Restrukturyzacja - jak wybrać rodzaj procedury

Coraz więcej przedsiębiorców w kryzysie decyduje się na skorzystanie z możliwości, które z początkiem 2016 r. otworzyło wejście w życie ustawy z 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (DzU z 2015, poz. 978). Przedsiębiorcy mogą wybrać spośród czterech rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych. Przesłanką otwarcia trzech z nich jest odpowiedni udział wierzytelności spornych w ogólnej sumie wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. W praktyce przesłanka ta budzi szereg wątpliwości.

Są różne drogi do celu

Podstawowym celem postępowań restrukturyzacyjnych jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami. Praktyka pokazuje, że w zależności od sytuacji finansowej i majątkowej przedsiębiorstwa do osiągnięcia takiego celu prowadzą różne drogi. Dostrzegł to również ustawodawca i zaoferował przedsiębiorcom cztery rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych, różniące się między sobą intensywnością działań naprawczych, rolą sądu oraz zakresem, w jakim dłużnik pozbawiony zostaje wpływu na to, co dzieje się w jego firmie. Jedną z przesłanek decydujących o tym, które postępowanie może w danym przypadku zostać otwarte, jest również sporność wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Jedynie otwarcie postępowania sanacyjnego niezależne jest od tego, jaka część wierzytelności dłużnika ma charakter sporny. Ten rodzaj postępowania umożliwia dłużnikowi przeprowadzenie działań sanacyjnych, tj. daleko idących czynności prawnych i faktycznych, które zmierzają do poprawy jego sytuacji ekonomicznej i mają na celu przywrócenie mu zdolności do wykonywania zobowiązań, przy jednoczesnej ochronie przed egzekucją. Może to być np. odstąpienie od wiążących dłużnika umów czy ograniczenie liczby zatrudnionych pracowników.

W przypadku trzech pozostałych rodzajów postępowań, tj. postępowania o zatwierdzenie układu, przyspieszonego postępowania układowego i postępowania układowego, decydująca w kontekście dopuszczalności ich otwarcia jest suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem. Postępowanie o zatwierdzenie układu oraz przyspieszone postępowanie układowe są dopuszczalne wyłącznie wtedy, gdy suma wierzytelności spornych nie przekracza 15 proc. sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Z kolei otwarcie postępowania układowego uzależnione jest od wykazania, że suma wierzytelności spornych jest wyższa, niż wskazane 15 proc. Na tym tle w praktyce pojawiają się dwa podstawowe pytania: po pierwsze, czym są wierzytelności sporne, a po drugie, jak na etapie poprzedzającym złożenie wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego obliczyć sumę wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem oraz sumę wierzytelności spornych.

Pojęcie wierzytelności spornych

Prawo restrukturyzacyjne definiuje wierzytelność sporną poprzez odwołanie do wierzytelności bezspornej. Na etapie poprzedzającym otwarcie postępowania, za wierzytelność bezsporną ustawa uznaje wierzytelność przysługującą wierzycielowi osobistemu dłużnika, który został wskazany w spisie wierzycieli załączonym do wniosku restrukturyzacyjnego lub którego wierzytelność została stwierdzona tytułem egzekucyjnym (np. wyrokiem). Wierzytelność, która tych warunków nie spełnia, może być zakwalifikowana jako wierzytelność sporna.

Zgodnie z definicją ustawową, wierzytelność sporna to taka, która nie będąc wierzytelnością bezsporną, została jednak skonkretyzowana co do zakresu świadczenia dłużnika i podstawy faktycznej, w szczególności wierzytelność, co do której dłużnik został wezwany do spełnienia świadczenia, zawezwano dłużnika do próby ugodowej, wytoczono powództwo przeciwko dłużnikowi albo podniesiono zarzut potrącenia w sprawie wszczętej przez dłużnika, albo co do której toczy się postępowanie przed sądem polubownym. Spór może dotyczyć zarówno samej zasady, jak i wysokości wierzytelności.

Wystarczy wezwanie do zapłaty

Generalnie zatem, w sytuacji gdy dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności, do uznania jej za sporną w postępowaniu restrukturyzacyjnym wystarczy, by wierzyciel wystosował do dłużnika zwykłe wezwanie do zapłaty. Warto jednak podkreślić, że wierzytelności spornych nie należy utożsamiać ze wszystkimi wierzytelnościami, których zasadność dłużnik kwestionuje. Jeżeli wierzytelność nie ma żadnego oparcia w faktach lub prawie – np. nie istnieje, została zgłoszona przez pomyłkę lub w oczywiście za wysokiej wartości – to dłużnik nie ma obowiązku uznania wierzytelności za sporną i uwzględnienia jej w obliczeniach przedstawianych sądowi restrukturyzacyjnemu.

Co uprawnia do głosowania nad układem

Ustawa każe ustalać próg dopuszczalnej sporności wierzytelności w odniesieniu do sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Do głosowania nad układem uprawniają wyłącznie wierzytelności bezsporne, które mają być tym układem objęte. Są to, co do zasady, wierzytelności przysługujące wierzycielom osobistym dłużnika, które powstały przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, tzn. najpóźniej do końca dnia poprzedzającego dzień wydania przez sąd postanowienia o otwarciu postępowania. Powstania wierzytelności nie należy przy tym utożsamiać z momentem jej wymagalności. Przykładowo, jeżeli wierzyciel wykonał na rzecz dłużnika roboty budowlane za wynagrodzeniem, to jego wierzytelność będzie objęta układem wtedy, gdy roboty zostaną zakończone przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, nawet jeżeli termin zapłaty wynikający z  przedstawionej faktury upływa dopiero po tym dniu. Układem objęte są wierzytelności niezależnie od źródła ich powstania, nie tylko wynikające z umów, ale i czynów niedozwolonych, stwierdzone decyzjami administracyjnymi (w tym podatki), wyrokami itp.

Nawet jeżeli wierzytelność objęta jest układem, do głosowania nad jego przyjęciem nie jest jednak uprawniony wierzyciel będący małżonkiem dłużnika, jego krewnym lub powinowatym w linii prostej albo w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie, przysposabiającym dłużnika lub przez niego przysposobionym. Jeżeli dłużnikiem jest spółka handlowa, prawa głosu nie mają również wierzyciel będący osobą uprawnioną do reprezentowania spółki lub wspólnikiem ponoszącym odpowiedzialność za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem oraz osoby powiązane ze spółką więzami zależności i dominacji.

Jaka jest suma wierzytelności

Na etapie otwarcia postępowania suma wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem to zatem suma wszystkich tych wierzytelności bezspornych, które dają wierzycielowi uprawnienie do udziału w zgromadzeniu wierzycieli i oddania głosu w przedmiocie przyjęcia układu. W konsekwencji uznać należy, że przez sumę wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem rozumieć należy wszystkie wierzytelności, które – gdyby zostały uznane za bezsporne – uprawniałyby do głosowania. Na etapie ustalania dopuszczalności otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego są to więc, co do zasady, wszystkie sporne wierzytelności osobiste, za wyjątkiem tych przysługujących krewnym i innym bliskim osobom dłużnika.

Jeżeli dłużnik wie już, które wierzytelności uznaje za sporne, ustalenie, czy w danym przypadku próg 15 proc. został przekroczony wymaga już tylko przeprowadzenia działania, które można zaprezentować na prostym przykładzie.

Przykład

Przyjmujemy, że wartość wierzytelności bezspornych uprawniających do głosowania nad układem wynosi 100 tys. zł, a 15 proc. tej wartości to 15 tys. zł. Jeżeli więc suma wierzytelności spornych jest niższa niż 15 tys. zł, to próg nie jest przekroczony i układ może zostać zawarty w postępowaniu o zatwierdzenie układu oraz w przyspieszonym postępowaniu układowym. Jeżeli suma wierzytelności spornych jest zaś wyższa niż 15 proc. zł, to próg jest przekroczony i układ może zostać zawarty w postępowaniu układowym. Jak wskazano wcześniej, w każdym przypadku może zostać otwarte postępowanie sanacyjne.