Prace nad konfiskatą rozszerzoną

Proponowane zmiany mają za zadanie zaimplementować przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/42/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 127 z 29.04.2014, str. 39). Uzasadnienie do projektu ustawy wskazuje, że instytucja konfiskaty rozszerzonej działa w wielu krajach Unii Europejskiej, Szwajcarii oraz USA.

Przepadek rozszerzony

Zaproponowane zmiany dotyczą m.in. instytucji przepadku (art. 44-45a kodeksu karnego) czyli środka karnego polegającego na przejęciu przez Skarb Państwa (lub w określonych wypadkach pokrzywdzonemu) przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub służących do popełnienia przestępstwa a także korzyści uzyskanych w wyniku popełnienia przestępstwa. Projekt zakłada wprowadzenie do kodeksu karnego przepadku rozszerzonego (tzw. konfiskata rozszerzona).

Nowe przepisy mają umożliwiać orzeczenie przepadku przedsiębiorstwa sprawcy, jeżeli służyło ono do popełnienia przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści. Przepadkowi ulec będzie mogło także przedsiębiorstwo innej niż sprawca osoby fizycznej, jeżeli to przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści, a jego właściciel chciał lub godził się na to, aby przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści. Z projektu wyłączono możliwość orzeczenia przepadku przedsiębiorstw będących własnością osób prawnych. Nie jest jasne czy proponowana zmiana dotyczyć będzie spółek handlowych nie będących osobami prawnymi.

Dodatkowo rozszerzono katalog przestępstw, do których stosuje się domniemanie pochodzenia korzyści z przestępstwa. Obecnie takim domniemaniem objęte są przestępstwa, w wyniku których osiągnięta została korzyść powyżej 200 000 zł, natomiast po zmianie, przedmiotowym domniemaniem będą objęte również przestępstwa zagrożone karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności, niezależnie od wysokości korzyści jaka została osiągnięta. Rozszerzono także okres kontroli mienia nabytego przez sprawcę. W przypadku skazania, sprawca będzie musiał udowodnić pochodzenie całego majątku jaki posiadał w ciągu 5 lat przed popełnieniem przestępstwa.

Przymusowy zarząd przedsiębiorstwem

Ponadto projekt wprowadza możliwość dokonania zabezpieczenia majątku zagrożonego przepadkiem, w tym przedsiębiorstwa osoby trzeciej, w toku prowadzenia postępowania karnego. Zajęte przedsiębiorstwo może podlegać przymusowemu zarządowi. Państwowy zarząd nad zabezpieczonym przedsiębiorstwem będzie realizowany przez wyznaczonego zarządcę (posiadającego licencję doradcy restrukturyzacyjnego). Przedsiębiorstwo w trakcie zarządu będzie kontynuowało swoją działalność, a w razie potrzeby może zaciągać nowe zobowiązania. Cała idea zarządu przymusowego ma na celu ochronę przedsiębiorstw przed bankructwem, spowodowanym zablokowaniem możliwości prowadzenia działalności gospodarczej.

Nowe środki kontroli operacyjnej

W celu realizacji powyższych zmian, tj. w szczególności ujawnienia mienia zagrożonego przepadkiem, projekt zawiera również przepisy umożliwiające stosowanie środków kontroli operacyjnej (np. podsłuchów) przez policję i inne wyznaczone służby (Straż Graniczną, Krajową Administrację Skarbową, Żandarmerię Wojskową i wojskowe organy porządkowe, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencję Wywiadu, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbę Wywiadu Wojskowego i Centralne Biuro Antykorupcyjne). Dodatkowo po wprowadzeniu nowych przepisów służby będą miały szerszy dostęp do informacji stanowiących tajemnicę skarbową czy tajemnicę bankową, a także będą uprawnione do żądania informacji od instytucji finansowych (SKOK-ów, ubezpieczycieli, funduszy inwestycyjnych oraz domów maklerskich).

Co to oznacza w praktyce

Zakładanym skutkiem wprowadzenia nowych przepisów ma być odcięcie sprawców poważnych przestępstw od majątku zgromadzonego w ramach działalności przestępczej. Z pewnością na konfiskacie rozszerzonej zyska Skarb Państwa, który często nie jest wstanie wyegzekwować od sprawców korzyści utraconych w wyniku dokonanych przestępstw.

Niestety, istnieje obawa nadużycia nowych przepisów przez organy ścigania, w szczególności w ramach postępowania zabezpieczającego. Podstawami tej obawy może być kwestia przeniesienia ciężaru dowodu na sprawcę lub osobę zainteresowaną przy wykazywaniu legalności posiadanego majątku oraz możliwość zabezpieczenia na przedsiębiorstwie osoby trzeciej.

Pozytywnie należy ocenić próbę stworzenia systemu przymusowego zarządu zajętym przedsiębiorstwem. Taka instytucja może przyczynić się do ochrony podmiotów gospodarczych od ujemnych skutków, jakie niewątpliwie nastąpiłyby w razie zamrożenia aktywów takich przedsiębiorstw. Z drugiej jednak strony, nawet zapewnienie wykwalifikowanej kadry zarządczej (doradca restrukturyzacyjny) w sytuacji zarządu przymusowego, nie zastąpi w wielu wypadkach właściwego zarządzania i nadzoru właścicielskiego.

Nowe przepisy w największym stopniu mogą dotknąć jednoosobowe działalności gospodarcze. Możliwość objęcia takich przedsiębiorstw zarządem przymusowym przez Skarb Państwa lub nawet przepadek całego przedsiębiorstwa czyni taką formę prowadzenia działalności gospodarczej mniej bezpieczną i nieatrakcyjną.

Wprowadzenie przedmiotowych przepisów, może stać się więc przyczynkiem do przekształcenia istniejących jednoosobowych działalności gospodarczych w inne formy prawne.