Ugoda sądowa jest czynnością procesową, która może zostać zawarta przez strony przed wszczęciem właściwego postępowania sądowego, w ramach tzw. postępowania pojednawczego. Samo postępowanie pojednawcze ma charakter fakultatywny – jego wszczęcie i przeprowadzenie zależy wyłącznie od woli strony bezpośrednio zainteresowanej, natomiast przeciwnik nie może zostać zmuszony do wzięcia w nim udziału. Założenie jest takie, aby postępowanie pojednawcze było instytucją o charakterze zarówno niesformalizowanym, jak i stosunkowo tanim. Skutkiem złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej jest przerwanie biegu przedawnienia.
Złożenie wniosku
Zgodnie z art. 185 § 1 k.p.c., o zawezwanie do próby ugodowej – bez względu na właściwość rzeczową – można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika. W wezwaniu należy oznaczyć zwięźle sprawę. Oznaczenie sprawy oznacza opisanie jej w sposób niebudzący wątpliwości co do tego, jakich roszczeń i przeciwko komu będzie się w przyszłości dochodzić. Nie jest wymaga- ne pisanie pozwu ani precyzyjne udowadnianie żądania. W ogóle nie trzeba załączać żadnych dowodów na poparcie stanowiska. Jednak precyzja jest wymagana, albowiem zawezwanie – chociaż będzie rozpoznane w postępowaniu nieprocesowym – przerwie bieg przedawnienia tylko w zakresie roszczeń opisanych w zawezwaniu i do wysokości kwoty tam zgłoszonej.
Zaletą są również koszty. Zgodnie z treścią art. 23 pkt 3 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 539 ze zm.) od wniosku o przeprowadzenie postępowania pojednawczego pobiera się opłatę stałą w kwocie 40 zł. Wniosek o przeprowadzenie postępowania pojednawczego powinien zawierać dokładne wskazanie osoby zawezwanej do próby ugodowej oraz przedmiot sprawy cywilnej, wskazany w taki sposób, aby zarówno sąd, jak i osoba wezwana mogli się zorientować, co ma być przedmiotem postępowania pojednawczego oraz jaki jest jego zakres. Ponadto jest to niezbędne dla sądu w celu dokonania oceny, czy wniosek dotyczy sprawy, w której jest dopuszczalne prowadzenie postępowania pojednawczego.
Jeżeli charakter sprawy nie pozwala na jej uregulowanie w drodze ugody sądowej, sąd wydaje postanowienie o odrzuceniu wniosku o zawezwanie do próby ugodowej na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. Postanowienie to jest zaskarżalne zażaleniem na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. jako postanowienie kończące postępowanie w sprawie.
W postępowaniu pojednawczym sąd uznaje natomiast ugodę za niedopuszczalną, jeżeli jej treść jest niezgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Analogiczne przesłanki dopuszczalności ugody zostały przewidziane w sytuacji, gdy do jej zawarcia dochodzi w toku postępowania rozpoznawczego (art. 223 § 2 k.p.c. w zw. z art. 203 § 4 k.p.c.)
