Prawa i obowiązki wspólnika spółki osobowej

Pod pojęciem ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej należy rozumieć wszystkie przysługujące mu w niej prawa (np. do reprezentacji czy udziału w zyskach) i obowiązki (np. uczestnictwo w stratach, powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej). Aby je przenieść:

- taką ewentualność musi dopuszczać umowa spółki. W braku stosownych zapisów kontraktu zainteresowany nie opuści kręgu uczestników podmiotu (pomijam ewentualność złożenia w ustawowym terminie wypowiedzenia umowy spółki), chyba że zapadnie decyzja (w formie uchwały) o zmianie umowy spółki polegająca na dodaniu postanowienia przewidującego taką opcję >patrz przykład 1 oraz wzór uchwały o zmianie umowy sp. j.;

- wszyscy pozostali wspólnicy wyrazili na to uprzednią pisemną zgodę, przy czym umowa danej spółki może wprowadzać odmienne uregulowania (np. wymóg uzyskania zgody tylko jednego wspólnika albo większości z nich) >patrz przykład 2 i 3. Istnieje także wariant określenia w kontrakcie podmiotu czasu, w którym nastąpi wyartykułowanie aprobaty na przeniesienie udziału lub zastrzeżenia warunku uzgodnienia jego nabywcy >patrz przykład 4. Niewyrażenie zaś zgody we wskazanym w umowie terminie skutkuje bezskutecznością zawieszoną do chwili wyrażenia akceptacji przez pozostałych uczestników spółki. Akceptacja wywołuje zaś skutki prawne z chwilą wyrażenia aprobaty przez ostatniego ze wspólników. W przypadku odmowy natomiast przez podaną w umowie lub zakreśloną w art. 10 § 2 k.s.h. ich liczbę czynność prawna przeniesienia udziału jest nieważna >patrz przykład 5. Poza tym umowa może wprowadzać surowsze reguły dla wyartykułowania przedmiotowej zgody (np. formę aktu notarialnego), ponieważ forma pisemna zastrzeżona jest wyłącznie dla celów dowodowych.

Przykład 1.

Pani Malwina, wspólnik sp.j., chciałaby w drodze darowizny przekazać swojej córce ogół przysługujących jej w spółce praw i obowiązków. Umowa podmiotu milczy na ten temat. Dopóki zatem nie nastąpi stosowna zmiana w treści kontraktu spółki, udział pani Malwiny nie trafi do jej córki.

Przykład 2.

Sytuacja jak w przykładzie 1., przy czym umowa sp.j. stanowi, iż ogół praw i obowiązków wspólnika spółki może być przeniesiony na inną osobę. Kontrakt tego podmiotu nie zawiera jednak żadnych zapisów dotyczących procedury przeniesienia owego udziału. W takiej sytuacji więc przeniesienie ogółu praw i obowiązków pani Malwiny na córkę musi być poprzedzone uzyskaniem pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników.

Przykład 3.

Sytuacja jak w przykładzie 2., przy czym zgodnie z umową sp.j. do przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki wystarczająca jest pisemna zgoda tylko jednego z uczestników spółki. Tej akceptacji w formie stosownej, pisemnej uchwały udzieliła jedynie pani Anastazja (w skład spółki zaś oprócz pań Malwiny i Anastazji wchodzi dodatkowo pani Sylwia). Ta ostatnia stwierdziła zaś, że uchwała jest nieważna, bo nie zapadła jednomyślnie, natomiast w świetle art. 10 § 2 k.s.h. jednogłośność jest konieczna. Nie jest to słuszny pogląd. Jednomyślność w omawianej kwestii byłaby bowiem wymagana tylko wówczas, gdyby umowa nie zawierała odmiennych regulacji.

Wzór uchwały

Rzeczpospolita

Przykład 4.

W umowie spółki partnerskiej wprowadzono zapis, że przeniesienie udziału w tym podmiocie możliwe jest jedynie na podstawie uchwały podjętej jednogłośnie – najpóźniej w dacie dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje przeniesienie ogółu praw i obowiązków przez wszystkich pozostałych partnerów tej spółki. Takie postanowienie jest dopuszczalne.

Przykład 5.

W umowie spółki komandytowej składającej się z pięciu wspólników wprowadzono zapis, na podstawie którego przeniesienie udziału w spółce było dopuszczalne. Nie uregulowano jednak szczegółowych zasad przenoszenia ogółu praw i obowiązków. Jeden z komplementariuszy tej spółki, pan Michał, postanowił zbyć swój udział w spółce. Trzech pozostałych uczestników podmiotu podjęło uchwałę o wyrażeniu zgody na sprzedaż przez niego ogółu praw i obowiązków. Jedna osoba (komandytariusz) opowiedziała się przeciwko uchwale. Zbycie udziału przez pana Michała będzie zatem nieważne, bo skoro umowa nie zawierała odmiennych postanowień, to zastosowanie znajduje art. 10 § 2 k.s.h., w świetle którego aprobatę musi wyrazić reszta wspólników (w tym komandytariusz), tj. w tym przykładzie czterech, a nie jedynie trzech uczestników spółki.

W sytuacji przeniesienia ogółu praw i obowiązków na wspólnika przystępującego przechodzi udział w takim zakresie, w jakim przysługuje on występującemu uczestnikowi spółki w dacie dokonywania czynności przeniesienia (np. sprzedaży, zamiany, darowizny). Ogół praw i obowiązków może być nierozłącznie przedmiotem nabycia zarówno przez pozostałych wspólników, jak i osoby trzecie >patrz przykład 6. Przeniesiony udział zawsze przysługuje niepodzielnie wspólnym nabywcom, którzy wykonują swoje prawa przez wspólnego przedstawiciela. Wspólność może być łączna (powstaje np. w wyniku przeniesienia udziału na małżonków pozostających w ustroju wspólności ustawowej) bądź w częściach ułamkowych (powstaje ona np. w wyniku spadkobrania lub darowizny) >patrz przykład 7. W sytuacji jednak, w której umowa danej spółki komandytowej nie stanowi inaczej, w przypadku zbycia ogółu praw i obowiązków komandytariusza, na nabywcę nie przechodzi prawo do prowadzenia spraw tej spółki >patrz przykład 8 i 9.

Przykład 6.

Pani Klara jest wspólnikiem w sp.j. Darowała ona swój udział pani Klaudii. Przechodzi zatem na nią ogół praw i obowiązków przysługujących pani Klarze w tejże spółce.

Przykład 7.

Pani Marcelina, wspólnik w sp.p., zbyła ogół praw i obowiązków przysługujących jej w tej spółce na rzecz małżonków, państwo Izabelę i Wiktora. Małżonkowie nabyli zatem wspólnie udział w sp.p. Pani Izabela i pan Wiktor są zatem wspólnikiem zbiorowym. Jedno z nich zaś reprezentuje ich prawa w sp.p.

Przykład 8.

Pani Sandra, komandytariusz, zbyła na rzecz pani Sary ogół jej praw i obowiązków w spółce komandytowej. Kiedy ta ostatnia chciała uczestniczyć w prowadzeniu spraw podmiotu, komplementariusze stwierdzili, że nie jest to możliwe, ponieważ umowa spółki na to nie pozwala. Komplementariusze mają zatem rację. Pani Sandrze przysługiwałoby omawiane uprawnienie tylko wtedy, gdyby kontrakt podmiotu zawierał stosowne postanowienie.

Przykład 9.

Sytuacja jak w przykładzie 8. Przy czym umowa spółki zawiera zapis, w świetle którego w przypadku zbycia ogółu praw i obowiązków komandytariusza na nabywcę przechodzi prawo do prowadzenia spraw tej spółki. Komplementariusze uznali jednak, że ww. postanowienie jest niezgodne z art. 122 k.s.h., dlatego też nie obowiązuje, a pani Sarze nie przysługuje w konsekwencji prawo do prowadzenia spraw owej sp.k. Stanowisko komplementariuszy nie jest prawidłowe. Przepis art. 122 k.s.h., który stanowi, że w przypadku zbycia ogółu praw i obowiązków komandytariusza na nabywcę nie przechodzi prawo do prowadzenia spraw spółki – nie ma bowiem bezwzględnie obowiązującego charakteru. Oznacza to, że dopuszczalne jest odmienne uregulowanie poruszonej w nim kwestii w umowie konkretnej spółki komandytowej. Pani Sara może w rezultacie prowadzić sprawy sp.k.

Uwaga! W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej (nie dotyczy to akcjonariusza w S.K.A., ponieważ przeniesienie to następuje według przepisów o spółce akcyjnej) na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z jego udziałem w podmiocie i zobowiązania tejże spółki odpowiadają solidarnie występujący i przystępujący uczestnik. Jest to odpowiedzialność osobista i nieograniczona, gdy chodzi o zobowiązania wobec spółki, ograniczona zaś do zobowiązań występującego uczestnika oraz subsydiarna (powstanie ona zatem dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku podmiotu okaże się bezskuteczna).

Uwaga! Wszelkie zmiany w składzie osobowym spółki należy zgłosić w terminie siedmiu dni od daty podjęcia uchwał: ws. zmiany jej umowy oraz ustalenia tekstu jednolitego owego kontraktu.

Jak będzie od 1 kwietnia 2016 r.

Przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, będzie mogło nastąpić przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Oświadczenia zbywcy i nabywcy trzeba będzie opatrzyć w opisanej sytuacji bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP. Oświadczenia woli zaś złożone w ww. sposób będą równoważne z oświadczeniami woli złożonymi w formie pisemnej.

Uwaga! W świetle definicji z art. 4 § 1 pkt 12, 13 i 15 k.s.h. wzorzec umowy to wzorzec umowy spółki udostępniony w systemie teleinformatycznym. Natomiast podpis potwierdzony profilem zaufanym ePUAP to taki, o którym mowa w art. 3 pkt 15 ustawy z 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. Spółka zaś, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, to spółka, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, z wyłączeniem spółki utworzonej przy wykorzystaniu wzorca, której umowa została zmieniona w inny sposób niż przy wykorzystaniu wzorca.

Autorka jest adwokatem

podstawa prawna: art. 4 § 1 pkt 1, 12, 13 i 15, art. 9–10 oraz art. 122 ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 1830)

podstawa prawna: art. 22 ustawy z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 978)

Z orzecznictwa

- Skoro przepisy k.s.h. uzależniają przeniesienie „udziału spółkowego" w spółce osobowej na innego wspólnika lub osobę trzecią od spełnienia dwóch przesłanek przewidzianych w art. 10 § 1 i 2 k.s.h., to brak w umowie spółki postanowienia zezwalającego na przeniesienie „udziału spółkowego" powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej dokonanej z naruszeniem tego przepisu (art. 58 k.c.)".