Jak odzyskać dług po śmierci dłużnika?

Wielu wierzycieli tkwi w błędnym przekonaniu, że po śmierci dłużnika zamyka się możność dochodzenia spłaty zaległych długów, w wyniku czego zaprzestają oni działań zmierzających do odzyskania należnych środków pieniężnych. Jest to mylne przekonanie, ponieważ odzyskanie długów po śmierci nierzetelnego kontrahenta jest nadal możliwe.

Publikacja: 01.04.2021 09:16

Jak odzyskać dług po śmierci dłużnika?

Foto: Adobe Stock

Zgodnie z art. 922 k.p.c. obowiązki regulowania niespłaconych długów spadkodawcy z chwilą jego śmierci przechodzą na jego spadkobierców.

W świetle prawa spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o powołaniu do spadku powinien złożyć oświadczenie przed sądem, bądź notariuszem o jego odrzuceniu lub przyjęciu. Z przyjęciem spadku wiąże się nie tylko przejęcie praw, ale również obowiązków spadkodawcy. Następca prawny ma możliwość przyjęcia spadku z ograniczeniem w sferze odpowiedzialności za długi spadkowe. To od sposobu przyjęcia spadku zależy czy wierzyciel będzie miał szansę na odzyskanie całości należności. Przyjęcie spadku wprost wiąże się z odpowiedzialnością za długi w całości. Jednak istnieje możliwość przyjęcia masy spadkowej z dobrodziejstwem inwentarza, co ogranicza odpowiedzialność tylko do wysokości aktywów wchodzących w skład spadku.

W przypadku wystąpienia kilku spadkobierców, co często się zdarza, ich odpowiedzialność będzie miała charakter solidarny do czasu podziału spadku. Oznacza to, że wierzyciel może żądać spłaty całości lub części długu od wszystkich spadkobierców łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Spłata zadłużenia przez któregokolwiek ze spadkobierców zwalnia pozostałych. Zaś z chwilą dokonania działu spadku, odpowiedzialność solidarna ustaje, a spadkobierców obciąża tylko część długu proporcjonalna do wielkości przypadającego im udziału w spadku.

Od czego zacząć? Kto spadek przyjął, a kto go odrzucił?

Na początku wierzyciel powinien powziąć informację na temat spadkobierców zmarłego. W tym celu wierzyciel może złożyć zapytanie do właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania sądu rejonowego. Wiąże się to z uzyskaniem informacji czy zostało wszczęte i zakończone prowadzone przed nim postępowanie spadkowe wobec zmarłego. W przypadku pozytywnej odpowiedzi można złożyć wniosek o przyłączenie się do czynnego postępowania spadkowego, bądź po jego zakończeniu o wydanie odpisu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wskazując sygnaturę akt sądowych sprawy. Jeśli do nabycia spadku doszło na drodze pozasądowej wierzyciel również ma możliwość sprawdzenia tego za pomocą Rejestru Aktów Poświadczenia Dziedziczenia. W przypadku gdy postępowanie w sprawie stwierdzenia nabycia spadku nie zostało jeszcze wszczęte, wierzyciel jako osoba mająca interes prawny może wystosować stosowny wniosek.

Reasumując, w sądzie spadku wierzyciel uzyska odpowiedź na poniższe pytania:

• Czy było prowadzone postępowanie spadkowe po zmarłym dłużniku?

• Czy został sporządzony u notariusza akt poświadczenia dziedziczenia?

• Czy któryś ze spadkobierców odrzucił spadek i kto należy do kolejnego kręgu dziedziczących?

Wierzyciel mający interes prawny wynikający z przedłożonej dokumentacji uzyska wgląd do akt postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub akt, w których sąd zarejestrował przesłany przez notariusza akt poświadczenia dziedziczenia lub oświadczenie o odrzuceniu spadku. Z ww. dokumentacji wierzyciel pozyska informację o spadkobiercach zmarłego dłużnika.

Część informacji można aktualnie sprawdzić elektronicznie za pomocą Rejestru Spadkowego, który zawiera w swoich zbiorach danych :

• Notarialne akty poświadczenia dziedziczenia sporządzone po 01.03.2009 r.

• Sądowe stwierdzenia nabycia spadku wydane po 08.09.2016 r.

• Europejskie poświadczenia spadkowe wydane w Polsce po 08.09.2016 r.

Poprzez dane zmarłego dłużnika w Rejestrze Spadkowym dowiemy się czy w ogóle, a jeśli tak to gdzie było po nim prowadzone postępowanie spadkowe, bądź czy został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia. W Rejestrze Spadkowym nie uzyskamy informacji, kto nabył spadek, ale dowiemy się przynajmniej gdzie należy poszukiwać dokumentów poświadczających dziedziczenie.

W przypadku braku dokumentacji wykazującej następców prawnych zmarłego dłużnika trzeba wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Wierzyciel jednak w większości przypadków nie posiada wiedzy na temat kręgu osób, które mogą dziedziczyć po zmarłym. Po wszczęciu postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, Sąd może wezwać wnioskodawcę do wskazana następców prawnych uprawnionych do dziedziczenia. Wnioskodawca powinien wystąpić w celu powzięcia takich informacji do:

• urzędu miasta lub gminy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub

• wydziału Udostępniania Informacji Departamentu Spraw Obywatelskich MSWiA

We wniosku o udostępnienie danych osób wchodzących w krąg spadkobierców należy wykazać interes prawny na podstawie zobowiązania Sądu.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku składa się do sądu właściwego dla miejsca, w którym spadkodawca ostatnio stale zamieszkiwał. Co do zasady stwierdzenie nabycia spadku nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, czyli od śmierci spadkodawcy. Przed wskazanym terminem wystąpienie możliwe jest gdy wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Wierzyciel musi wykazać interes prawny. W celu jego wykazania powinien złożyć dokumentację, z której wynika zobowiązanie. Przy złożeniu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy uiścić również opłatę. Koszt opłaty od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wynosi 100 zł. Dodatkowo zapłacimy 5 zł za wpis do Rejestru Spadkowego.

Śmierć dłużnika może nastąpić:

• przed wszczęciem postępowania sądowego,

• w toku postępowania sądowego, czyli po wniesieniu pozwu a jeszcze przed wydaniem wyroku/nakazu,

• po otrzymaniu tytułu wykonawczego, ale przed złożeniem wniosku do komornika o wszczęcie postępowania egzekucyjnego,

• w toku postępowania egzekucyjnego.

Sposób dalszego działania wierzyciela w przypadku śmierci dłużnika zależy etapu postępowania.

Śmierć dłużnika przed wszczęciem postępowania o zapłatę

Jeśli wierzyciel dysponuje już prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia może wystąpić z pozwem o zapłatę przeciwko spadkobiercom. Przed skierowaniem sprawy do sądu, wierzyciel powinien oczywiście wezwać spadkobierców do dobrowolnej spłaty zadłużenia. Do pozwu należy załączyć prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.

Po uzyskaniu w postępowaniu sądowym prawomocnego nakazu zapłaty lub wyroku wierzyciel może skierować do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji celem ostatecznego odzyskania należności.

Śmierć dłużnika w toku sprawy o zapłatę

Sąd z urzędu zawiesza postępowanie w razie śmierci strony, ze skutkiem od chwili zgonu. Postepowanie zostaje podjęte dopiero z chwilą zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych zmarłego, bądź ustanowienia kuratora spadku. Sąd Najwyższy wskazał w jednym ze swych orzeczeń, że organ wymiaru sprawiedliwości z urzędu może ustalić kto jest następcą prawnym zmarłej strony, jeśli dane co do tego może uzyskać z materiału sprawy. Ponadto spadkobierca zgłaszający się jako następca zmarłej osoby nie musi posługiwać się postanowieniem o stwierdzenie nabycia spadku, bądź aktem poświadczenia dziedziczenia. Zasadność zgłoszenia sąd rozstrzygnie w orzeczeniu końcowym o istocie sprawy. W tym wypadku nie ma bezwzględnego obowiązku przeprowadzania postępowania spadkowego po zmarłym. Oczywiście warto to jednak zrobić, aby mieć pewność, że jako spadkobiercy wskazane zostały właściwe osoby.

Śmierć dłużnika po wydaniu wyroku, ale przed złożeniem wniosku egzekucyjnego

W przypadku złożenia przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu komornik sądowy umorzy postępowanie. W celu odzyskania należności od następców prawnych dłużnika w drodze egzekucji komorniczej należy uzyskać klauzulę wykonalności wobec spadkobierców. Jeśli dłużnik zmarł po powstaniu tytułu egzekucyjnego, przejście obowiązków na spadkobierców wykazuje się za pomocą postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia. Posiadając powyższe dokumenty wierzyciel może uzyskać klauzule wykonalności na spadkobierców i od razu wszcząć przeciwko nim egzekucję, jeśli dobrowolnie nie spłacą długu.

Śmierć dłużnika w toku egzekucji

W przypadku śmierci dłużnika w toku postępowania egzekucyjnego komornik wydaje postanowienie o zawieszeniu postępowania z urzędu. Zgodnie ze wskazanym przepisem postępowanie podejmuje się z udziałem spadkobierców zmarłego. Ustawodawca nie wymaga od wierzyciela nadania klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercom dłużnika. Wnioskodawca powinien jednak wykazać prawomocne postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia. Złożenie ww. dokumentów ograniczone zostało w czasie. W ciągu 6 miesięcy od dnia zawieszenia postępowania wierzyciel musi podjąć postępowanie egzekucyjne z udziałem spadkobierców. Jeśli wierzyciel tego nie zrobi, komornik postępowanie umorzy, a co gorsze może obciążyć wierzyciela kosztami egzekucji, w tym opłatą stosunkową.

Konsekwencją regulacji, że w skład spadku wchodzą nie tylko prawa, ale również obowiązki, jest odpowiedzialność spadkobiercy za zaległości finansowe. W związku z tym wierzyciele powinni podejmować działania zmierzające do ustalenia spadkobierców dłużnika. Należy jednak pamiętać, że przedawnienie roszczeń względem spadkobierców następuje po 6 latach dla roszczeń okresowych oraz 3 latach dla roszczeń dotyczących działalności gospodarczej zmarłego. Oczywiście o tym, czy odzyskamy należność decyduje wiele czynników: czy są spadkobiercy? A jeżeli są to czy przyjmą spadek z pełną odpowiedzialnością? Czy następcy będą wypłacalni? Występują również sytuację, w których dłużnik nie ma komu przekazać swojego mienia. W takim przypadku ostatnim podmiotem, jest Skarb Państwa (gmina), który nie ma prawa odrzucenia spadku. Wierzyciele mają prawo oczekiwać od nich uregulowania należności tak samo jak od innych spadkobierców. Jednakże odpowiedzialność Skarbu Państwa, bądź gminy za długi spadkowe została ograniczona tylko do wartości stanu czynnego spadku ustalonego w wykazie lub spisie inwentarza.

Dominika Marciniak prawnik Kancelaria Radców Prawnych Ryszewski, Szubierajski Sp.k. Kancelaria jest zrzeszona w sieci Kancelarie RP działającej pod patronatem dziennika „Rzeczpospolita".

Zgodnie z art. 922 k.p.c. obowiązki regulowania niespłaconych długów spadkodawcy z chwilą jego śmierci przechodzą na jego spadkobierców.

W świetle prawa spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o powołaniu do spadku powinien złożyć oświadczenie przed sądem, bądź notariuszem o jego odrzuceniu lub przyjęciu. Z przyjęciem spadku wiąże się nie tylko przejęcie praw, ale również obowiązków spadkodawcy. Następca prawny ma możliwość przyjęcia spadku z ograniczeniem w sferze odpowiedzialności za długi spadkowe. To od sposobu przyjęcia spadku zależy czy wierzyciel będzie miał szansę na odzyskanie całości należności. Przyjęcie spadku wprost wiąże się z odpowiedzialnością za długi w całości. Jednak istnieje możliwość przyjęcia masy spadkowej z dobrodziejstwem inwentarza, co ogranicza odpowiedzialność tylko do wysokości aktywów wchodzących w skład spadku.

Pozostało 90% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Prawo karne
CBA zatrzymało znanego adwokata. Za rządów PiS reprezentował Polskę
Spadki i darowizny
Poświadczenie nabycia spadku u notariusza: koszty i zalety
Podatki
Składka zdrowotna na ryczałcie bez ograniczeń. Rząd zdradza szczegóły
Ustrój i kompetencje
Kiedy można wyłączyć grunty z produkcji rolnej
Sądy i trybunały
Sejm rozpoczął prace nad reformą TK. Dwie partie chcą odrzucenia projektów