Podstawa rewitalizacji społecznej

Podstawą rewitalizacji społecznej jest dialog władz lokalnych z mieszkańcami, który pozwoli wypracować działania dopasowane do ich potrzeb i problemów.

Aktualizacja: 28.05.2017 11:51 Publikacja: 28.05.2017 10:00

Podstawa rewitalizacji społecznej

Foto: Fotolia.com

Powszechnie rewitalizacja kojarzy się z działaniami infrastrukturalnymi, odnowieniem kamienic, placów, rynków i innych przestrzeni publicznych, które stanowią przestrzenny aspekt rewitalizacji. Jednak, jak już zostało wskazane w pierwszym artykule cyklu, rewitalizacja jest pojęciem szerszym, dotyczącym funkcjonowania miasta jako całości i jego zrównoważonego rozwoju. Bardzo ważnym elementem rewitalizacji są społeczności lokalne, ich utożsamianie się z obszarem zamieszkania, aktywność, przedsiębiorczość, jak również kondycja zdrowotna. To właśnie mieszkańcy budują wizerunek miasta, jego potencjał i charakter.

Na co zwracać uwagę

Podchodząc do rewitalizacji w jej społecznym aspekcie należy uwzględnić następujące kwestie:

- przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu – każda jednostka jest ważna i każdej jednostce należy zagwarantować równoprawny udział w procesie rewitalizacji, jak również umożliwić korzystanie z efektów przeprowadzonych zmian,

- aktywność zawodowa mieszkańców i przedsiębiorczość lokalna, w tym przede wszystkim wspieranie osób nieradzących sobie ze znalezieniem zatrudnienia lub osób które nie posiadają nawyku aktywności zawodowej dziedzicząc to zjawisko po rodzicach, dziadkach, czy obserwując najbliższe otoczenie,

- edukacja, kultura i sport – działania pozwalające mieszkańcom obszaru rewitalizacji, czy też miasta realizować swoje pasje i zainteresowania, zdobywać nową i pogłębiać posiadaną już wiedzę,

- pomoc społeczna towarzysząca najbardziej potrzebującym i reagująca prewencyjnie na sygnały płynące ze środowiska; Wspierająca tylko tych najbardziej potrzebujących i faktycznie nie radzących sobie z podstawowymi czynnościami życiowymi np. za pośrednictwem organizacji pozarządowych (NGO), wolontariuszy, streetworkerów.

Proces rewitalizacji społecznej wiąże się z koniecznością prowadzenia przez władze lokalne dialogu z mieszkańcami miasta, który pozwoli wspólnie wypracować działania dopasowane do potrzeb i problemów społeczeństwa. Dodatkowo partycypacja i współdecydowanie o przyszłości pozwala mieszkańcom w pełni utożsamiać się z ideą rewitalizacji i mieć poczucie włączenia w proces zarządzania miastem. Ponadto stymuluje inicjowanie działań oddolnych, czego dobrym przykładem są rozwijane w wielu już miastach i cieszące się ogromnym zainteresowaniem budżety partycypacyjne.

Kierunki działań

Przed przystąpieniem do przygotowania określonej oferty działań społecznych, ważne jest zdiagnozowanie potrzeb mieszkańców oraz przyjrzenie się problemom występującym w mieście. Ta wstępna analiza przeprowadzana jeszcze na etapie budowania koncepcji rewitalizacji miasta pozwoli na odpowiednie dopasowanie działań społecznych w proces rewitalizacji infrastrukturalnej.

Praktyka pokazuje, że działania aktywizacyjne powinny być realizowane w szczególności w poniższych obszarach.

1. Rynek pracy

W obszarze zatrudnienia i przedsiębiorczości lokalnej realizowanych jest wiele działań i inicjatyw. Głównym ich celem nie jest jednak znalezienie mieszkańcom pracy, ale ich aktywizacja zawodowa i motywowanie do działań związanych z aktywnym poszukiwaniem zatrudnienia.

Według raportu KPMG pt. „Wyzwania w zakresie aktywizacji zawodowej osób młodych" w proces aktywizacji osób bezrobotnych warto zaangażować zarówno stronę publiczną, jak i prywatną.

Przykład

Powiatowy urząd pracy może zawrzeć kontrakt z prywatnym operatorem na świadczenie usługi aktywizacji wybranej grupy bezrobotnych. Prywatny operator ma większe możliwości indywidualnego podejścia do osoby bezrobotnej i dobrania jej takich form wsparcia, które nie są dostępne w urzędzie, lub są ograniczone tylko dla określonej grupy klientów. Dla powodzenia takiego działania niezbędna jest jednak współpraca i zaangażowanie nie tylko powiatowego urzędu pracy, ale i ośrodków pomocy społecznej, które najlepiej znają potrzeby i ograniczenia swoich klientów mając przy tym odpowiednie możliwości ich motywowania.

Doświadczenia wielu krajów zarówno w Europie i na świecie, jak również doświadczenia kilku powiatów w Polsce pokazują, że wspólne działanie przynosi zdecydowanie lepsze efekty, a w końcowym rozliczeniu nie jest droższe.

Inne praktyki proponują zajęcia praktycznej nauki zawodu, np. z zakresu prostych prac remontowo-budowlanych, pielęgnacji terenów zielonych. Tego typu działania prowadzone są głównie przez organizacje pozarządowe w ramach centrów treningu i umiejętności społecznych.

Dodatkowo, zgodnie z celami rewitalizacji, na obszarze tworzony jest odpowiedni klimat dla funkcjonowania przedsiębiorczości lokalnej, w tym drobnych wytwórców i rzemieślników. Oprócz tego inicjowane są działania stymulujące powstawanie lokalnego biznesu, w tym start-upów.

2. Pasje i umiejętności

Rozwój mieszkańców obszaru jest możliwy dzięki funkcjonującym (tworzonym nie tylko w związku z rewitalizacją) świetlicom środowiskowym lub artystycznym. W całym kraju powstaje coraz więcej tego typu miejsc często prowadzonych przez NGO i zachęcających mieszkańców do udziału w zajęciach tam organizowanych. Oferta świetlic jest kierowana głównie do dzieci i młodzieży uczącej się, którzy pod okiem pedagogów i wychowawców mogą rozwijać zainteresowania muzyczne, plastyczne, literackie, czy też mają możliwość uzyskania pomocy podczas odrabiania lekcji. Są już w Polsce przykłady amatorskich zespołów muzycznych utworzonych w wyniku działania świetlic, które uświetniają lokalne wydarzenia. Ponadto w świetlicach dzieci uczą się również dbania o porządek, a przede wszystkim samodzielności np. wspólnie przygotowując posiłki, nakrywając do stołu lub pomagając w sprzątaniu. Świetlice realizują także zajęcia socjoterapeutyczne, terapeutyczne, korekcyjne, co jest istotne w szczególności dla dzieci i młodzieży pochodzących z rodzin z dysfunkcjami lub nieradzących sobie z podstawowymi obowiązkami.

Sprawdzić może się również organizacja placówek dziennych w centrach handlowych. Lokalizacja ta zachęca dzieci i młodzież spędzających tam nieefektywnie wolny czas, do aktywnych działań w gronie rówieśników i pod okiem wykwalifikowanej kadry.

Ciekawym rozwiązaniem są zajęcia dla grup międzypokoleniowych, tj. seniorów, dzieci i młodzieży. Pierwsze doświadczenia realizacji takich zajęć pokazują, że ich uczestnicy uczą się wzajemnie, wymieniają doświadczeniami. Zajęcia te często przybierają formę wolontariatu na rzecz seniorów i odwrotnie. Osoby starsze mogą dzięki temu dzielić się swoim doświadczeniem, ale również wspierać dzieci i młodzież wychowawczo. W ten sposób osoby starsze, szczególnie samotne mogą czuć się potrzebne. Z drugiej strony dzieci i młodzież pomagają osobom starszym odnaleźć się w nowoczesnym świecie, zwłaszcza w obszarze nowych technologii.

Organizacje pozarządowe organizują również zajęcia sportowe i rekreacyjne. Mogą to być proste zajęcia, jak np. gimnastyka dla seniorów, zajęcia dla kobiet w ciąży. Niektóre organizacje, dysponujące odpowiednią infrastrukturą, prowadzą zajęcia na pływalni, sztuki walki, piłkę nożną, czy nawet wspinaczkę. W tym przypadku ważne jest wypracowanie z podopiecznymi nawyków związanych ze zdrowym trybem życia.

3. Zdrowie i edukacja społeczna

Rewitalizacja zwykle dotyczy zaniedbanych centrów miast najczęściej zamieszkanych przez osoby będące w trudnej sytuacji, z często występującym problemem dziedziczenia negatywnych postaw i zachowań. Powszechnym zjawiskiem na takim terenie jest też nastoletnie rodzicielstwo, wiążące się z kończeniem edukacji na poziomie podstawowym i brakiem wiedzy na temat funkcjonowania w „dorosłym" świecie. W ramach działań edukacyjnych i pro-zdrowotnych w wielu miastach organizowane są zajęcia z zakresu profilaktyki zdrowotnej i seksualnej dla młodzieży, jak również działania edukacyjne w zakresie uzależnień. Prowadzone są również kursy z zakresu macierzyństwa i pielęgnacji niemowląt i małych dzieci, a także zasad prawidłowego odżywiania i dietetyki. Ponadto prowadzone są zajęcia dla kobiet w ciąży – tzw. szkoła rodzenia, lub też gimnastyka dla seniorów lub kobiet w ciąży.

Problem nieradzenia sobie z trudnymi sytuacjami coraz częściej dotyka nie tylko dzieci i młodzież – nierzadko wsparcia potrzebują całe rodziny. Najlepsze praktyki zapewniają jednoczesne wsparcie zarówno od strony psychologicznej, jak i pedagogicznej w formie terapii indywidualnych, poprzez rodzinne, aż do grupowych. Należy przy tym dodać, że najlepiej sprawdza się podejście kompleksowe, tj. proponujące zarówno odpowiednio dobrane działania aktywizacyjne, wspierające podopiecznego w życiu codziennym i jednocześnie pomagające mu w zakresie psychologicznym i terapeutycznym.

Inny problem to niepełnosprawność ruchowa dotykająca osób w różnym wieku, również osób starszych i seniorów. Rynek usług skierowanych właśnie do tych grup rozwija się w Polsce coraz szybciej, a ciekawym przedsięwzięciem w tym obszarze są mieszkania dla seniorów. Jeśli zostaną one, zaprojektowane w odpowiedni sposób i wykończone z właściwie dobranych materiałów, a także wyposażone w odpowiednio dobrane sprzęty i dodatki, pozwalają na sprawne, a przede wszystkim samodzielne funkcjonowanie niemal każdej osobie starszej lub niepełnosprawnej.

4. Inicjatywy oddolne

Mieszkańcy powinni być motywowani przez władze miast do inicjowania działań oddolnych, np. w ramach wspominanych już budżetów partycypacyjnych. Warto przy tym pamiętać, aby działania stanowiły spójną całość z koncepcją rewitalizacji miasta.

Inne inicjatywy, mniej sformalizowane, to odbudowa lub nawiązywanie więzi sąsiedzkich. Działania animacyjno-integracyjne prowadzone przez np. przedstawicieli NGO, streetworkerów, podpowiadają jakie są możliwości współpracy z sąsiadami. Przykładem jest tzw. wymiana bezgotówkowa, w której osoby pomagają i wspierają się w zamian za inną pomoc (np. jedna osoba naprawia kran, w zamian za upieczenie ciasta).

Wsparciem dla wdrażania inicjatyw oddolnych mogą być lokalne organizacje, np. związki wyznaniowe, organizacje sportowe, czy związki emerytów i rencistów.

Przedstawione powyżej kierunki działań przenikają się wzajemnie i uzupełniają. Wszystkie jednak dążą do osiągnięcia głównego celu rewitalizacji społecznej jakim powinno być usamodzielnienie się mieszkańców i zwiększenie ich zdolności samoorganizacji Cel ten powinien zostać jasno zdefiniowany w spójnej wizji procesu rewitalizacji miasta.

Współpraca Anna Skweres i Michał Domińczak

Część I cyklu opublikowana została w Rzeczpospolitej 25 kwietnia, część II – 9 maja, a część II – 16 maja. Dzisiejszy artykuł jest ostatnim z cyklu.

podstawa prawna: Ustawa z 9 października 2015 roku o rewitalizacji (DzU z 2015, poz. 1777)

Komentarz eksperta

Agnieszka Dyoniziak, menedżer w zespole doradczym dla administracji publicznej i infrastruktury w KPMG w Polsce

Społeczny aspekt rewitalizacji to również dzielenie się z mieszkańcami informacjami nt. działań podejmowanych przez urząd w zakresie prowadzonych i planowanych prac rewitalizacyjnych. Dotyczy to zwłaszcza działań skierowanych bezpośrednio do społeczności lokalnych. Mieszkańcy muszą być na bieżąco informowani o etapach prac rewitalizacyjnych, tak aby byli przygotowani do wprowadzanych zmian i utrudnień (np. zmian w organizacji ruchu). Z pewnością miasto nie uniknie niezadowolenia i licznych protestów, ale współpraca i wyjaśnianie wszystkich problemów pozwoli ograniczyć nerwową atmosferę. Dialog pomoże również dostrzec mieszkańcom korzyści płynące z działań rewitalizacyjnych, jak np. fakt, że obszar stanie się miejscem bardziej atrakcyjnym z ekonomicznego punktu widzenia, jak również ciekawym miejscem spędzania wolnego czasu.

Powyższe przykłady to tylko część działań i inicjatyw realizowanych w miastach. Często jeszcze są one realizowane dość „przypadkowo" (co jest związane z rocznymi budżetami miast), podczas gdy konsekwentna realizacja wizji rozwoju miasta w aspekcie społecznym, nawet jeśli rozłożona w czasie, mogłaby przynieść bardziej widoczne efekty.

Powszechnie rewitalizacja kojarzy się z działaniami infrastrukturalnymi, odnowieniem kamienic, placów, rynków i innych przestrzeni publicznych, które stanowią przestrzenny aspekt rewitalizacji. Jednak, jak już zostało wskazane w pierwszym artykule cyklu, rewitalizacja jest pojęciem szerszym, dotyczącym funkcjonowania miasta jako całości i jego zrównoważonego rozwoju. Bardzo ważnym elementem rewitalizacji są społeczności lokalne, ich utożsamianie się z obszarem zamieszkania, aktywność, przedsiębiorczość, jak również kondycja zdrowotna. To właśnie mieszkańcy budują wizerunek miasta, jego potencjał i charakter.

Pozostało 95% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe