Jak zarachować zapłatę przez dłużnika części zobowiązania

Art. 451. § 1 Kodeksu cywilnego stanowi, iż dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne.

Publikacja: 26.03.2018 15:19

Jak zarachować zapłatę przez dłużnika części zobowiązania

Foto: Adobe Stock

Jak przyjmuje się słusznie w piśmiennictwie oraz judykaturze, wierzyciel ma prawo dokonaną częściowo wpłatę dłużnika zarachować w pierwszej kolejności na należności uboczne np. odsetki.

Jeśli jednak w ramach zobowiązania istnieją związane z długiem należności uboczne oraz zalegające świadczenia główne, to wierzyciel może w pierwszej kolejności zaliczyć na nie świadczenie dłużnika. Takiemu działaniu wierzyciela z kolei nie może sprzeciwić się dłużnik. Ciszewski Jerzy (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, Opublikowano: LexisNexis 2014

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2002 r. III CKN 495/00, SN stwierdził:

Art. 451 § 1 zdanie drugie k.c. stosuje się również wtedy, gdy dłużnik spełniający świadczenie ma wobec wierzyciela tylko jeden dług złożony z należności głównej i odsetek.

Art. 451 § 1 zdanie drugie k.c. jest odpowiednikiem art. 212 § 2 k.z. W motywach do projektu art. 212 § 2 k.z. wyjaśniono, że wyrażona w nim norma, zgodnie, z którą wierzyciel ma prawo zaliczyć to, co otrzymuje od dłużnika, najpierw na zaległe koszty, odsetki lub raty, jest normą powszechnie przyjętą, uzasadnioną potrzebami obrotu. Uzasadnieniem dla niej jest przede wszystkim to, że roszczenia o należności uboczne przedawniają się zwykle w krótszym terminie niż roszczenia o należności główne; podobny argument można odnieść do zaległych rat świadczenia głównego. Racje te są aktualne w równym stopniu zarówno wtedy, gdy dłużnik spełniający świadczenie ma jeden tylko dług wobec wierzyciela, jak i wtedy, gdy ma on kilka długów wobec wierzyciela. Ustanowieniu art. 212 § 2 k.z. nie przyświecał, więc zamiar ograniczenia go do sytuacji, w której dłużnik miał względem tego samego wierzyciela kilka długów jednego rodzaju, lecz chęć zacieśnienia kompetencji dłużnika, mającego kilka długów względem tego samego wierzyciela, do decydowania o zaliczeniu zapłaty na poczet jednego z tych długów, bez możliwości wiążącego określenia, na co powinno być zaliczone to, co przypada na poczet tego długu; w tym zakresie decyzja powinna należeć tylko do wierzyciela, chyba, że strony inaczej się umówiły. Według zawartej w kodeksie zobowiązań regulacji, wierzyciel mógł, zatem zawsze, bez względu na to, czy jego dłużnik miał kilka długów, czy też tylko jeden dług, zaliczyć otrzymaną od niego zapłatę na pokrycie danego długu przede wszystkim na zaległe należności uboczne.

Wobec tego, że art. 451 § 1 k.c. jest niewątpliwie powtórzeniem art. 212 k.z., z różnicami jedynie redakcyjnymi, powyższa argumentacja i oparta na niej wykładnia zachowały w pełni aktualność także w odniesieniu do art. 451 § 1 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1998 r., III CKN 17/98, nie publ.). Uregulowanie przewidziane w art. 451 § 1 zdanie drugie k.c. stosuje się, zatem również wtedy, gdy dłużnik spełniający świadczenie ma wobec wierzyciela jeden tylko dług złożony z należności głównej i odsetek.

W wyroku Sądu Najwyższego z 9 lutego 2005 r., II CK 433/2004, Lexis.pl nr 2396076, Sąd Najwyższy stanął na stanowisku:

1. Artykuł 451 § 1 zdanie drugie k.c. stosuje się także wtedy, gdy dłużnik spełniający świadczenie ma wobec wierzyciela jeden tylko dług złożony z należności głównej oraz odsetek. Wierzyciel, zatem decyduje o zarachowaniu spełnionego świadczenia na poczet należnych odsetek. Uprawnienia wierzyciela w tym względzie nie wyłącza odmienna wola dłużnika wyrażona przy spełnianiu świadczenia.

2. Wierzyciel nie jest zobowiązany informować dłużnika o zaliczeniu spełnionego świadczenia na poczet należności z tytułu odsetek; nie jest także zobowiązany do wystawienia pokwitowania, z którego treści wynika, że dokonał takiego zaliczenia.

Co do wartości zarachowania przepis nie mówi nic o proporcjonalności zaliczenia, przyjąć, więc należy za słuszne stanowisku, iż prawidłowe będzie zaliczenie wpłaty nawet w całości na należność uboczną (np. odsetki, koszty, raty). Zawarte w artykule 451 § 1 k.c. określenie „przede wszystkim" należy, moim zdaniem, interpretować nie, jako wymóg choćby częściowego pokrycia również należności głównej, ale jako prawo wierzyciela do zaspokojenia w pierwszej kolejności należności ubocznych.

Głównym motywem przyznania wierzycielowi przywileju modyfikowania oczekiwanego przez dłużnika sposobu zarachowania wpłat jest wzgląd na okoliczność, że świadczenia, co, do których wierzycielowi przyznano prawo decydowania o sposobie zarachowania, przedawniają się w krótszym czasie niż świadczenia główne. I tak spóźnioną wypłatę składników należnego wynagrodzenia za pracę pracownik może zarachować w pierwszej kolejności na zaspokojenie związanych z długiem pracodawcy zaległych odsetek (wyrok SN z dnia 7 maja 1998 r., I PKN 88/98, OSN 1999, nr 9, poz. 306).

W wypadku istnienia jednego długu wraz z należnościami ubocznymi wierzyciel nie jest związany wyborem sposobu zaliczenia zapłaty dokonanym przez dłużnika (F. Zoll (w:) Komentarz..., Suplement, s. 45).

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 07 kwietnia 2004 r., o sygnaturze akt IV CK 211/03, LEX nr 182076, Sąd Najwyższy stwierdził:

Art. 451 § 1 zd. 2 KC stosuje się również wtedy, gdy dłużnik spełniający świadczenie ma wobec wierzyciela tylko jeden dług złożony z należności głównej i odsetek. Oznacza to, że w razie istnienia tylko jednego długu, to wierzyciel ma prawo zadecydować, czy wpłatę dłużnika zalicza na należność główną czy na należności uboczne. Dłużnik jest tym oświadczeniem związany, a zatem nawet, jeżeli dłużnik, przy istnieniu jednego tylko długu składającego się z należności głównej i należności ubocznych, spełniając świadczenie, stwierdzi, że spłaca należność główną, wierzyciel nie jest tym związany i może zaliczyć wpłatę na należności uboczne, w tym odsetki.

Możliwości wierzyciela sięgają tak daleko, że gdyby okazało się, że dokonana wpłata nie wystarcza nawet na pokrycie należności ubocznych, to nawet wtedy może ona w całości być przeznaczona na należności uboczne. Określenie „przede wszystkim", jakim posługuje się ustawodawca w art. 451 § 1, nie powinno być interpretowane jako wymóg choćby częściowego pokrycia również należności głównej, ale jako prawo wierzyciela do zaspokojenia w pierwszej kolejności należności ubocznych (R. Kolano, Zarachowanie wierzytelności w świetle regulacji artykułu 451 kodeksu cywilnego, PUG 2002, nr 7, s. 26).- Kidyba Andrzej (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogólna, wyd. II Opublikowano: LEX 2014.

Jak podniósł Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 16 lutego 2012 r. IV CSK 233/2011 (Izba Cywilna Biuletyn Sądu Najwyższego 2013/3)

"w przypadku istnienia jednego długu wraz z należnościami ubocznymi, nawet gdyby dłużnik, spełniając świadczenie, wyraźnie stwierdził, że spłaca należność główną, wierzyciel nie byłby tym wyborem związany i mógłby zaliczyć wpłatę na należności uboczne (...). Art. 451 § 1 k.c. statuuje, bowiem prawo wierzyciela do zaspokojenia w pierwszej kolejności należności ubocznych."

W świetle powyższego, jeżeli dłużnik ma wobec swojego wierzyciela jeden tylko dług i dokona spłaty tylko części swojego zobowiązania wskazując, iż wpłata ta ma być zarachowana na spłatę wierzytelności głównej to wierzyciel może te wpłatę zarachować w pierwszej kolejności na należności uboczne, co w większości wypadku dotyczyć będzie odsetek od zobowiązania.

- Janusz Piejko, radca prawny

Jak przyjmuje się słusznie w piśmiennictwie oraz judykaturze, wierzyciel ma prawo dokonaną częściowo wpłatę dłużnika zarachować w pierwszej kolejności na należności uboczne np. odsetki.

Jeśli jednak w ramach zobowiązania istnieją związane z długiem należności uboczne oraz zalegające świadczenia główne, to wierzyciel może w pierwszej kolejności zaliczyć na nie świadczenie dłużnika. Takiemu działaniu wierzyciela z kolei nie może sprzeciwić się dłużnik. Ciszewski Jerzy (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, Opublikowano: LexisNexis 2014

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawnicy
Awans prokuratora szykanowanego za Ziobry i Święczkowskiego
Prawo karne
Prokuratura przeszukała dom Zbigniewa Ziobry. "Okien nie wybijano"
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe