Konsekwencje prawne epidemii koronawirusa w międzynarodowej wymianie handlowej

Stanowisko rządu chińskiego

Aby pomóc przedsiębiorstwom dotkniętym konsekwencjami koronawirusa (2019-nCoV), Chińska Rada ds. Promocji Handlu Międzynarodowego (ang. China Council for the Promotion of International Trade CCPIT) ogłosiła, że z dniem 30 stycznia 2020 roku będzie wystawiać oficjalne certyfikaty siły wyższej, które kontrahenci chińscy mogliby przedstawiać partnerom z zagranicy przy wykazywaniu okoliczności spełnienia ustawowych przesłanek siły wyższej oraz przy powoływaniu się na umowną klauzulę siły wyższej (w tym w przypadku gdy taka klauzula przewiduje konieczność przedstawiania zaświadczenia wydanego przez odpowiedni organ administracji publicznej jako warunek skorzystania z takiej klauzuli). W celu uzyskania takiego certyfikatu zainteresowane przedsiębiorstwa są zobligowane przedstawić odpowiednie dokumenty, takie jak dowód opóźnienia lub odwołania transportu, oraz dokonać zgłoszenia online na platformie internetowej (http://www.rzccpit.com/). Tym samym władze chińskie uznają, że przypadki zachorowań korona wirusem (2019-nCoV) stanowią zdarzenie siły wyższej. Taki certyfikat siły wyższej nie będzie wiążący dla sądów chińskich w przypadku sporu między stronami. Ponadto inne rządowe lub lokalne organy administracji publicznej wystosowały odpowiednie oświadczenia. Dla przykładu Chińska Komisja Regulacji ds. Bankowości i Ubezpieczeń (ang. China Banking and Insurance Regulatory Commission CBIRC) w swoim obwieszczeniu nakazała instytucjom finansowym rozpatrywanie przypadków naruszeń umowy spowodowanych konsekwencjami korona wirusa (2019-nCoV) jako okoliczności siły wyższej.

Jakie konsekwencje prawne

Konsekwencje prawne siły wyższej są również określone szczegółowo w prawie chińskim. Zgodnie z art. 107 Ogólnych Zasad Prawa Cywilnego, strona nie ponosi odpowiedzialności cywilnej za niewykonanie umowy lub szkodę wyrządzoną na rzecz osoby trzeciej, jeżeli jest ona spowodowana działaniem siły wyższej. Art. 117 Prawa Umów przewiduje, że gdy wykonanie umowy nie jest możliwe z powodu siły wyższej, wówczas, w zależności od zakresu siły wyższej, strona jest częściowo lub całkowicie zwolniona z odpowiedzialności za niewykonanie, lub nienależyte wykonanie umowy. Oznacza to brak możliwości dochodzenia kar umownych lub odszkodowania za nienależyte wykonanie umowy, o ile jest to spowodowane siłą wyższą i o ile umowa nie reguluje tego inaczej. Strona zamierzająca powołać się na zdarzenie siły wyższej musi zatem wykazać, że nie ma alternatywnych sposobów wykonania swoich zobowiązań. Sam wzrost kosztów lub utrudnień w wykonaniu umowy nie wystarczy, aby skutecznie zwolnić się z odpowiedzialności. Jeżeli zobowiązania umowne mogą być realizowane tylko częściowo z powodu siły wyższej, strony będą jedynie częściowo zwolnione z odpowiedzialności z tytułu naruszenia umowy. Tym samym, zdarzenia siły wyższej niekoniecznie zwalniają z pełnej odpowiedzialności z tytułu naruszenia umowy i wymagają zindywidualizowanej oceny. Ustawodawca chiński wprowadza również istotne w praktyce odstępstwo, wskazujące, że jeżeli siła wyższa nastąpi po tym, jak strona opóźniła się z wykonaniem zobowiązania, wówczas strona ta nie będzie zwolniona z odpowiedzialności. Jest to szczególnie istotne postanowienie wobec spotykanych przypadków nieuzasadnionego powoływania się przez stronę na siłę wyższą w celu usprawiedliwienia istniejących naruszeń umowy oraz zwolnienia się z odpowiedzialności za opóźnienia niemające nic wspólnego z siłą wyższą. Ponadto, ustawodawca chiński wskazał, że strona może rozwiązać umowę (stanowi to uprawnienie, a nie obowiązek), jeżeli działanie siły wyższej udaremniło jej cel (art. 94 Prawa Umów). Przepisy prawa chińskiego nie mówią zatem nic odnośnie do wygaśnięcia zobowiązania umownego z mocy prawa.

Procedura dochodzenia siły wyższej

W przypadku, gdy jedna ze stron nie jest w stanie wykonać zobowiązań umownych z powodu siły wyższej, strona ta powinna niezwłocznie powiadomić drugą stronę o zdarzeniu siły wyższej w celu zminimalizowania potencjalnych szkód ponoszonych przez drugą stronę oraz powinna przedstawić w rozsądnym terminie dowody zaistnienia siły wyższej (art. 118 Prawa Umów). Druga strona zobowiązana jest zaś podjąć odpowiednie działania, aby zapobiec wzrostowi ponoszonych szkód. Jeżeli takie odpowiednie działania nie zostaną podjęte i doprowadzi to do wzrostu poniesionych szkód, wówczas druga strona nie może żądać odszkodowania za te dodatkowe szkody. Należy również wskazać, że wszelkie uzasadnione wydatki poniesione przez drugą stronę w celu zapobieżenia lub zminimalizowania szkód ponosi strona naruszająca (art. 119 Prawa Umów).

Jarosław M. Jankowski, radca prawny – Lead Counsel Asia w spółce Siemens

Siła wyższa stanowi wyjątek od reguły nakazującej wykonanie zobowiązania zgodnie z jego uzgodnioną treścią. Dlatego zdarzenia siły wyższej będą podlegały interpretacji zawężającej również w prawie chińskim. Idąc ścieżką interpretacji przyjętą przez Sąd Najwyższy Chińskiej Republiki Ludowej odnośnie do korona wirusa SARS oraz jaką zajmuje obecnie Rząd Chiński, zachorowania korona wirusem (2019-nCoV) lub wprowadzone w jego wyniku ograniczenia podróży i środki bezpieczeństwa (łącznie lub indywidualnie) wypełniają przesłanki obiektywnego, nieuniknionego zdarzenia, które jest niemożliwe do przewidzenia i przezwyciężenia. Tym samym na gruncie prawa chińskiego będą one uznawane za zdarzenia siły wyższej, o ile strony nie uregulowały tego zagadnienia odmiennie w treści umowy. Takie stanowisko wydaje się również właściwe na gruncie prawa polskiego, które w sposób bardzo zbliżony do prawa chińskiego interpretuje przesłanki siły wyższej.