Polski ustawodawca wprowadził do kodeksu cywilnego przepisy pozwalające na zmianę podpisanych już umów w przypadku szczególnych okoliczności. Chodzi o artykuły 3571 § 1, 3581 § 3 oraz 632 § 2 k.c. Czy przepisy te są stosowane w praktyce? Czy przedsiębiorcy godzą się na brak pewności co do trwałości zawartych z kontrahentami umów?
Kiedy można żądać zmiany umowy
W każdym z przypadków kompetencja do zmiany lub ewentualnie rozwiązania umowy spoczywa wyłącznie na sądzie orzekającym na żądanie jednej ze stron umowy. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że nie może być to strona pozostająca w zwłoce ze spełnieniem swojego świadczenia umownego.
Art. 3571 § 1 kodeksu pozwala na zmianę treści umowy lub jej rozwiązanie wyłącznie wówczas, gdy z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy.
Nadzwyczajna zmiana stosunków
Łatwo zauważyć, że pojęcie nadzwyczajnej zmiany stosunków jest kluczowe dla zrozumienia przepisu, a jednocześnie bardzo niedookreślone. Zgodnie jednak z zasadą wyrażaną w orzecznictwie termin ten należy interpretować wyjątkowo wąsko. Musi dojść do głębokiego naruszenia równowagi kontraktowej oraz pierwotnie ustalonego kształtu umowy, by przepis art. 3571 § 1 k.c. mógł zostać zastosowany. Chodzi zatem o okoliczności wyjątkowe.
Nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć tło przyrodnicze (nieurodzaj, niezwykle surowa zima), jak i społeczne (wojna, gwałtowna zmiana ustroju politycznego). Jako przykłady zdarzeń powodujących nadzwyczajną zmianę stosunków wskazuje się epidemie, operacje wojenne, strajki generalne, różnego rodzaju klęski żywiołowe, nadzwyczajną, szczególnie głęboką zmianę sytuacji gospodarczej, objawiającą się hiperinflacją, gwałtownym spadkiem dochodu narodowego, masowymi upadłościami przedsiębiorstw. Niekiedy przyjmuje się również, że mogą to być zaskakujące zmiany stawek celnych lub podatkowych. (...) Nadzwyczajny charakter należy przypisać m.in. takim zmianom stosunków jak: (...) gwałtowna zmiana poziomu cen na określonym rynku, długotrwały paraliż środków transportu lub łączności czy zmiana ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.