Złożenie wniosku o podjęcie postępowania, który jest bezzasadny, nie tamuje umorzenia

Tak uznał Sąd Najwyższy uchwale z 18 listopada 2015 r., III CZP 74/15.

Sąd rejonowy postanowieniem z 15 stycznia 2014 r. zawiesił postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 kodeksu postępowania cywilnego, powódka bowiem – mimo wezwania i upływu wyznaczonego terminu – nie podała adresów zamieszkania pozwanych.

4 grudnia 2014 r. powódka wniosła o ustanowienie kuratora dla pozwanych, nieznanych z miejsca pobytu, informując sąd, że występowała do Centrum Personalizacji Dokumentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, skąd otrzymała informację, iż pozwani nie są zameldowani na terenie Polski. Jednocześnie wniosła o podjęcie zawieszonego postępowania.

Postanowieniem z 20 lutego 2015 r. sąd rejonowy, oddalając wniosek o ustanowienie kuratora, odmówił podjęcia postępowania, które następnie – tym samym postanowieniem – umorzył. Stwierdził, że wniosek o ustanowienie kuratora nie został dostatecznie uprawdopodobniony, skoro zatem nie ustała przyczyna zawieszenia i wniosek o podjęcie postępowania był bezzasadny, to – wobec upływu rocznego terminu ustanowionego w art. 182 § 1 k.p.c. – należało postępowanie umorzyć.

Rozpoznając zażalenie powódki, sąd okręgowy powziął poważne wątpliwości co do tego, czy przyczyną umorzenia postępowania na podstawie art. 182 § 1 k.p.c. jest brak aktywności strony, polegający na niezłożeniu w ciągu roku jakiegokolwiek wniosku o podjęcie postępowania, czy też na niezłożeniu wniosku skutecznego, i przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne: Czy na tle przepisu art. 182 § 1 zd. 1 k.p.c. bieg terminu rocznego, o którym w nim mowa, przerywa każdy czy też tylko skuteczny, tzn. pozytywnie rozpatrzony przez Sąd, wniosek o podjęcie zawieszonego w sprawie postępowania?

Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści przytoczonej na wstępie.

Komentarz eksperta

Justyna Biskupska, radca prawny w poznańskim biurze Rödl & Partner

Umorzenie postępowania jest jedną z niemerytorycznych form zakończenia postępowania. Jego przyczyny zostały unormowane zasadniczo w art. 355 k.p.c., zgodnie z którym sąd umarza postępowania, czyli kończy je definitywnie bez podejmowania rozstrzygnięcia co do istoty sporu, jeżeli powód cofnął pozew ze skutkiem prawnym lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.

Odrębną od art. 355 k.p.c. podstawę umorzenia postępowania stanowi art. 182 § 1 k.p.c. Nawiązuje on jednak do przesłanek przewidzianych w tym pierwszym przepisie – przewiduje bowiem przypadki umorzenia postępowania w sytuacjach, w których powód wprawdzie pozwu nie cofnął, ale swoim zachowaniem dał podstawy do domniemania, że wniesionego powództwa już nie popiera. Art. 182 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. stanowi, że sąd umarza postępowanie zawieszone m.in. z przyczyn określonych w art. 177 § 1 pkt 6 (m.in. niewskazanie przez powoda adresu pozwanego), jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu roku od daty postanowienia o zawieszeniu. Wykładnia literalna przepisu wskazuje, że w celu zapobieżenia umorzeniu postępowania wystarczy zgłoszenie wniosku, bez względu na jego zasadność i skuteczność z punktu widzenia dalszego toku postępowania. Sąd Najwyższy w komentowanej uchwale uznał jednak, że takie rozumienie tego przepisu, oparte wyłącznie na wykładni literalnej, bez uwzględnienia kontekstu normatywnego, celu oraz istoty zawieszenia postępowania z powodu niewskazania adresu pozwanego, nie jest prawidłowe.

Sąd ten podkreślił, że przyczyną zawieszenia postępowania z powodu braku prawidłowego adresu pozwanego jest niemożność nadania sprawie biegu lub kontynuowania postępowania; brak tego adresu – zamieszkania lub siedziby (uzasadnienie uchwały SN z 17 lipca 2014 r., III CZP 43/14) – uniemożliwia doręczenie odpisu pozwu oraz innych pism lub zawiadomień, odbywania posiedzeń jawnych, wydawania orzeczeń itd. Dopóki powód nie wskaże prawidłowego adresu pozwanego, dopóty postępowanie nie może się toczyć. W ocenie sądu nie budzi zatem wątpliwości, że złożenie w takim przypadku wniosku o podjęcie zawieszonego postępowania bezzasadnego, albowiem niewskazującego prawidłowego adresu pozwanego, jest procesowo jałowe – wniosek taki podlega oddaleniu, gdyż przyczyna zawieszenia postępowania, udaremniająca jego dalszy bieg, nie zostaje usunięta, w związku z czym postępowanie wciąż nie może się toczyć.

Ponadto uznanie, że samo tylko złożenie wniosku o podjęcie postępowania – bez względu na to, czy jest uzasadniony – jest wystarczające do zapobieżenia skutkowi przewidzianemu w art. 182 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., umożliwiałoby powodowi utrzymywanie sprawy w stanie zawieszenia. W ten sposób, w wyniku celowych działań powoda stanowiących nadużycie uprawnień procesowych (art. 3 k.p.c.), po stronie pozwanego mogłoby powstać realne zagrożenie jego prawa do wydania wyroku w sprawnym i szybkim postępowaniu sądowym (art. 45 ust. 1 konstytucji).