Regułą jest równa partycypacja w zyskach (czyli zwiększeniu w przyjętym okresie sprawozdawczym kapitału własnego spółki lub zmniejszeniu jego niedoboru w inny sposób niż na skutek wniesienia środków przez wspólników) i stratach (czyli zmniejszeniu w przyjętym okresie sprawozdawczym kapitału własnego spółki lub zwiększeniu jego niedoboru w inny sposób niż poprzez wycofanie środków przez wspólników), bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Umowa podmiotu może jednak wprowadzać odmienne zasady. Wspólnicy mogą bowiem postanowić, iż udział w zyskach nie będzie odpowiadał uczestnictwu w stratach albo też stopień udziału w zyskach czy stratach uzależniony będzie od wartości wnoszonych wkładów.
Stopień uczestnictwa
W sytuacji, w której powstaną wątpliwości co do obszaru uczestnictwa wspólnika w stratach, należy odnieść się do dyrektywy wskazanej w art. 51 § 2 k.s.h., zgodnie z którą – w takim przypadku – zastosowanie znajdzie, określony w umowie, stopień uczestnictwa w zyskach. Jeżeli umowa podmiotu go nie precyzuje, obowiązuje wówczas ogólna zasada równego udziału w zyskach i stratach spółki (art. 51 § 1 k.s.h.).
Umowa spółki może zwolnić wspólnika od partycypacji w stratach. Jednakże w świetle wyroku Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 2009 r., IV CSK 558/08 – nie modyfikuje to jego odpowiedzialności (za zobowiązania podmiotu) na podstawie art. 22 § 2 k.s.h. Udział w stratach będzie wtedy obciążał w większym stopniu pozostałe osoby stanowiące skład podmiotu. Umowa spółki zaś może być w tym zakresie zmieniona również zwykłą większością głosów. Przy czym, wspólnik opowiadający się przeciwko zmianom przewidującym zwolnienie od partycypacji w stratach, a który następnie nie został z niej zwolniony, może bronić się zarzutem naruszenia swobody kontraktowania. Nie można natomiast uwolnić od uczestnictwa w stratach wszystkich wspólników.
SN w wyroku z 23 października 2008 r., V CSK 172/08 wyraził stanowisko, iż „wspólnik spółki jawnej może dochodzić wypłaty udziału w zysku (art. 52 § 1 k.s.h.) tylko wobec spółki, a po otwarciu jej likwidacji przysługuje mu tylko roszczenie, o którym mowa w art. 82 § 2 zdanie trzecie k.s.h. (o wypłatę nadwyżki, którą dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku), co nie wyklucza roszczenia odszkodowawczego wobec innych wspólników za szkodę poniesioną w związku z niewypłaceniem w terminie udziału w zysku.".
„W spółce jawnej, w odróżnieniu od spółek kapitałowych (art. 191 § 1 oraz art. 347 § 1 k.s.h.), do wypłaty zysku nie jest niezbędne podjęcie przez wspólników uchwały o przeznaczeniu zysku do wypłaty. Zysk określany jako nadwyżka majątku spółki ponad wartość wkładów wspólników ma charakter obiektywny. Powstaje i istnieje niezależnie od tego, czy wspólnicy podejmą uchwałę o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. W spółkach sporządzających sprawozdanie finansowe zysk wynika z bilansu spółki. Roszczenie wspólnika o wypłatę zysku w takiej spółce staje się wymagalne z upływem czasu wyznaczonego Ustawie o rachunkowości do sporządzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy" (z wyroku SN z dnia 3 lipca 2008 r., IV CSK 101/08).
