Wprowadzone w ostatnich latach ułatwienia w tworzeniu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością – polegające chociażby na obniżeniu minimalnej kwoty kapitału zakładowego do 5000 zł czy umożliwieniu zawiązania spółki w trybie „S24" (przez Internet) – sprawiły, że spółka z o.o. stała się dostępna praktycznie dla każdego. Forma ta jest często wykorzystywana do prowadzenia mikroprzedsiębiorstw przez dwóch lub trzech wspólników, którzy jednocześnie wchodzą w skład zarządu spółki oraz zawierają ze spółką umowy o pracę.
Przykład:
X i Y zawiązują spółkę z o.o. oraz wchodzą w skład jej zarządu. Działając jako zgromadzenie wspólników spółki powołują w trybie art.. 210 § 1 k.s.h. osobę trzecią (np. księgową lub prawnika) na pełnomocnika spółki do zawarcia z nimi umów o pracę. Następnie zawierają ze spółką umowy o pracę na stanowiskach członka zarządu. Spółka, jako płatnik składek, zgłasza zatrudnionych członków zarządu do ubezpieczenia społecznego z kodem „01 10" i odprowadza stosowne składki.
W razie wszczęcia w takiej spółce kontroli przez ZUS jest niemal pewne, że kwestia zatrudnienia członków zarządu znajdzie się pod lupą inspektora. Jest tak zwłaszcza w sytuacji, gdy osoby te zaczynają pobierać z kasy ZUS świadczenia takie jak zasiłek chorobowy lub macierzyński.
W wielu przypadkach rezultatem kontroli jest wydanie przez ZUS decyzji stwierdzającej, że wspólnik spółki zatrudniony w niej jednocześnie na umowie o pracę – najczęściej na stanowisku członka zarządu – nie podlega ubezpieczeniom społecznym jako pracownik z uwagi na brak możliwości nawiązania pomiędzy stronami stosunku pracy.
Brak podporządkowania
ZUS powołuje się na art. 22 § 1 kodeksu pracy, z którego wynika, że stosunek pracy może zaistnieć tylko wówczas, gdy między zatrudnionym a zatrudniającym występuje element podporządkowania pracowniczego. Zdaniem ZUS nie może być mowy o podporządkowaniu członka zarządu wobec spółki, której jest on jednocześnie „właścicielem" lub „współwłaścicielem", ponieważ prowadzi to de facto do sytuacji, w której pracownik podlega służbowo samemu sobie.