NIK: nie wspierają uczniów uzdolnionych w woj. dolnośląskim

Wspieranie uczniów uzdolnionych w województwie dolnośląskim przebiegało w sposób, który nie w pełni gwarantował rzeczywisty rozwój ich uzdolnień. Szkoły nie miały bowiem pomysłu na pracę z takimi uczniami.

Aktualizacja: 30.09.2016 12:52 Publikacja: 30.09.2016 12:34

NIK: nie wspierają uczniów uzdolnionych w woj. dolnośląskim

Foto: 123RF

Problemem było zarówno wyłanianie tych najbardziej uzdolnionych, jak ich dalsze wspieranie: nie organizowano dla nich specjalnych zajęć ani obozów naukowych, nie wszyscy najzdolniejsi mogli też liczyć choćby na stypendia.

W dobie szybkiego postępu technologicznego oraz wzrastającej roli innowacyjności i konkurencyjności wspieranie uczniów uzdolnionych nabiera szczególnego znaczenia. Rozwój uczniów o wybitnym potencjale jest jednym z istotnych założeń strategicznych rozwoju kapitału ludzkiego w Polsce.

Tymczasem do tej pory w polskim prawodawstwie nie wypracowano definicji zdolności i szczególnych uzdolnień. NIK zauważa, że m.in. dlatego szkoły mają ogromne problemy z wyłanianiem uczniów zdolnych. Tylko w połowie skontrolowanych szkół wypracowano i sformalizowano systemy typowania wybitnych uczniów. Jednak najczęściej stosowanymi kryteriami przy wyborze uzdolnionych były osiągnięcia ucznia (w nauce szkolnej i dziedzinach sportowych). Tymczasem w ocenie NIK analiza ogólnych wyników kształcenia nie jest najlepszym i obiektywnym sposobem kwalifikowania danej osoby do grona uzdolnionych. NIK zwraca też uwagę, że polski system oświaty nie przewiduje prowadzenia wystandaryzowanych badań psychologiczno-pedagogicznych, związanych z wyszukiwaniem najzdolniejszych uczniów. Żadna ze skontrolowanych szkół nie stosowała też, bo nie znała, instrumentów i narzędzi służących diagnozowaniu i wspieraniu uzdolnień uczniów, opracowanych w wyniku współpracy Ministra Edukacji Narodowej i Ośrodka Rozwoju Edukacji.

NIK podkreśla, że szkoły miały także problem z rzeczywistym wspieraniem rozwoju najzdolniejszych uczniów. W żadnej ze skontrolowanych szkół nie skorzystano np. z możliwości organizacji specjalnych zajęć rozwijających uzdolnienia. Odbywające się w szkołach liczne zajęcia pozalekcyjne (koła zainteresowań i koła przedmiotowe) służyły m.in. przygotowaniu uczniów do konkursów, jednak ze względu na ich ogólnodostępność nie można takich zajęć uznać za formę wsparcia dla uczniów uzdolnionych. Żadna szkoła nie zorganizowała także np. obozu naukowego.

Szkoły jedynie sporadycznie zapewniały uczniom uzdolnionym opiekę w formie indywidualnych programów nauki, umożliwiających pogłębienie i poszerzenie ich wiedzy z dziedziny, w której przejawiali szczególne zdolności. We wszystkich skontrolowanych szkołach łącznie indywidualnym programem nauki (w latach 2013 - 2015) objęto zaledwie czterech spośród ponad dwóch tysięcy uczniów. Natomiast indywidualnym tokiem nauki, umożliwiającym uczniom uzdolnionym szybsze ukończenie poszczególnych etapów kształcenia, nie został objęty żaden uczeń.

NIK zauważa, że dane MEN wskazują na to, że podobnie jest w całej Polsce. Indywidualnym programem nauki we wrześniu 2013 r. objęto tylko 5 491 uczniów, co stanowi zaledwie 0,11 proc. ogółu uczniów w całej Polsce na wszystkich etapach kształcenia. We wrześniu 2014 r. liczba ta jeszcze spadła - do 5 130 uczniów (0,10 proc.). Choć liczba realizujących indywidualny tok nauki wzrosła - z 1 212 uczniów w 2013 r. do 1 437 w 2014 r. - to nadal jest to niezwykle rzadko stosowane narzędzie. Objęto nim w tych latach odpowiednio 0,02 proc. i 0,03 proc. ogółu uczniów.

W wielu szkołach brakowało też właściwie zorganizowanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów uzdolnionych. Nie tylko nie we wszystkich placówkach zatrudniono psychologów i pedagogów, ale NIK podkreśla też szczególnie, że uwaga i aktywność psychologów i pedagogów zatrudnianych w skontrolowanych placówkach w przeważającej mierze koncentrowała się na pracy z uczniami ujawniającymi trudności. Generalnie szkoły w zakresie form i metod nauczania, skupiały się przede wszystkim na zapewnieniu warunków organizacyjnych kształcenia uczniów o przeciętnych zdolnościach lub tych mających problemy w nauce.

Uwagi NIK dotyczyły także współpracy szkół z poradniami psychologiczno - pedagogicznymi. Skontrolowane szkoły nie korzystały z możliwości diagnozowania uzdolnień w publicznych poradniach - badaniom takim poddano zaledwie czterech spośród wszystkich uczniów skontrolowanych szkół (0,08 proc.). Współpraca szkół z poradniami dotyczyła przede wszystkim uczniów z problemami.

Zdolni uczniowie nie mieli także wsparcia w postaci pomocy materialnej. Kontrola NIK wykazała, że szkoły zasadniczo nie występowały do MEN o stypendia dla uzdolnionych uczniów. Wynikało to po części z błędnej interpretacji i nieprecyzyjnych przepisów określających, kto może się o takie stypendia ubiegać: czy tylko uczniowie liceów, czy też szkół podstawowych i gimnazjów. W ustawie zawarto bowiem sformułowanie, że stypendium może być przyznane uczniowi „szkoły dla młodzieży". Nie ma jednak definicji tego określenia.

Pomoc materialna świadczona uczniom za wysokie wyniki w nauce lub osiągnięcia sportowe w formie stypendiów realizowana była w ograniczonym zakresie, przede wszystkim dlatego, że w wielu szkołach nie podejmowano wysiłków w celu stworzenia warunków do wykorzystania tej formy wsparcia. Stypendia fundowane przez samorządy lub rady rodziców dla uczniów uzdolnionych wypłacane były tylko w 37 proc. szkół, w kwotach od 40 do 182 zł, często w formie jednorazowej wypłaty w semestrze.

Przykładem dobrej praktyki i cennej inicjatywy wspierania rozwoju uczniów uzdolnionych może być funkcjonujący od 2000 r. Dolnośląski System Wspierania Uzdolnień, współtworzony przez Samorząd Województwa, w ramach którego działa Sieć Szkół Wspierających Uzdolnienia. NIK zauważa jednak, że pomimo 16 lat działania Dolnośląskiego Systemu, współpracuje z nim jedynie niespełna cztery proc. szkół podstawowych i gimnazjów województwa dolnośląskiego. W związku z tym jego efektywność - mierzoną liczbą szkół należących do sieci z uwzględnieniem okresu funkcjonowania - należy uznać za niską, a sam system za nieskuteczny. Na razie wciąż, pomimo swej nazwy, pozostaje on jedynie zbiorem niesformalizowanych działań podejmowanych przez różne instytucje i nie stanowi spójnej całości.

Samorząd Województwa Dolnośląskiego podejmował działania mające na celu rozwinięcie Dolnośląskiego Systemu Wspierania Uzdolnień, jednak pomimo zdiagnozowania szeregu barier ograniczających wspieranie uzdolnionych uczniów dolnośląskich szkół, po upływie sześciu lat od ich identyfikacji, znaczna ich część istnieje nadal i wciąż nie została usunięta.

Uwagi i wnioski

W skontrolowanych szkołach nie były znane i wykorzystywane wyniki projektu edukacyjnego zrealizowanego przez MEN we współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji, dotyczącego systemu pracy z uczniem zdolnym. Jego efektem było m.in. wydanie poradników zawierających metody oraz formy pracy z uczniem zdolnym na lekcjach i zajęciach pozalekcyjnych, opracowanie narzędzi diagnostycznych - testów uzdolnień wielorakich. Przygotowano zasoby edukacyjne umożliwiające wspomaganie rozwoju i kształcenia uczniów uzdolnionych. Tymczasem szkoły podejmowały się opracowania autorskich metod identyfikacji i wspierania uzdolnionych oraz korzystały z innych, dostępnych narzędzi pomimo, że istniała gotowa baza w tym zakresie.

Zdaniem NIK część problemów związanych z wyłonieniem grupy uczniów szczególnie uzdolnionych wiązała się z brakiem definicji zdolności w ustawie o systemie oświaty.

W związku z tym NIK wnioskuje do Ministra Edukacji Narodowej o rozważenie inicjatywy legislacyjnej w zakresie zmiany ustawy o systemie oświaty polegającej na wprowadzenia definicji „zdolności" i „szczególnych uzdolnień". Skonkretyzowanie tych terminów wpłynie na ujednolicenie dotychczasowej dowolności i różnorodności w metodach diagnozowania i wspierania uzdolnień uczniów.

NIK dostrzegła, że znikoma aktywność szkół związana z ubieganiem się o stypendia MEN wynikała w dużej mierze z problemów z interpretacją nieprecyzyjnych przepisów - dyrektorzy szkół uznawali, że uczniowie ich szkół nie spełniają kryteriów umożliwiających ubieganie się o stypendium.

Dlatego NIK wnioskuje do Ministra Edukacji Narodowej o podjęcie inicjatywy legislacyjnej w zakresie zmiany ustawy o systemie oświaty polegającej na wyeliminowaniu wątpliwości dotyczących katalogu podmiotów uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem o przyznanie stypendium.

NIK zauważyła także, że obowiązujące obecnie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach ma zastosowanie wyłącznie do szkół publicznych.

Dlatego NIK wnioskuje pod adresem Ministra Edukacji Narodowej o ustalenie jednolitych zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej zarówno dla szkół publicznych jak i szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych. Wnioskowana zmiana doprowadzi do jednolitego traktowania uczniów wszystkich rodzajów szkół i wyrównania ich szans w zakresie dostępu do tego rodzaju pomocy.

NIK zaproponowała również Ministrowi Edukacji Narodowej:

- rozważenie objęcia nadzorem pedagogicznym sprawowanym przez kuratorów oświaty konkursów, w tym o charakterze komercyjnym,

- organizowanych bez stosowania postanowień rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu; rozważenie objęcia uczniów,

- którzy zrealizowali IPN uprawnieniami w systemie egzaminacyjnym, na wzór tych, jakie przysługują laureatom i finalistom konkursów wojewódzkich i ponadwojewódzkich, bądź przyznania im innych przywilejów.

Problemem było zarówno wyłanianie tych najbardziej uzdolnionych, jak ich dalsze wspieranie: nie organizowano dla nich specjalnych zajęć ani obozów naukowych, nie wszyscy najzdolniejsi mogli też liczyć choćby na stypendia.

W dobie szybkiego postępu technologicznego oraz wzrastającej roli innowacyjności i konkurencyjności wspieranie uczniów uzdolnionych nabiera szczególnego znaczenia. Rozwój uczniów o wybitnym potencjale jest jednym z istotnych założeń strategicznych rozwoju kapitału ludzkiego w Polsce.

Pozostało 95% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe