Odpowiedzialność dłużnika i wierzyciela: świadczenie podzielne i niepodzielne

Co to jest świadczenie podzielne i niepodzielne – pyta pani Irena.

Publikacja: 04.01.2019 05:40

Odpowiedzialność dłużnika i wierzyciela: świadczenie podzielne i niepodzielne

Foto: Fotolia.com

Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego (np. z umowy).

Czytaj także: Co to jest świadczenie podzielne i niepodzielne

Niewypłacalność jednego z dłużników spowoduje, że wierzyciel nie będzie mógł dochodzić spełnienia świadczenia w przypadającej na niego części, od pozostałych dłużników. Analogicznie, kiedy dłużnik zaspokoi tylko część wierzycieli, pozostali nie będą mogli żądać regresu od tych, którzy świadczenie otrzymali. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości. Będzie to zatem świadczenie pieniężne oraz generalnie świadczenie rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Świadczenie zaś oznaczone co do tożsamości (a więc zawierające jego cechy indywidualizujące) ma charakter niepodzielny. Istotne jest także, że dopuszczalne jest wyłączenie w umowie stron podzielności zobowiązania. Aby stwierdzić, że świadczenie jest niepodzielne, musi zachodzić sytuacja, że jego spełnienie w częściach doprowadzi do zmiany przedmiotu lub wartości i to w stopniu istotnym. Ocena zaś, czy taka sytuacja zaistniała zależy od okoliczności konkretnego przypadku.

Od jednego czy od kilku

Dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego są odpowiedzialni za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni. Odpowiednie stosowanie oznacza obowiązek uwzględnienia odmienności obu stosunków. Reguła więc z art. 366 § 1 kodeksu cywilnego, iż wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna jest ograniczona, ponieważ wierzyciel nie może żądać części świadczenia niepodzielnego.

W braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odpowiedzialni za jego spełnienie solidarnie, jeżeli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne. Umowa stron może więc określić zobowiązanie dłużników jako podzielne i upoważnić do odbioru świadczenia wzajemnego od wierzyciela tylko jednego z nich. W braku takiego kontraktu, dłużnicy będą odpowiadać solidarnie. Przedmiotowe rozwiązanie zabezpiecza interesy wierzyciela, który spełniając własne świadczenie z umowy wzajemnej, zyskuje ewentualność żądania całego świadczenia od wszystkich dłużników.

Dłużnik, który spełnił świadczenie niepodzielne, może żądać od pozostałych dłużników zwrotu wartości świadczenia według tych samych zasad co dłużnik solidarny. Mianowicie: jeżeli jeden z dłużników spełnił świadczenie niepodzielne, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu jego wartości od współdłużników. Gdy jednak z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który owo świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.

Kiedy dłużnik zaspokoi tylko część wierzycieli, pozostali nie mogą żądać regresu od tych, którzy świadczenie otrzymali

Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia. Jednakże w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli, dłużnik zobowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. Sprzeciw może być zatem zgłoszony jedynie do momentu, kiedy dłużnik nie spełnił jeszcze świadczenia. Po tej dacie zwolni się z zobowiązania i sprzeciw będzie bezprzedmiotowy. Należy podkreślić, iż sprzeciw kieruje się do dłużnika, a nie do pozostałych wierzycieli. Do czasu zgłoszenia sprzeciwu każdy z wierzycieli ma prawo wystąpić z pozwem, od momentu jego wyrażenia zaś - legitymację czynną mają wszyscy wierzyciele występujący łącznie. Spełnienie przez dłużnika świadczenia po zgłoszonym sprzeciwie do rąk jednego tylko wierzyciela, traktowane będzie jako świadczenie do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia. Wygaśnięcie zobowiązania nastąpi wtedy tylko wówczas, gdy pozostali wierzyciele skorzystali z tego świadczenia lub potwierdzili jego odbiór.

Zwolnienie dłużnika z długu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego nie ma skutku względem pozostałych wierzycieli. Analogicznie, jak przy solidarności wierzycieli, przy zdarzeniach pogarszających sytuację, wyłączona jest reprezentacja wzajemna wszystkich wierzycieli.

Kiedy następuje zwłoka

Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego ma skutek względem pozostałych wierzycieli. Podobnie jak przy solidarności czynnej, zwłoka czy opóźnienie dłużnika, dotyczyć może zarówno zobowiązań terminowych, jak i bezterminowych. Dłużnik popada zatem w zwłokę czy opóźnienie z tą samą chwilą wobec wszystkich wierzycieli.

Jeżeli jeden z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego przyjął świadczenie, jest on odpowiedzialny względem pozostałych wierzycieli według tych samych zasad co wierzyciel solidarny. Przy czym, w związku z faktem, iż przedmiot świadczenia jest niepodzielny, regres może ograniczać się tylko do ewentualności żądania części wartości tego świadczenia. Rozliczenie następuje, w konsekwencji w pieniądzu. Treść istniejącego między współwierzycielami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach jest on odpowiedzialny względem pozostałych za zwrot wartości owego świadczenia niepodzielnego.

—Anna Borysewicz adwokat

Podstawa prawna: art. 379–383 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 1025 ze zm.

Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego (np. z umowy).

Czytaj także: Co to jest świadczenie podzielne i niepodzielne

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Sądy i trybunały
Łukasz Piebiak wraca do sądu. Afera hejterska nadal nierozliczona
Praca, Emerytury i renty
Czy każdy górnik może mieć górniczą emeryturę? Ważny wyrok SN
Prawo karne
Kłopoty żony Macieja Wąsika. "To represje"
Sądy i trybunały
Czy frankowicze doczekają się uchwały Sądu Najwyższego?
Materiał Promocyjny
Jak kupić oszczędnościowe obligacje skarbowe? Sposobów jest kilka
Sądy i trybunały
Rośnie lawina skarg kasacyjnych do Naczelnego Sądu Administracyjnego