Źródło wątpliwości
W wyniku podziału przez wydzielenie, określona w planie podziału część majątku spółki dzielonej zostaje przeniesiona na inną istniejącą spółkę lub spółkę, która zostanie zawiązana na skutek podziału. Wydzielenie jest obok podziału przez rozdzielenie jednym z rodzajów tego typu restrukturyzacji i choć jest to w praktyce najczęściej spotykany sposób podziału, należy uznać, iż jego regulacja prawna jest szczątkowa. Przepisy nakazują bowiem stosować do wydzielenia „odpowiednio" przepisy o podziale przez rozdzielenie. Jest to o tyle problematyczne, że spółka dzielona „przeżywa" wydzielenie, podczas gdy w rezultacie podziału przez rozdzielenie przestaje istnieć. Z tego powodu odpowiednie stosowanie do wydzielenia przepisów o podziale przez rozdzielenie prowadzi do wielu trudności w ich interpretacji – przykładem tego było stosowanie art. 546 § 1 kodeksu spółek handlowych regulującego kwestię odpowiedzialności za zobowiązania przenoszone w wyniku podziału, w brzmieniu przed nowelizacją.
Powyższy przepis przed zmianą nie wskazywał wprost na spółkę dzieloną jako solidarnie odpowiedzialną ze spółkami przejmującymi lub spółkami nowo zawiązanymi za zobowiązania przypisane im w planie podziału. W konsekwencji zwolennicy wykładni literalnej opowiadali się za brakiem możliwości – na gruncie tej regulacji – przyjęcia solidarnej odpowiedzialności spółki dzielonej, natomiast reprezentanci wykładni funkcjonalnej zajmowali stanowisko odmienne, uzasadniając je funkcją i celem omawianej regulacji, w szczególności potrzebą zapewnienia ochrony dotychczasowych wierzycieli spółki dzielonej. Potrzeba ingerencji ustawodawcy wydawała się więc niezbędna. W szczególności, iż orzecznictwo dotyczące prezentowanego zagadnienia jest raczej ubogie, a dodatkowo niejednolite.
Wzgląd na wykładnię literalną to jeden z argumentów zaprezentowanych przez Sąd Najwyższy w orzeczeniach z dnia 24 października 2012 r., sygn. akt II CSK 18/12 oraz 28 kwietnia 2016 r., sygn. akt V CSK 524/15 na poparcie stanowiska o braku – w stanie prawnym przed nowelizacją – możliwości objęcia solidarną odpowiedzialnością również spółki dzielonej. W przywołanych wyrokach, Sąd Najwyższy odmówił zastosowania art. 546 § 1 kodeksu spółek handlowych do podziału przez wydzielenie, stwierdzając, iż zastosowanie omawianego artykułu w brzmieniu przed nowelizacją – bez wskazywania wprost spółki dzielonej – stanowiłoby ingerencję sądu w kompetencje ustawodawcy. Sąd Najwyższy wskazał, iż na gruncie tej regulacji brak jest dostatecznych podstaw normatywnych, aby – nawet w drodze analogii – rozszerzać zastosowanie komentowanej zasady do spółki dzielonej. Zdaniem sądu, w stanie prawnym przed nowelizacją, solidarnej odpowiedzialności spółki dzielonej nie dało się również jednoznacznie skonstruować przez odwołanie do art. 12 szóstej dyrektywy dotyczącej podziału spółek akcyjnych. Stanowiska tego nie zmieniły zauważone i przywołane w uzasadnieniach powyższych orzeczeń uwagi dotyczące możliwości pogorszenia sytuacji wierzycieli spółki dzie- lonej na skutek podziału.
Jednakże Sąd Najwyższy zajmował również stanowisko odmienne, tj. opowiadające się za odpowiednim stosowaniem art. 546 § 1 kodeksu spółek handlowych do spółki dzielonej, zaprezentowane w orzeczeniach z dnia 21 kwietnia 2010 r., sygn. V CSK 318/09 oraz 25 listopada 2015 r., sygn. IV CNP 9/15. Jednym z argumentów je uzasadniających jest wzgląd na funkcję omawianego przepisu oraz umożliwienie osiągnięcia jego celu – zapewnienie dostatecznej ochrony wierzycieli spółki dzielonej przed wyprowadzeniem majątku przez dłużnika do innego, mniej wypłacalnego podmiotu. Odmowa zastosowania art. 546 § 1 kodeksu spółek handlowych do podziału przez wydzielenie oznaczałaby, że po podziale wierzyciele ci nie mają praktycznie żadnej możliwości zapobieżenia przeniesieniu ich wierzytelności do innego podmiotu, w związku z czym nie są w żaden sposób chronieni.
W konsekwencji, w stanie prawnym sprzed nowelizacji możliwe było przyjęcie braku odpowiedzialności spółki dzielonej za zobowiązania przenoszone do spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej, co skutkowało możliwością wyprowadzenia długów spółki do podmiotu mniej wypłacalnego, bez zgody wierzycieli, a więc także poza ich kontrolą (tworzenia tzw. centrów zysków i centrów strat) bądź opowiedzenie się za solidarną odpowiedzialnością również spółki dzielonej, co oznaczałoby, iż spółka ta pomimo restrukturyzacji, w dalszym ciągu będzie w pewnym zakresie odpowiedzialna za zobowiązania związane z przeniesionym majątkiem.
Zdaniem autorów
Mateusz Baran, radca prawny, partner, Crido Legal J. Ziółek i Wspólnicy Sp. k.
