Nowa klauzula w umowach, uniemożliwiająca powołanie się na kodeks cywilny

Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad chce mieć pewność, że nie zapłaci grosza więcej niż to, co będzie zapisane w kontraktach z wykonawcami.

– W projektach umów dołączanych do dokumentacji przetargowej umieszczane są klauzule, na mocy których wykonawcy nie będą mogli dążyć do podwyższenia wynagrodzenia w nadzwyczajnych sytuacjach. Chodzi o przypadki totalnie poza kontrolą stron, które – co do zasady – zgodnie z kodeksem cywilnym umożliwiają zmianę każdej ceny, nawet ryczałtowej – mówi Jan Styliński, prezes Polskiego Związku Pracodawców Budownictwa.

– Mieliśmy już styczność z tym w kilku przetargach i widać, że problem i jego niezrozumienie zaczynają narastać – przyznaje Krzysztof Kozioł, dyrektor biura komunikacji Budimex SA.

Niepokojące zapisy

W projektach umów, które można znaleźć na stronach dyrekcji, znajdują się postanowienia o wyłączeniu stosowania w kontraktach o roboty budowlane art. 357 [1], art. 358 [1] oraz art. 632 § 2 kodeksu cywilnego. Przepisy te ratują budżety wykonawców m.in., gdy na rynku zaczynają się dziać rzeczy niespodziewane. Pierwszy z przepisów mówi, że jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, sąd może oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy.

– Oczywiście zgodnie z prawem stosowanie wskazanych przepisów strony mogą wyłączyć, ale kontrakt z GDDKiA to nie jest zwykła umowa, przy której strony siadają i negocjują warunki. To kontrakt narzucany przez Skarb Państwa drugiej stronie, która co do jego treści nie ma wiele do powiedzenia: albo go akceptuje, albo nie – podkreśla Styliński.

– Przykładem ograniczających zapisów, który dotyczy GDDKiA, jest zamówienie na kontynuację budowy obwodnicy Dąbrowy Tarnowskiej w ciągu drogi krajowej nr 73. Innym zamówieniem publicznym, w którym kwestia ta się pojawiła, był przetarg na budowę Mareckiego Centrum Edukacyjno-Rekreacyjnego w Markach – wylicza Krzysztof Kozioł. – W tym drugim przypadku zamawiający z wyłączenia regulacji art. 632 § 2 k.c. ostatecznie się wycofał.

Wzrost cen, choćby materiałów budowlanych czy robocizny, to dziś normalne zjawisko na rynku, do tego niezależne od wykonawców. Skarb Państwa o tym wie. Dlatego, zdaniem Stylińskiego, wprowadza w umowach postanowienia, które jeszcze bardziej utrudniają prowadzenie firm.

– W niektórych przypadkach wykonawcy będą woleli zapłacić karę umowną za rozwiązanie kontraktu i zejść z placu budowy niż kontynuować pracę, wiedząc, że nie mogą liczyć na podwyższenie wynagrodzenia. W skrajnych przypadkach dochodzić będzie do upadłości – zaznacza Styliński

Silniejszy chce dyktować warunki

Prawnicy pytani o praktyki stosowane przez GDDKiA nie są w ich ocenie jednomyślni.

– Artykuł 357[1] i art. 632 § 2 k.c. dają sądowi wyjątkowe prawo ingerencji w treść umowy i są wyjątkiem od zasady, że umów trzeba dotrzymywać, by przywrócić zachwianą słuszność kontraktową. Skoro są to kompetencje sądu, który wyjątkowo może zmodyfikować umowę, i to tylko w razie pojawienia się po jej zawarciu wyjątkowych, nadzwyczajnych i nieprzewidzianych zdarzeń, to strony nie powinny mieć możliwości ich wyłączenia umownego. Bo to nie jest element umowy, lecz wyjątkowe uprawnienie sądu stworzone po to, by silniejszy ekonomicznie nie mógł pozbawić słabszego sądowej ochrony – twierdzi dr Mariusz Zelek, adwokat.

Z kolei Andrzej Lulka, radca prawny, odwołuje się do piśmiennictwa i orzecznictwa, z którego wynika, że nie tylko możliwe jest modyfikowanie zastosowania tych przepisów, ale też ich zupełne wyłączenie. Tak odnośnie do art. 357[1] k.c. orzekł m.in. Sąd Apelacyjny w Warszawie 28 czerwca 2016 r. (VI ACa 268/15).