Na czym może polegać zwłoka wierzyciela oraz dłużnika

Przepis art. 353 kodeksu cywilnego zawiera definicję pojęcia „zobowiązanie". W świetle cytowanego przepisu polega ono na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, czyli działania albo zaniechania, a dłużnik powinien je spełnić. Przy czym są takie sytuacje, kiedy realizacja zobowiązania przez dłużnika wymaga współdziałania wierzyciela. Owo współdziałanie zaś powinno odbywać się wówczas zgodnie z treścią tego zobowiązania, w sposób odpowiadający jego celowi społeczno - gospodarczemu, zasadom współżycia społecznego, a także istniejącym - w tym zakresie - ustalonym zwyczajom. Jeżeli natomiast bez uzasadnionego powodu wierzyciel, nawet w sposób dorozumiany, bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, bądź odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, bądź oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie - dopuszcza się on zwłoki (art. 486 § 2 k.c.). Zwłoka wierzyciela wyłączona będzie zatem zawsze tam, gdzie spełnienie świadczenia przez dłużnika nie wymaga jakiegokolwiek współdziałania ze strony wierzyciela.

Czytaj też: Zwłoka wierzyciela uderza w dłużnika

Wyeksponować jednak należy, iż dłużnik może zarzucić zwłokę wierzycielowi tylko wtedy, gdy sam zaofiarował w należyty sposób świadczenie, a więc zgodny z treścią zobowiązania oraz, gdy ma ono charakter faktyczny, tj. rzeczywisty, a nie tylko słowny. Świadczenie musi być też możliwe do spełnienia. Nie może być ono niewłaściwe pod względem jakościowym, miejsca, czy czasu, bowiem w takim razie wolno wierzycielowi świadczenia nie przyjąć. W pewnych wypadkach, by można było mówić o zwłoce dłużnika, wystarczy samo werbalne zaofiarowanie świadczenia przez wierzyciela oraz sama gotowość do jego spełnienia. Tak będzie m.in. w sytuacji, w której wierzyciel, mimo żądania dłużnika, odmawia czynności (faktycznej lub prawnej), bez której świadczenie nie może zostać spełnione (np. nie dokonuje wyboru świadczenia) lub też z góry zapowiada, że go nie przyjmie.

Jakie przesłanki

Warunkami zwłoki wierzyciela jest więc:

? uchylenie się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, odmowa dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, oświadczenie dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie,

? faktyczne i zgodne z treścią zobowiązania zaofiarowanie świadczenia przez dłużnika wierzycielowi (w niektórych przypadkach wystarcza słowne zaofiarowanie świadczenia),

? możliwość świadczenia przez dłużnika,

? brak uzasadnionych powodów: uchylenia się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, odmowy dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, oświadczenia dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.

A contrario więc ze zwłoką wierzyciela nie będziemy mieli do czynienia w sytuacji, w której zajdą uzasadnione powody: uchylenia się przez niego od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, odmowy dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, oświadczenia dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.

Kiedy koniec

Zwłoka wierzyciela ustaje z chwilą wyartykułowania przez wierzyciela oświadczenia, że chce świadczenie przyjąć albo przystąpienia do realizacji czynności, bez której nie mogło być ono spełnione.

Zwłoka wierzyciela nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania. Nie upoważnia też dłużnika do odstąpienia od umowy, chyba że uprawnienie to wynika z przepisów szczególnych.

Ciężar dowodu co do tego, że wierzyciel zachował się w jeden ze sposobów wskazanych w art. 486 § 2 k.c. spoczywa na dłużniku. Natomiast dotyczący tego, że brak współdziałania wierzyciela z dłużnikiem był uzasadniony, obciąża wierzyciela.

W razie zwłoki wierzyciela dłużnik ma prawo domagać się naprawienia wynikłej stąd szkody obejmującej straty, jak i utracone korzyści. Może też złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin ten nie jest oznaczony, jeżeli nie spełnia go niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Przy czym, nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Skutek uchybienia przez dłużnika terminu może być zatem dwojaki:

? Zwłoka – jeżeli dłużnik ponosi odpowiedzialność za przekroczenie terminu,

? Opóźnienie - kiedy nie można przypisać dłużnikowi odpowiedzialności za niewykonanie świadczenia w terminie.

Wierzyciel nie musi wykazywać, że niedotrzymanie terminu spełnienia świadczenia wynika z okoliczności, za które dłużnik odpowiada. Powinien jedynie udowodnić, że termin wykonania zobowiązania bezskutecznie minął. To na dłużniku spoczywa więc obowiązek udowodnienia, że nie ponosi odpowiedzialności za zaistniałe opóźnienie.

W razie zwłoki dłużnika, wierzyciel może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jeżeli jednak wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości, czyli zindywidualizowana, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia, chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym.

Gdy przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może, w razie zwłoki dłużnika, nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, zachowując w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki.

Sąd może upoważnić

W przypadku zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika. Jeżeli jednak świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił. Jednak w wypadkach nagłych wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, wykonać bez upoważnienia sądu czynność na koszt dłużnika lub usunąć na jego koszt to, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.