Koronawirus: Polska musi liczyć się z falą pozwów

Węgry wprowadziły stan wyjątkowy, a rząd prezydenta Viktora Orbana będzie rządził za pomocą dekretów, bez konieczności ich zatwierdzania przez węgierski parlament. Wiele państw europejskich przejęło prywatne zapasy środków ochrony osobistej celem ich użycia wyłącznie w szpitalach państwowych oraz zakazało eksportu tych środków. W Chinach umożliwiono rządowi tymczasowe zajęcie prywatnych hoteli i szpitali, a główny włoski producent respiratorów otrzymał polecenie produkcji wyłącznie na rynek krajowy. Niektóre państwa nakazały przedsiębiorstwom przestawienie się na produkcję towarów kluczowych do walki z koronawirusem. Donald Trump zastosował wobec amerykańskich koncernów motoryzacyjnych General Motors i Ford ustawę o produkcji obronnej, która daje prezydentowi uprawnienie do nakazania amerykańskim firmom produkcji konkretnych dóbr (w tym respiratorów) w czasie wojny lub innych sytuacji nadzwyczajnych. Zdaniem Trumpa, epidemia koronawirusa właśnie do takich należy.

Ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej, które wprowadzono do tej pory w Polsce w związku z epidemią, nie znajdują precedensu w historii stanowienia i stosowania prawa od czasu upadku komunizmu. Jednocześnie szczyt zachorowań jest ciągle przed nami - przewiduje się, że nastąpi on w maju lub czerwcu. Polski rząd dopiero szykuje się na najgorsze. Dotychczas wprowadzone ograniczenia ledwie zwiastują zatem to, czego przedsiębiorcy mogą się spodziewać w najbliższych miesiącach.

Czytaj także: Koronawirus: epidemia może oznaczać roszczenia zagranicznych firm

Dlaczego, mimo tak daleko idących działań podjętych w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się koronawirusa, rządzący w Polsce wciąż nie chcą ogłoszenia stanu nadzwyczajnego? Po pierwsze, wiązałoby się to z koniecznością przesunięcia wyborów prezydenckich. Po drugie, oznaczałoby obowiązek wypłaty odszkodowań pomiotom dotkniętym wprowadzonymi ograniczeniami. Jak wskazują przedstawiciele rządu – Polski na to nie stać. Nie oznacza to jednak, że nie ogłaszając stanu nadzwyczajnego polskie władze unikną wypłaty odszkodowań za naruszenia praw inwestorów wynikających z prawa międzynarodowego. Paradoksalnie, wprowadzenie stanu nadzwyczajnego mogłoby ograniczyć narażenie Polski na odszkodowania, wymagane byłoby bowiem wykazanie związku przyczynowego między jego wprowadzeniem a szkodą, a odszkodowanie obejmowałoby jedynie szkodę rzeczywistą.

Epidemia koronawirusa może doprowadzić do kryzysu jakiego jeszcze nie doświadczyliśmy w polskiej gospodarce. Już teraz przedsiębiorstwa, które na skutek wprowadzonych ograniczeń nie są w stanie normalnie wykonywać działalności, tracą płynność finansową. Zamknięcie polskich granic silnie uderzyło w transport międzynarodowy. Zakończenie sezonu turystycznego, zanim ten na dobre zdążył się rozpocząć, prowadzi do niewypłacalności linii lotniczych i biur podróży. Wstrzymano także działalność znacznej części sektora handlowego. Szacuje się, że nawet o kilkadziesiąt procent spadnie zatrudnienie w branżach najbardziej dotkniętych wprowadzanymi obostrzeniami.

Przedsiębiorcy liczą na pomoc rządu. Zwłaszcza, że wielu z nich znajduje się w głębokiej recesji właśnie wskutek wprowadzonych ograniczeń.

Tymczasem rząd planuje łatać powiększającą się dziurę w budżecie sięgając do kieszeni przedsiębiorców. Zapowiedziano wprowadzenie nowych podatków, m.in. cukrowego, cyfrowego, od transakcji finansowych i od śladu węglowego. Pomysł na ich wprowadzenie nie jest nowy. Proponowane podatki uderzą jednak głównie w międzynarodowe korporacje. Plany dotyczące podatku cyfrowego i cukrowego spotkały się już z dużym oporem i skutkowały interwencjami ambasad krajów, z których pochodzą inwestorzy posiadający większość na rynkach, które rząd chce dodatkowo opodatkować. Z kolei podatek od transakcji finansowych przy ostatniej próbie jego wprowadzenia został wstrzymany na szczeblu unijnym.

Proponowane daniny publiczne już na pierwszy rzut oka są dyskryminacyjne i bez racjonalnych przesłanek różnicują nie tylko pomiędzy branżami, ale też pomiędzy poszczególnymi firmami działającymi w jednej branży. Jeżeli zostaną wprowadzone, istnieje duże ryzyko, że będą podstawą roszczeń o odszkodowanie kierowanych przeciwko polskiemu rządowi.

Z kolei państwowe firmy korzystają obecnie z rosnącego wsparcia państwa. Orlen otrzymał możliwość produkcji i sprzedaży płynów do dezynfekcji. Alkohol niezbędny do ich produkcji kupuje bez akcyzy, a rynek zbytu został mu zapewniony przez instytucje państwowe, do których w pierwszej kolejności te płyny są dostarczane. Podobnie wybiórcze ograniczenia swobody działalności gospodarczej w odniesieniu do branż takich jak turystyczna, transportowa, gastronomiczna i handlowa mogą doprowadzić do sporów pomiędzy przedstawicielami tych branż, a polskim rządem.

Klauzule zawarte w BIT-ach często gwarantują inwestorom, że państwo przyjmujące, czyli to, w którym inwestorzy zaangażowali swój kapitał (np. Polska) zapewni stabilny i przewidywalny system prawny dla rozwoju inwestycji, a ewentualne zmiany nie będą wprowadzane w sposób arbitralny, dyskryminujący, nieracjonalny lub nieprzewidywalny. Dodatkowo, większość BIT-ów wymaga, by wywłaszczenie przez państwo (lub inne działania mające efekt wywłaszczenia) wiązało się z wypłatą niezwłocznego, właściwego i skutecznego odszkodowania. A więc takiego, które odpowiada uczciwej wartości rynkowej inwestycji.