odwrotna – szczególnie w kwestii wysokości kar.

Za udział w porozumieniu antykonkurencyjnym grozi kara do 10 proc. obrotu w poprzednim roku lub do 2 mln zł.

masz pytanie, wyślij e-mail do autora: szymon.cydzik@rp.pl