Nienależne świadczenia z ZUS: płatnik nie zawsze odpowie za błąd w zaświadczeniu o zarobkach pracownika

ZUS może żądać zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń od płatnika, który przekazał nieprawdziwe dane. Jego odpowiedzialność ma jednak charakter posiłkowy i zależy od zawinienia.

Publikacja: 28.02.2017 05:50

Nienależne świadczenia z ZUS: płatnik nie zawsze odpowie za błąd w zaświadczeniu o zarobkach pracownika

Foto: 123RF

ZUS może żądać od osoby, która pobrała nienależne jej świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jego zwrotu wraz z odsetkami. Zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń określają przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 963 ze zm.; dalej: ustawa systemowa) oraz przepisy regulujące prawo do określonych świadczeń, np. emerytury czy renty.

Ważne są okoliczności

W myśl art. 84 ust. 1 ustawy systemowej osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, ma obowiązek je zwrócić wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Przy czym według ust. 2 tego przepisu, za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

- świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części – jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,

- świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Jeżeli jednak pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych, które miały wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami obciąża odpowiednio płatnika lub inny podmiot (art. 84 ust. 6 ustawy systemowej).

Art. 84 ust. 6 ustawy systemowej stanowi zatem podstawę do żądania przez ZUS zwrotu wypłaconych kwot od płatnika składek, mimo że to nie on pobrał nienależne świadczenie. Ma to na celu umożliwienie ZUS-owi odzyskania świadczeń, które wypłacił nienależnie bez swojej winy.

Nieprawdziwe dane

Jeśli więc np. pracodawca podał fałszywe dane w dokumentach dotyczących swego pracownika, to ZUS może go zobowiązać do zwrotu nienależnie wypłaconych mu świadczeń (np. zasiłku chorobowego czy renty). Taka sytuacja może mieć miejsce np. w razie podania nieprawdziwych danych w zaświadczeniu o zatrudnieniu i wynagrodzeniu lub w świadectwie pracy pracownika. Tak też wskazywał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 21 września 2000 r. (III AUa 499/00) stwierdzając, że świadectwo pracy, wydane sprzecznie z przepisem art. 97 § 2 k.p., powoduje obowiązek pracodawcy wyrównania nienależnie pobranego świadczenia ubezpieczeniowego przez pracownika, zgodnie z przepisem art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Jeśli zatem w dokumentach dotyczących swojego pracownika płatnik podał nieprawdziwe dane, które miały bezpośredni wpływ na prawo do świadczenia lub jego wysokość, to może być on zobowiązany do zwrotu kwot nienależnie wypłaconych tej osobie. Przy czym nieprawdziwymi danymi są informacje niezgodne ze stanem faktycznym. Taki charakter mogą mieć nie tylko informacje wpisane np. w zaświadczeniu, ale także i brak informacji o okolicznościach, które powinny zostać tam ujawnione.

Kwestia winy

Odpowiedzialność płatnika lub innego podmiotu przekazującego obiektywnie nieprawdziwe dane, zależy od jego winy. Uznaje się, że przekazanie nieprawdziwych danych stanowi czyn niedozwolony – konieczne jest więc stwierdzenie winy sprawcy. Chodzi tu zatem o wystawienie dokumentów zawierających nieprawdziwe dane na skutek świadomego działania płatnika lub jego rażącego niedbalstwa. Podobnie wskazywał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 26 października 2015 r. (III AUa 807/15).

Oznacza ona, że płatnik może się zwolnić od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że dochował należytej staranności przy przekazywaniu danych do ZUS. Przykładowo gdy wykaże, że prawidłowo zastosował przepisy obowiązujące go przy wystawianiu dokumentów lub że opierał się na informacjach przekazanych mu przez pracownika, które nie budziły wątpliwości.

Istotne jest, że za postępowanie osób, z których pomocą płatnik wykonuje zobowiązanie lub którym powierza jego wykonanie, płatnik jest odpowiedzialny tak, jak za własne działanie lub zaniechanie. Zatem zawiniony błąd pracownika lub zleceniobiorcy (np. doradcy finansowego, biura rachunkowego) obciąża płatnika składek.

Tylko posiłkowo

Płatnik składek nie jest zobowiązany do zwrotu świadczeń nienależnie pobranych przez inne osoby wówczas, gdy obowiązujące przepisy umożliwiają dochodzenie zwrotu od tych osób. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się bowiem, że art. 84 ust. 6 ustawy systemowej reguluje wyłącznie taką sytuację, w której pobranie nienależnych świadczeń:

- zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych, mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, a jednocześnie

- nie można stwierdzić odpowiedzialności osoby w myśl art. 84 ust.1 i 2 ustawy systemowej.

W praktyce więc płatnik może się uwolnić od odpowiedzialności wykazując, że istniały podstawy do żądania zwrotu nienależnego świadczenia od osób, które je pobrały.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

Nieprawidłowości również po stronie ZUS

Warto pamiętać, że jeżeli pobranie nienależnych świadczeń przez pracownika spowodowane było nie tylko błędem pracodawcy, ale i błędem ZUS-u, to organ nie może wydać decyzji zobowiązującej pracodawcę do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Tak wskazywano min. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 3 września 2015 r. (III AUa 493/15).

Odsetki dopiero po doręczeniu decyzji

W praktyce wątpliwości dotyczą również określenia, od kiedy ZUS może żądać odsetek od kwot nienależnie pobranych świadczeń. W orzecznictwie sądowym ukształtował się w tym zakresie pogląd, że odsetki te należą się ZUS dopiero od następnego dnia od doręczenia decyzji o obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Zatem tylko po dacie doręczenia tej decyzji ZUS może żądać zapłaty odsetek od nienależnie wypłaconych kwot. Taki wniosek wynika z uzasadnień wyroków SN z 3 lutego 2010 r. i z 18 grudnia 2008 r. (I UK 210/09, I UK 154/08). ZUS nie powinien więc żądać odsetek za okres wcześniejszy, co niestety zdarza się w praktyce. Żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia następuje bowiem przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (można powiedzieć, że staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą chwilą też aktualizuje się roszczenie o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego.

ZUS może żądać od osoby, która pobrała nienależne jej świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jego zwrotu wraz z odsetkami. Zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń określają przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 963 ze zm.; dalej: ustawa systemowa) oraz przepisy regulujące prawo do określonych świadczeń, np. emerytury czy renty.

Ważne są okoliczności

Pozostało 94% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Nieruchomości
Trybunał: nabyli działkę bez zgody ministra, umowa nieważna
Materiał Promocyjny
Wykup samochodu z leasingu – co warto wiedzieć?
Praca, Emerytury i renty
Czy każdy górnik może mieć górniczą emeryturę? Ważny wyrok SN
Prawo karne
Kłopoty żony Macieja Wąsika. "To represje"
Sądy i trybunały
Czy frankowicze doczekają się uchwały Sądu Najwyższego?
Materiał Promocyjny
Jak kupić oszczędnościowe obligacje skarbowe? Sposobów jest kilka
Sądy i trybunały
Łukasz Piebiak wraca do sądu. Afera hejterska nadal nierozliczona