Jakie wymagania trzeba spełnić, by zostać strażnikiem gminnym

Strażnika zatrudnia się po raz pierwszy na czas określony nie dłuższy niż 12 miesięcy i wówczas odbywa on szkolenie. Dopiero po jego ukończeniu, z wynikiem pozytywnym, ma szansę na etat na czas określony nie dłuższy niż trzy lata albo na czas nieokreślony.

Aktualizacja: 10.12.2016 13:02 Publikacja: 10.12.2016 13:00

Jakie wymagania trzeba spełnić, by zostać strażnikiem gminnym

Foto: Fotorzepa, Kuba Kamiński

Zatrudnienie strażników gminnych reguluje ustawa o strażach gminnych. A w sprawach w niej nieokreślonych stosuje się przepisy o pracownikach samorządowych.

Decyduje rada gminy

W ustawie o strażach gminnych (dalej ustawa o strażach) przewidziano, że rada gminy może utworzyć samorządową umundurowaną formację – straż gminną do ochrony porządku publicznego na terenie gminy. W gminach, w których organem wykonawczym jest burmistrz (prezydent miasta), straż nosi nazwę: straż miejska.

W razie podjęcia przez radę decyzji o utworzeniu straży, tworzy się ją po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) policji. Należy zawiadomić o tym wojewodę.

W razie nieotrzymania opinii, rada może utworzyć straż po upływie 14 dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii. Również rozwiązanie straży przez radę gminy wymaga zasięgnięcia opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) policji oraz zawiadomienia o tym wojewody. Także w przypadku zamiaru rozwiązania straży, nieotrzymanie opinii powoduje, że rada może rozwiązać straż po upływie 14 dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii. W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 28 kwietnia 2014 r. (sygn. II SA/Op 96/14, LEX nr 1460231) przyjęto, że uchwała w sprawie utworzenia straży nie jest aktem prawa miejscowego.

Przykład:

Rada gminy chce rozwiązać własną straż gminną i zawrzeć porozumienie, zgodnie z którym straż utworzona przez sąsiednią gminę będzie zapewniać ochronę porządku na terenie obu tych gmin. Podstawą prawną do przyjęcia takiego rozwiązania ma być art. 74 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, zgodnie z którym gminy mogą zawierać porozumienia międzygminne w sprawie powierzenia jednej z nich określonych przez nie zadań publicznych. W wyroku WSA w Warszawie z 4 kwietnia 2007 r. (sygn. II OSK 52/07, LEX nr 327949) stwierdzono jednak, że za uregulowanie szczególne w stosunku do art. 74 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym należy uznać art. 3 ust. 1 ustawy o strażach. Zgodnie z tym przepisem gminy sąsiadujące na obszarze jednego województwa mogą zawrzeć, po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) policji, porozumienie o utworzeniu wspólnej straży. W razie nieotrzymania opinii, takie porozumienie można zawrzeć po upływie 14 dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii. Porozumienie to powinno określać w szczególności: zasięg terytorialny działania wspólnej straży oraz sposób jej finansowania, radę gminy, która nada regulamin wspólnej straży i może ją rozwiązać, a także wójta, któremu będzie podlegać wspólna straż. Zgodnie ze wskazanym wyżej wyrokiem WSA, nie jest dopuszczalne korzystanie przez straż z uprawnień władczych na terenie innej gminy, jeżeli nie jest to wspólna straż, utworzona w trybie art. 3 ust. 1 ustawy o strażach.

Zasady funkcjonowania

Straż jest jednostką organizacyjną gminy. Szczegółową strukturę organizacyjną straży określa regulamin nadawany przez radę gminy. Rada może także postanowić o umiejscowieniu straży w strukturze urzędu gminy. W takim przypadku strukturę organizacyjną straży określa regulamin nadawany przez wójta.

Przykład

W regulaminie straży miejskiej w Wyszkowie (www.bip.wyszkow.pl) przyjęto m.in., że komenda straży jest umiejscowiona w strukturze urzędu miejskiego, a jej skład wchodzą następujące komórki organizacyjne i samodzielne stanowiska pracy: referat ekologiczno – porządkowy, referat kontroli szkół i targowisk, referat bezpieczeństwa ruchu drogowego i stanowisko ds. obsługi kancelaryjno – biurowej.

Strażą kieruje komendant, zatrudniany na podstawie umowy o pracę przez wójta, po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) policji. W razie nieotrzymania opinii, wójt może zatrudnić komendanta po upływie 14 dni od dnia przedstawienia wniosku o wydanie opinii. Przełożonym komendanta jest wójt (por. także art. 9 ustawy o strażach).

W straży ustanowiono następujące stanowiska strażnicze: aplikanta, młodszego strażnika, strażnika, starszego strażnika, młodszego specjalisty, specjalisty, starszego specjalisty, młodszego inspektora, inspektora, starszego inspektora, zastępcy kierownika, kierownika, zastępcy naczelnika, naczelnika, zastępcy komendanta i komendanta.

Niezbędne wymagania

Zgodnie z art. 24 ustawy o strażach strażnikiem może być tylko osoba, która:

- posiada obywatelstwo polskie,

- ukończyła 21 lat,

- korzysta z pełni praw publicznych,

- posiada co najmniej wykształcenie średnie,

- cieszy się nienaganną opinią,

- jest sprawna pod względem fizycznym i psychicznym,

- nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za ścigane z oskarżenia publicznego i umyślnie popełnione przestępstwo lub przestępstwo skarbowe oraz

- ma uregulowany stosunek do służby wojskowej.

Jak wyjaśniono w wyroku Sądu Najwyższego z 28 października 2009 r. (sygn. I PK 95/09, LEX nr 558565), skazanie strażnika za wykroczenie nie stanowi przeszkody w jego zatrudnieniu, ale popełnienie czynu, którego dotyczy skazanie, podlega ocenie w aspekcie m.in. nałożonego na niego obowiązku przestrzegania prawa, z czym wiąże się wymaganie, aby strażnik cieszył się nienaganną opinią. Zgodnie z tym wyrokiem, utrata nienagannej opinii jako jednej z cech wymaganych od strażnika stanowi dostateczną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę.

W wyroku SN z 11 stycznia 2006 r. (sygn. II PK 122/05, OSNP 2006/23-24/350) stwierdzono natomiast, że ocena pracodawcy, zgodnie z którą strażnik nie ma nienagannej opinii, nie oznacza zawinionej utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku, uzasadniającej rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia.

Przeprowadzenie badań

Strażnicy oraz osoby ubiegające się o przyjęcie do pracy w takim charakterze podlegają obowiązkowym badaniom lekarskim i psychologicznym. Do przeprowadzania badań lekarskich stosuje się odpowiednio art. 229 kodeksu pracy (dalej k.p.), określający wymagania dotyczące badań wstępnych, okresowych i kontrolnych. Natomiast wymagania dotyczące badań psychologicznych strażników określa rozporządzenie ministra zdrowia z 5 sierpnia 2010 r., zmienione od 25 listopada 2016 r.

Badanie psychologiczne przeprowadza psycholog spełniający wymagania określone w ustawie o broni i amunicji, wpisany do rejestru prowadzonego przez komendanta wojewódzkiego policji. Badania przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę (zgodnie ze wzorem określonym w załączniku nr 1 do rozporządzenia ninistra zdrowia z 14 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów dokumentacji badań i orzeczeń psychologicznych, sposobu jej prowadzenia, przechowywania i udostępniania oraz wzorów stosowanych dokumentów). Takie badanie obejmuje: określenie sprawności intelektualnej, ocenę osobowości (z uwzględnieniem funkcjonowania psychologicznego w trudnych sytuacjach) oraz określenie poziomu dojrzałości społecznej i emocjonalnej badanego. Psycholog może poszerzyć zakres badania, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny funkcjonowania psychologicznego tej osoby. Po przeprowadzeniu badania psycholog wydaje orzeczenie o braku albo istnieniu przeciwwskazań do pracy w charakterze strażnika. Orzeczenie wydaje się w trzech egzemplarzach, z których jeden otrzymuje badany, drugi przekazuje się niezwłocznie listem poleconym pracodawcy, a trzeci jest dołączany do dokumentacji badań psychologicznych badanego.

Przykład:

Załóżmy, że osoba ubiegająca się o przyjęcie do pracy w charakterze strażnika otrzyma orzeczenie psychologiczne, z którym nie zgadza się ona sama bądź pracodawca. Zgodnie z § 9 rozporządzenia ministra zdrowia z 5 sierpnia 2010 r. w sprawie badań psychologicznych strażników, w brzmieniu obowiązującym od 25 listopada 2016 r., od takiego orzeczenia osobie badanej oraz pracodawcy przysługuje odwołanie w terminie 7 dni od dnia otrzymania orzeczenia (przed zmianą przepisów było to 14 dni). Odwołanie, wraz z uzasadnieniem, należy wnieść na piśmie za pośrednictwem psychologa, który wydał orzeczenie, do podmiotu odwoławczego, którym jest obecnie:

- wojewódzki ośrodek medycyny pracy, właściwy ze względu na siedzibę pracodawcy, albo

- instytut badawczy w dziedzinie medycyny pracy - w przypadku orzeczenia wydanego przez psychologa zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy (przed zmianą przepisów, podmiotem odwoławczym był w każdym przypadku wojewódzki ośrodek medycyny pracy, właściwy ze względu na siedzibę pracodawcy).

Psycholog, za pośrednictwem którego jest wnoszone odwołanie, przekazuje je, wraz z kopią dokumentacji psychologicznej, do podmiotu odwoławczego. Ma na to 7 dni od dnia otrzymania odwołania. Natomiast podmiot odwoławczy ma obowiązek przeprowadzić badania psychologiczne oraz wydać orzeczenie w terminie 30 dni od dnia otrzymania odwołania. Od orzeczenia wydanego w trybie odwoławczym nie przysługuje odwołanie. Postępowania w sprawie odwołań od orzeczeń psychologicznych wszczęte, a niezakończone przed 25 listopada 2016 r., przeprowadza się na podstawie dotychczasowych przepisów.

Umowa o pracę i szkolenie

Strażnika zatrudnia się po raz pierwszy na czas określony nie dłuższy niż 12 miesięcy (art. 25 ust. 1 ustawy o strażach). Odbywa on wówczas szkolenie podstawowe, które kończy się egzaminem przeprowadzanym przez komisję egzaminacyjną powoływaną przez właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego (stołecznego) policji.

Minimalny zakres programu takiego szkolenia i jego formy określono w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych i administracji z 17 grudnia 2009 r. Przewidziano w nim m.in., że szkolenie podstawowe strażników mogą prowadzić wyłącznie:

- jednostki organizacyjne Policji,

- jednostki straży gminnych (miejskich), bądź

- inne podmioty działające na podstawie przepisów o działalności gospodarczej albo przepisów o systemie oświaty,

– zgodnie z umową zawartą z wójtem – dla straży umiejscowionej w strukturze urzędu gminy, albo komendantem straży – dla straży będącej jednostką organizacyjną gminy.

Przygotowane przez taki podmiot szkolący: szczegółowy program szkolenia oraz testy do części pisemnej egzaminu, zestawy pytań do części ustnej egzaminu i zestawy praktycznych umiejętności są zatwierdzane przez komendanta wojewódzkiego Policji właściwego miejscowo dla miejsca prowadzenia szkolenia. Szkolenie kończy się egzaminem, a właściwy komendant wojewódzki policji, na podstawie protokołu egzaminu, wydaje świadectwo ukończenia przez strażnika szkolenia podstawowego. Jak zwrócono uwagę w rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody dolnośląskiego z 5 sierpnia 2010 r. (znak NK.II.MW2.0911-12/10, Dz.Urz. woj. dolno. z 2010 r. nr 146, poz. 2295), wymagania te dotyczą wyłącznie strażników, w związku z czym nie ma podstaw do przeprowadzenia odpowiedniego szkolenia i egzaminu wobec pracowników administracyjnych straży.

Zasadą jest, że dopiero po ukończeniu, z wynikiem pozytywnym, szkolenia podstawowego, strażnik może zostać zatrudniony na czas określony nie dłuższy niż trzy lata albo na czas nieokreślony. W uzasadnionych przypadkach można jednak odstąpić od zatrudnienia strażnika na czas określony, jeżeli posiada on odpowiednie przygotowanie do pracy w straży. Z dniem zatrudnienia strażnik składa pisemne ślubowanie (art. 26 ustawy o strażach).

Zawieszenie i inne regulacje

W art. 26a ustawy o strażach określono sytuacje powodujące zawieszenie strażnika w pełnieniu obowiązków pracowniczych. Zawieszenie może być obligatoryjne lub fakultatywne. Obligatoryjnie strażnika zawiesza się w razie wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego w sprawie o ścigane z oskarżenia publicznego i popełnione umyślnie przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Strażnika można także (fakultatywnie) zawiesić w razie wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego w sprawie o ścigane z oskarżenia publicznego i popełnione nieumyślnie przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, jeżeli jest to celowe z uwagi na dobro postępowania lub dobro pracy.

Zasadą jest, że w każdej z tych sytuacji zawieszenie następuje na czas nie dłuższy niż trzy miesiące. W uzasadnionych przypadkach zawieszenie można przedłużyć, ale nie dłużej niż do czasu ukończenia postępowania karnego.

Zawieszonemu strażnikowi, od najbliższego terminu wypłaty, przysługuje wynagrodzenie w wysokości 50 proc. jego pensji zasadniczej i dodatków określonych w umowie o pracę w stałej wysokości. Po upływie okresu, na jaki strażnik został zawieszony, w razie umorzenia postępowania karnego lub uniewinnienia prawomocnym wyrokiem sądu, wypłaca się mu należne wynagrodzenie za okres zawieszenia (w pozostałej części) oraz obligatoryjne podwyżki w tym okresie. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy postępowanie karne zostało warunkowo umorzone.

W ustawie o strażach zawarto także regulacje dotyczące m.in.:

- obowiązków strażnika (art. 27),

- form gratyfikacji dla strażnika, który wzorowo wykonuje obowiązki, przejawia inicjatywę w działaniach, doskonali kwalifikacje zawodowe (art. 29),

- tygodniowego czasu pracy strażnika i jego odpoczynku (art. 29a),

- uprawnienia do zrzeszania się w związkach zawodowych i zakazu członkostwa w partii politycznej (art. 30), a także

- zakazu podejmowania innego zajęcia zarobkowego bez zgody komendanta (art. 31).

W sprawach dotyczących strażników, a nieuregulowanych w ustawie o strażach, stosuje się przepisy o pracownikach samorządowych. Natomiast w sprawach nieuregulowanych w ustawie o pracownikach samorządowych stosuje się odpowiednio przepisy k.p. Z takich odesłań należy skorzystać np. przy ustalaniu wpływu tymczasowego aresztowania strażnika na jego stosunek pracy.

Przykład:

Załóżmy, że strażnik został tymczasowo aresztowany. Jak wyjaśniono w wyroku SN z 8 października 2015 r. (sygn. I PK 313/14, LEX nr 1804962), w takim przypadku, zgodnie z art. 32 ustawy o strażach, mają zastosowanie przepisy o pracownikach samorządowych. W myśl art. 35 tej ustawy, stosunek pracy pracownika samorządowego tymczasowo aresztowanego ulega zawieszeniu z mocy prawa. W okresie zawieszenia pracownik samorządowy otrzymuje wynagrodzenie w wysokości połowy wynagrodzenia przysługującego mu do dnia tymczasowego aresztowania, a w razie umorzenia postępowania karnego albo wydania wyroku uniewinniającego należy wypłacić mu pozostałą część wynagrodzenia (nie dotyczy to warunkowego umorzenia postępowania karnego). Zawieszenie stosunku pracy strażnika zgodnie z art. 35 ustawy o pracownikach samorządowych następuje na skutek jego nieobecności w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, a nie ze względu na jego status jako podejrzanego lub oskarżonego. Jest to więc inna sytuacja niż ta, o której mowa w art. 26a ustawy o strażach. W wyroku SN z 23 stycznia 2014 r. (sygn. I PK 136/13, OSNP 2015/4/49) zwrócono także uwagę, że umowa o pracę strażnika wygasa z upływem trzechmiesięcy jego nieobecności w pracy z powodu tymczasowego aresztowania (art. 66 § 1 k.p. w związku z art. 32 ustawy o strażach gminnych oraz art. 43 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych).

Z orzecznictwa

Do wójta zwrócono się ze sprawą należącą, jego zdaniem, do właściwości straży, w związku z czym wójt uznał, że należy przekazać tę sprawę straży jako organowi właściwemu zgodnie z art. 65 § 1 kodeksu postępowania administracyjnego. W orzecznictwie podkreśla się jednak, że straż to jednostka organizacyjna gminy o szczególnym charakterze, a jej działalność jest bezpośrednio związana z kompetencjami wójta (w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli). Straż nie jest natomiast organem w rozumieniu prawa administracyjnego, co powoduje, że organ niewłaściwy nie może przekazać jej sprawy (por. np. wyrok WSA w Łodzi z 11 sierpnia 2010 r., sygn. III SA/Łd 182/10, LEX nr 758097).

Ważne przepisy

- art. 1-33 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 706),

- art. 40-42, art. 74 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 446 ze zm.),

- art. 65 ustawy z 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 23 ze zm.),

- art. 66, art. 229 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1666),

- art. 35, art. 43 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 902),

- rozporządzenie ministra zdrowia z 5 sierpnia 2010 r. w sprawie badań psychologicznych strażników gminnych (miejskich) (DzU z 2010 r. nr 150, poz. 1012 ze zm.),

- § 2 rozporządzenia ministra zdrowia z 17 listopada 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie badań psychologicznych strażników gminnych (miejskich) (DzU z 2016 r. poz. 1892),

- załączniki nr 1 i 4 do rozporządzenia ministra zdrowia z 14 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów dokumentacji badań i orzeczeń psychologicznych, sposobu jej prowadzenia, przechowywania i udostępniania oraz wzorów stosowanych dokumentów (DzU z 2010 r. nr 131, poz. 888),

- rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 17 grudnia 2009 r. w sprawie szkolenia podstawowego strażników gminnych (miejskich) (tekst jedn. DzU z 2013 r. poz. 353 ze zm.).

Zatrudnienie strażników gminnych reguluje ustawa o strażach gminnych. A w sprawach w niej nieokreślonych stosuje się przepisy o pracownikach samorządowych.

Decyduje rada gminy

Pozostało 99% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe