Metoda kasowa rozliczania VAT: Skutki prawne kompensaty są takie same, jak zapłaty

- Jestem przedsiębiorcą, małym podatnikiem. VAT rozliczam metodą kasową. Czy w przypadkach, gdy z kontrahentami rozliczam się poprzez kompensatę, powstaje u mnie obowiązek podatkowy oraz prawo do odliczenia? – pyta czytelnik.

Na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o VAT mali podatnicy mogą wybrać rozliczanie VAT tzw. metodą kasową. Istotą tej metody jest szczególny sposób powstawania obowiązku podatkowego. U małych podatników VAT korzystających z metody kasowej obowiązek podatkowy w odniesieniu do dokonywanych przez nich dostaw towarów i świadczenia usług powstaje bowiem z dniem:

1) otrzymania całości lub części zapłaty – w przypadku dostawy towarów lub świadczenia usług na rzecz podatnika zarejestrowanego jako podatnik VAT czynny,

2) otrzymania całości lub części zapłaty, nie później niż 180. dnia, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi – w przypadku dostawy towarów lub świadczenia usług na rzecz podmiotu innego niż wymieniony w pkt 1.

W przypadku małych podatników rozliczających VAT metodą kasową obowiązek podatkowy powstaje więc zawsze (w przypadku sprzedaży na rzecz podatników VAT czynnych) lub najczęściej (w przypadku pozostałej sprzedaży) z chwilą otrzymania zapłaty.

Jakie są różnice

Z korzystaniem z metody kasowej wiąże się również wiele innych specyficznych zasad. Mianowicie, mali podatnicy rozliczający VAT tą metodą:

1) co do zasady, obligatoryjnie składają deklaracje kwartalne VAT-7K, a więc obowiązkowo rozliczają VAT za okresy kwartalne (zob. art. 99 ust. 2 ustawy o VAT),

2) wystawiają faktury zawierające wyrazy „metoda kasowa" (zob. art. 106e ust. 1 pkt 16 ustawy o VAT),

3) mogą odliczać podatek naliczony dopiero w kwartale, w którym uregulowali całość lub część należności wynikającej z otrzymanej od kontrahenta faktury (nie wcześniej jednak niż z dniem otrzymania faktury), przy czym uregulowanie należności w części daje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego odpowiadającą części uregulowanej należności (zob. art. 86 ust. 10e ustawy o VAT).

>Potrącenie w kodeksie cywilnym

Artykuł 498 kodeksu cywilnego stanowi, że gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Jest to tzw. potrącenie (nazywane także kompensatą). ?

Potwierdzenie w interpretacjach fiskusa

Potrącenie jest sposobem dokonania i otrzymania zapłaty, a w konsekwencji z chwilą potrącenia u małych podatników rozliczających VAT metodą kasową powstaje obowiązek podatkowy, jak również spełniony zostaje warunek powstania prawa do odliczenia, o którym mowa w art. 86 ust. 10e ustawy o VAT. Potwierdzają to organy podatkowe w udzielanych wyjaśnieniach. Tytułem przykładu można wskazać interpretację Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 11 lipca 2016 r. (ITPP3/4512-264/16/EB), w której czytamy, że „kompensatę, jako sposób wygaszenia stosunku zobowiązaniowego, uznaje się za równoważną spełnieniu świadczenia (zapłacie). Kompensatę można więc uznać za surogat wykonania zobowiązania (zapłaty). Skutki prawne kompensaty są takie same, jak skutki zapłaty". W konsekwencji organ podatkowy wyjaśnił, że „skoro jest Pan małym podatnikiem stosującym metodę kasową rozliczenia podatku, okolicznością decydującą o momencie powstania obowiązku podatkowego oraz prawa do odliczenia podatku naliczonego jest dokonanie/otrzymanie zapłaty za fakturę. Zatem z tytułu dokonanej przez Pana sprzedaży z chwilą dokonania zapłaty poprzez kompensatę należności powstanie – zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy – obowiązek podatkowy (z uwzględnieniem zastrzeżenia wynikającego z art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy). Natomiast prawo do odliczenia podatku naliczonego z faktur zakupu – na podstawie art. 86 ust. 10e ustawy – powstaje nie wcześniej niż za okres, w którym nastąpiła zapłata, zatem w tym przypadku nie wcześniej niż za okres, w którym została dokonana kompensata".

Z chwilą złożenia oświadczenia woli

Z punktu widzenia przepisów prawa cywilnego potrącenie ma moc wsteczną i następuje w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, tj. z chwilą, gdy obie wierzytelności stają się wymagalne (zob. art. 499 kodeksu cywilnego). Stosowanie tej zasady w VAT byłoby bardzo uciążliwe. Biorąc pod uwagę autonomię prawa podatkowego należy w związku z tym uznać, że podatkowe skutki kompensaty (potrącenia) następują z chwilą złożenia oświadczenia woli przez jedną lub obie ze stron (podobnie A. Bartosiewicz, Komentarz. VAT, Warszawa 2016, s. 395–396).

Przykład

Podatnik A jest małym podatnikiem rozliczającym VAT metodą kasową. 10 września 2016 r. dokonał na rzecz podatnika B dostawy towarów za 2350 zł netto + 540,50 zł VAT (z terminem płatności 24 września 2016 r.). Natomiast 21 września 2016 r. kontrahent B wykonał dla podatnika A usługę za kwotę 1300 zł netto + 299 zł VAT. Fakturę dokumentująca tę usługę podatnik A otrzymał 23 września 2016 r. Ponieważ do 24 września 2016 r. podatnik B nie zapłacił za towary dostarczone mu przez podatnika A, 30 września 2016 r. podatnik A poinformował go, że potrąca część przysługującej mu wierzytelności z wierzytelnością podatnika B wobec niego. W tej sytuacji 30 września 2016 r. u podatnika A:

1) częściowo (tj. w stosunku do kwoty 1300 zł netto + 299 zł VAT) powstał obowiązek podatkowy,

2) powstało prawo do odliczenia całości VAT (tj. 299 zł) z faktury wystawionej mu przez podatnika B.