Zwolnienie przedsiębiorcy z opłaty sądowej

Zgodnie z art. 103 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej jako: u.k.s.c.) sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.

Publikacja: 11.03.2018 05:52

Zwolnienie przedsiębiorcy z opłaty sądowej

Foto: Fotolia

Z treści przytoczonego przepisu wynika, że w celu uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych osoba prawna musi udowodnić, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Sformułowanie zawarte w tym przepisie:, „jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie" należy rozumieć, jako obowiązek wykazania trwałej niemożności uzyskania środków na uiszczenie kosztów sądowych (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 stycznia 2009 r., I Acz 3/09, LEX nr 516573).

Zgodnie z treścią art. 316 § 1 k.p.c. okoliczności uzasadniające zwolnienie muszą istnieć w chwili orzekania, ale powinny obrazować status materialny osoby prawnej w szerszej perspektywie czasowej. Osoba prawna może wykazać, że nie ma dostatecznych środków na uiszczenie kosztów sądowych wszelkimi dostępnymi dowodami, jednak podstawowe znaczenie mają dokumenty. Rodzaj tych dokumentów zależy od rodzaju i charakteru osoby prawnej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Obowiązek udowodnienia takich okoliczności spoczywa na wnioskodawcy. Sąd nie jest jednocześnie władny do wskazywania osobie prawnej rodzaju tych dokumentów, bowiem to od niej należy, jako profesjonalnego uczestnika obrotu gospodarczego i prawnego, wymagać odpowiedniego opracowania tego wniosku, łącznie z wykazaniem podstawy do zwolnienia.

Artykuł 103 u.k.s.c. - w przeciwieństwie do art. 102 - nie uznaje nieudokumentowania lub nienależytego udokumentowania wniosku przez osobę prawną za brak formalny, podlegający rygorowi z art. 130 k.p.c. Należy wskazać, że korzyść ze zwolnienia od kosztów ma odnieść strona i to ona powinna w sposób sprawny i wszechstronny przedstawić argumenty na rzecz uwzględnienia wniosku (por. A. Górski, L. Walentynowicz, Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Ustawa i orzekanie. Komentarz praktyczny, LEX).

Brak dostatecznych środków na uiszczenie kosztów sądowych należy rozumieć, jako trwałą niemożność uzyskania przez osobę prawną lub inną jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, środków pieniężnych celem wykonania obowiązku nałożonego przez ustawę dotyczącego konieczności ponoszenia przez stronę kosztów sądowych w całości lub w części (por. postanowienie SN z dnia 18 stycznia 2013 r., IV CZ 144/12, LEX nr 1293823; K. Gonera, Ustawa..., s. 548; M. Kowalska, A. Malmuk-Cieplak, Stosowanie..., s. 78).

Bez wątpienia, do rozstrzygnięcia wniosku osoby prawnej o zwolnienie od kosztów sądowych potrzebne są dokumenty, które będą dostarczały miarodajnych i pełnych informacji o jej kondycji finansowej oraz możliwościach płatniczych. Takim dowodem może być bilans roczny, wykazujący przewagę pasywów nad aktywami, sprawozdania finansowe, wyciągi z kont bankowych – wszystkich, jakie dany podmiot posiada, obejmujące okres kilku miesięcy, raporty kasowe, deklaracje podatkowe, umowy kredytowe i pisma banku, oceniające zdolność kredytową, dokumenty stwierdzające obciążenie nieruchomości hipoteką, a ruchomości zastawem, dokumenty stwierdzające wysokość zobowiązań itp.

Na uwagę w tym momencie zasługuję Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2015 r. I CZ 31/15, dotyczące sposobu na wykazanie przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą braku dostatecznych środków na pokrycie kosztów sądowych. Zgodnie z art. 103 u.k.s.s.c. sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych w razie wykazania, że strona nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Przepis nie wskazuje, w jaki sposób należy wykazać tę okoliczność, jednak przyjmuje się, że można tego dokonać przedstawiając jakiekolwiek dokumenty, które pozwalają określić jej sytuację majątkową, np. bilans roczny, sprawozdanie finansowe, wyciągi z kont bankowych, raporty kasowe, deklaracje podatkowe, umowy kredytowe i pisma banku oceniające zdolność kredytową, dokumenty stwierdzające obciążenie nieruchomości hipoteką, a ruchomości zastawem, dokumenty stwierdzające wysokość zobowiązań.

Podobnie Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22/03/2010 roku, o sygn. akt I ACz 303/10 dotyczące przesłanek zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych. „O zwolnieniu od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych decyduje wyłącznie sytuacja majątkowa i zdrowotna strony z chwili złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Zasadniczo poza zakresem oceny sądu pozostaje charakter i zasadność żądanego przez wnioskodawcę roszczenia, jak również jego dotychczasowy sposób zachowania w toku innych zainicjowanych przez niego postępowań."

Skoro ustawodawca uzależnia przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych od wykazania braku dostatecznych środków, to wnioskodawca winien przedłożyć taką dokumentację, na podstawie, której Sąd orzekający będzie mógł dokonać ustaleń, co do stanu majątkowego wnioskodawcy i oceny podnoszonych przez niego twierdzeń.

Obowiązek wykazania nieposiadania dostatecznych środków na opłacenie kosztów wynikający z art. 103 u.k.s.c. jest kwestią merytoryczną, a nie formalną, i prowadzi do merytorycznego rozstrzygnięcia wniosku. Taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy m. in. w postanowieniach: z dnia 2 października 1998 r., III CZP 34/98 („Prokuratura i Prawo" 1999, nr 3, poz. 38) oraz z dnia 19 października 2001 r., I CZ 142/01 (niepubl.).

Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Warszawie w postanowieniu z dnia 1 czerwca 2006 r., I ACz 725/06:

„Niewykazanie przez osobę prawną okoliczności, na których opiera wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, nie rodzi po stronie sądu obowiązku żądania od niej odpowiednich dowodów. Jedna z podstawowych zasad prawa cywilnego stanowi, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Zasada ta znajduje również zastosowanie w postępowaniu incydentalnym, jakim jest rozpoznanie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych."

Znaczna część tych orzeczeń została wprawdzie wydana w oparciu o nieobowiązujący już art. 113 § 2 k.p.c., ale zachowują one aktualność na gruncie identycznie regulującego omawianą kwestię art. 103 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (por. także K. Gonera, Komentarz do ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006, s. 375; M. Kowalska, A. Malmuk - Cieplak, Stosowanie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, „Przegląd Sądowy" 2006, nr 9, poz. 44).

Podkreślić należy, iż zasadą postępowania sądowego jest odpłatność (art. 126 2 § 1 k.p.c.). Zwolnienie od kosztów sądowych powinno mieć miejsce tylko w sytuacjach wyjątkowych, zasługujących na szczególne uwzględnienie. Regułą jest zaś ponoszenie przez strony kosztów postępowania związanych z dochodzeniem ich praw. Bezpodstawne uwzględnienie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powodowałoby przerzucenie kosztów dochodzenia należności przez profesjonalne podmioty, działające w sferze stosunków gospodarczych na Skarb Państwa (w istocie współobywateli). W celu uzyskania zwolnienia osoby prawne i jednostki niebędące osobami prawnymi muszą, zatem skutecznie wykazać, że nie mają dostatecznych środków na ich uiszczenie.

W tym miejscu dodać należy, że przez pojęcie "środki" należy rozumieć nie tylko środki finansowe gromadzone na rachunkach bankowych, czy wartość środków trwałych. Obowiązkiem ubiegającego się o przyznanie prawa pomocy jest wykazanie faktu podjęcia starań o uzyskanie środków finansowych, niezależnie od efektów.

Radca prawny Janusz Piejko

Z treści przytoczonego przepisu wynika, że w celu uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych osoba prawna musi udowodnić, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Sformułowanie zawarte w tym przepisie:, „jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie" należy rozumieć, jako obowiązek wykazania trwałej niemożności uzyskania środków na uiszczenie kosztów sądowych (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 stycznia 2009 r., I Acz 3/09, LEX nr 516573).

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe