Dziedziczenie firm może służyć ich wzmocnieniu

Proces sukcesji w biznesie może sprzyjać rozwojowi przedsiębiorczości rodzinnej oraz wymianie najlepszych praktyk i rozwiązań wzmacniających gospodarkę.

Publikacja: 26.01.2018 05:45

Dziedziczenie firm może służyć ich wzmocnieniu

Foto: Fotolia.com

W Unii Europejskiej kwestia przenoszenia własności przedsiębiorstw rodzinnych jest tematem istotnych dyskusji i sporów. Generalnie są one nakierowane na tworzenie wspólnych oraz lokalnych ram prawnych dla przedsiębiorczości rodzinnej. Podkreślane podczas dyskusji wartości towarzyszące sukcesji firm rodzinnych determinują kierunek zmian legislacyjnych wprowadzanych w ustawodawstwach państw UE.

Postulowane potrzeby regulacyjne w zakresie przedsiębiorczości rodzinnej stanowią wyzwania dla krajowych ustawodawstw w obszarze prawa spadkowego oraz podatkowego.

Jak to jest gdzie indziej

Jednym z przykładowych ustawodawstw dotyczących transferu biznesu jest Holandia, w której został wprowadzony tzw. pakiet sukcesyjny. Wyposaża on przedsiębiorców po ukończeniu określonego wieku w narzędzia wspomagające proces sukcesyjny. Innym przykładem jest Austria, gdzie funkcjonuje prawo, które przewiduje możliwość kontynuowania działalności firmy przez członka rodziny w przypadku śmierci dotychczasowego zarządzającego (podobnie jest we Francji i Luksemburgu). W niektórych państwach proces sukcesji wspierany jest przez instytuty oraz agencje rozwoju, które poprzez edukację polegającą na prowadzeniu seminariów, szkoleń i rozpowszechnianiu poradników podnoszą świadomość przedsiębiorców, udostępniając im wiedzę na temat rozwiązań prawnych, podatkowych, wsparcia psychologicznego a także kształcenia lidera w biznesie.

W niektórych przestrzeniach legislacyjnych funkcjonują przepisy umożliwiające ochronę majątku w drodze powołania fundacji prywatnych wyposażanych w majątek fundatora, którym często są całe grupy kapitałowe prowadzące działalność gospodarczą na dużą skalę. Majątek ten zarządzany jest przez określone osoby: albo z poziomu fundacji albo z poziomu spółek z grupy, gdzie podmiotem dominującym jest fundacja rodzinna.

Fundacja ta niezależnie od prowadzonej działalności gospodarczej pełni inne funkcje. Jedną z nich może być edukacja oraz zabezpieczanie beneficjentów w przypadkach określonych w dokumentach fundacyjnych. Funkcja zabezpieczenia interesów beneficjentów może wyposażać ich w środki niezbędne do pobierania nauki, leczenia, czy też prowadzenia określonych przedsięwzięć gospodarczych.

W porównaniu do zagranicznego modelu fundacji w prawie polskim rodzime rozwiązania w zakresie fundacji służą innym celom niż gospodarcze i ochronne majątku fundatora. Pomagają one ogółowi społeczeństwa: m.in. w ochronie zdrowia, rozwojowi gospodarki i nauki, oświacie, kulturze i sztuce, opiece społecznej.

Innym instrumentem w obcych ustawodawstwach służącym ochronie majątku, który umożliwia też zarządzanie nim oraz ustanowienie beneficjentów są trusty. Jest to forma prawna, która ułatwia transfer majątku (środków pieniężnych, praw uczestnictwa w podmiotach: akcje, udziały) od założyciela trustu do wskazanych w umowie beneficjentów. Powołując trust założyciel wyznacza powiernika, który zarządza w określonej prawem formie powierzonym majątkiem i dokonuje dyspozycji na rzecz uprawnionych osób. Takim beneficjentem może być każdy, w tym sam założyciel a także inna osoba, która często w chwili powołania trustu jeszcze się nie urodziła.

Wskazane formy: zarówno fundacja rodzinna oraz trust stosowane są często w praktyce ze względu na uwarunkowania rodzinne i możliwości sukcesji przywództwa w biznesie rodzinnym. Nie zawsze bowiem istnieje właściwy sukcesor, który może i chce przejąć zarządzanie majątkiem sukcesyjnym - firmą rodzinną. Rozwiązania te są możliwe do wykorzystania również przez polskich przedsiębiorców, co jednak oznacza niekiedy konieczność przeniesienia własności aktywów za granicę.

Jak to jest u nas

Mówiąc o sukcesji ma się na myśli sukcesję za życia nestora albo po jego śmierci. W przypadku sukcesji przeprowadzanej za życia twórcy przekazywanego biznesu rozwiązań jest kilka: od darowizny określonych aktywów po rozwiązania mieszane skupione wokół mniejszościowego udziału w określonych prawach, na warunkach preferencyjnych oraz ekonomicznie uzasadnionych poprzez powiększanie tego udziału również z wykorzystaniem darowizny określonego udziału praw.

W przypadku nagłej sukcesji polskie ustawodawstwo oferuje firmom rodzinnym rozwiązania zawarte w części spadkowej prawa cywilnego. Są to rozwiązania powszechnie stosowane, nie dedykowane tej grupie przedsiębiorców.

Zasadą ogólną jest to, że prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka określonych osób. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.

Przekładając te rozwiązania na sferę biznesu rodzinnego trudno wyobrazić sobie w większości przypadków skuteczną sukcesję (w sferze prawnej oraz organizacyjnej) w oparciu o dziedziczenie ustawowe, które w zależności od atrakcyjności działalności wystawione jest na ryzyko wrogiego przejęcia.

W przypadku, gdy ma się do czynienia z testamentem uznać można, iż doszło do pewnego planowania w zakresie sukcesji biznesu. Ocena tego planowania oparta będzie o zakres przygotowań i gotowości sukcesora – spadkobiercy do przejęcia własności i przywództwa w biznesie.

Formułą wykorzystywaną do przekazywania majątku na wypadek śmierci określonym osobom od pewnego czasu jest zapis windykacyjny ustanawiany w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Umożliwia on oznaczonej osobie nabycie oznaczonego przedmiotu zapisu (w tym przedsiębiorstwa) z chwilą otwarcia spadku.

Warto pamiętać, że trwają prace legislacyjne nad ustawą o zarządzie sukcesyjnym. Jej przepisy mają umożliwić ciągłość sprawowania zarządu nad przedsiębiorstwem prowadzonym w formie działalności gospodarczej w przypadku śmierci przedsiębiorcy.

Nadal niezagospodarowanym obszarem pozostaną gospodarstwa rolne, dla których w ostatnich latach przybyło ograniczeń, w tym kluczowe związane ze zbyciem nieruchomości rolnych. Dodatkowo trudny jest obszar tzw. przedsiębiorczości rolniczej skupiony niegdyś w większej skali w ramach spółdzielni, a obecnie w niedużej skali rozwijany w ramach grup producentów rolnych.

Do podstawowych rozwiązań prawnych wykorzystywanych w planowaniu sukcesyjnym praktyka polskiego obrotu oraz potrzeby firm rodzinnych wytworzyły dokumentację towarzyszącą tradycyjnemu rozporządzeniu: testamentowemu lub umownemu (np. darowizna). Takim dokumentem stała się tzw. konstytucja rodzinna jak również niepisane formalnoprawnie zasady organizacyjne obowiązujące w firmie rodzinnej, przestrzegane wartości, ramy relacji pracowniczych, z kontrahentami. Te ostatnie które często znajdują odpowiedniki we wspomnianej konstytucji rodzinnej, której przypisywana jest również funkcja interpretacyjna dokumentów korporacyjnych, spadkowych czy pozostałych rozporządzeń umownych.

Przyjazne otoczenie gospodarcze

Procesowi sukcesji może sprzyjać przyjazne otoczenie podatkowe. Uszczelnianie systemu podatkowego w obszarze przedsiębiorczości rodzinnej może negatywnie wpływać na jej rozwój, potencjał organizacyjny, wartościowy, zasoby ludzkie. Brak regulacji podatkowych wspomagających firmy rodzinne zapewniające – co najmniej – nie pogarszanie sytuacji finansowej w majątku sukcesyjnym skłaniać może właścicieli do poszukiwania źródeł finansowania procesu sukcesyjnego, który czasami kończy się sprzedażą firmy.

—Agnieszka Krysik

Zdaniem autorki

Agnieszka Krysik, radca prawny, wspólnik w Grabowski i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społecznego napisał w swojej opinii w sprawie przedsiębiorstw rodzinnych: „(...) firmy rodzinne poświęcają maksymalizację zysków na rzecz budowania stabilnej, niezależnej i innowacyjnej firmy, w oparciu o kapitał własny, w której dąży się przede wszystkim do minimalizacji ryzyka na rzecz wielopokoleniowości. Firmy rodzinne rozwijają się w bardziej zrównoważony sposób dążąc do realizacji celów długoterminowych (wielopokoleniowych)" i dalej: „Długoterminowa perspektywa firm rodzinnych implikuje tworzenie długotrwałych więzi z interesariuszami firmy (pracownicy, klienci, dostawcy i społeczności lokalne)."

Tak więc przedsiębiorcy prowadzący firmy rodzinne w skali kraju oraz w skali europejskiej powinni poszukiwać rozwiązań prawnych i podatkowych w oparciu o formułę wspierania przedsiębiorczości, umożliwiając przeprowadzanie korzystnych procesów sukcesji w biznesie zakończonych sukcesem. Powinni oni uwzględniać aspekty edukacyjne, rozwiązania finansujące sukcesję oraz zapewniające im stabilność prawną i podatkową.

W Unii Europejskiej kwestia przenoszenia własności przedsiębiorstw rodzinnych jest tematem istotnych dyskusji i sporów. Generalnie są one nakierowane na tworzenie wspólnych oraz lokalnych ram prawnych dla przedsiębiorczości rodzinnej. Podkreślane podczas dyskusji wartości towarzyszące sukcesji firm rodzinnych determinują kierunek zmian legislacyjnych wprowadzanych w ustawodawstwach państw UE.

Postulowane potrzeby regulacyjne w zakresie przedsiębiorczości rodzinnej stanowią wyzwania dla krajowych ustawodawstw w obszarze prawa spadkowego oraz podatkowego.

Pozostało 94% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe