Stanowisko takie potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych. Przykładowo wskazać można wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 lutego 2015 r. (sygn. I OSK 2698/14), wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 1 lipca 2014 r. (sygn. I SA/Wa 1234/13) czy chociażby ostatni, nieprawomocny jeszcze wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 16 marca 2016 r. (sygn. II SA/Kr1456/14). W przywołanych wyrokach sądy administracyjne uznały, że pobieranie przez gminy opłat za zmianę celu i przeznaczenia nieruchomości oddanych w użytkowanie wieczyste jest nielegalne.
Bez podstawy prawnej
Opłaty za zmianę celu i przeznaczenia nieruchomości gminy pobierały na podstawie zarządzeń wydawanych przez wójtów (burmistrzów, prezydentów miast). Przykładem może być zarządzenie nr 259/2011 prezydenta miasta stołecznego Warszawy z 16 lutego 2011 r. w sprawie ustalenia zasad zmian umów użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiących własność m.st. Warszawy.
Zgodnie z tym zarządzeniem zmiana sposobu użytkowania nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, nabytej w drodze bezprzetargowej, mogła nastąpić dopiero po wpłacie przez użytkownika wieczystego kwoty odpowiadającej 12,5 proc. różnicy pomiędzy wartością nieruchomości określoną dla nowego sposobu użytkowania i zagospodarowania nieruchomości a aktualną wartością nieruchomości określoną dla dotychczasowego sposobu jej użytkowania i zagospodarowania. Zarządzenie zastrzegało jednocześnie, że kwota, do której wpłacenia zobowiązany był użytkownik wieczysty, nie może być niższa niż 12,5 proc. aktualnej wartości nieruchomości lub jej części, której dotyczy wniosek, określonej dla nowego sposobu użytkowania i zagospodarowania.
Niezgodność z prawem tego zarządzenia stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 1 lipca 2014 r. (sygn. I SA/Wa 1234/14). W ocenie WSA prezydent m.st. Warszawy nie miał podstaw prawnych do wydania zarządzenia nakładającego na użytkowników wieczystych obowiązek wniesienia jednorazowej opłaty za przystąpienie przez miasto do zmiany treści umowy użytkowania wieczystego.
– Podstawą prawną do wydania takiego zarządzenia nie może być w szczególności ani przywołany przez prezydenta miasta art. 30 ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 11a ust. 3 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym i art. 239 § 1 kodeksu cywilnego. A to dlatego, że z żadnej z powołanych wyżej norm prawnych nie wynika dla prezydenta kompetencja do kształtowania stosunków cywilnoprawnych, tj. ustalania warunku zmiany umowy użytkowania wieczystego w postaci wpłaty jednorazowej opłaty, drogą aktu podejmowanego w sprawie z zakresu administracji publicznej – uzasadniał sąd. Stanowisko WSA, że zarządzenie prezydenta m.st. Warszawy w sprawie opłat za zmianę celu i przeznaczenia użytkowania wieczystego wydane zostało bez podstawy prawnej, zaaprobował w pełni NSA w wyroku z 11 lutego 2015 r. (sygn. I OSK 2698/14).