Przejęcie przez zastawnika przedmiotu zastawu podlega VAT

Tak stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 24 maja 2017 r. (III SA/Wa 1466/16).

Spółka z o.o. zawarła z bankiem ugodę potwierdzającą jej długi wynikające z umów kredytowych zawartych pomiędzy nią a bankiem i ustanowiła na jego rzecz zastaw rejestrowy na pewnych ruchomościach ze swojego majątku. Nie spłaciła jednak długu, więc bank przejął przedmiot zastawu. Zostało to potwierdzone wystawieniem przez spółkę faktury VAT. Zdaniem spółki nie była to jednak czynność opodatkowana VAT. Argumentując swoje stanowisko stwierdziła, że istotą opodatkowania VAT jest obrót cywilnoprawny, czynności prawne dwustronne lub wielostronne, obejmujące swym zakresem towary i usługi, ale gdy są realizowane w warunkach odpłatności. Natomiast przejęcie przedmiotu zastawu jest jednostronną realizacją ograniczonego prawa rzeczowego jakim jest zastaw i nie wymaga wykonania świadczenia ze strony zastawcy. Realizacja takiej umowy nie może więc być traktowana jako świadczenie za wynagrodzeniem i nie podlega opodatkowaniu VAT, a tym samym fakturowaniu.

Organ podatkowy w interpretacji z 12 stycznia 2016 r. (IPPP2/4512-1010/15-2/RR) uznał to stanowisko za nieprawidłowe. Istotą dostawy towarów jest przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. W tym przypadku miała miejsce dostawa towarów w zamian za niespłaconą w terminie wierzytelność, a zatem czynność, do której wprost odnosi się art. 7 ust. 1 ustawy o VAT, podlegająca opodatkowaniu. Organ podkreślił, że wydanie przedmiotu zastawu pełni funkcję dostawy faktycznie odpłatnej.

Sąd w swoim rozstrzygnięciu podzielił stanowisko organu. Argumentując swój pogląd WSA stwierdził, że sam fakt przeniesienia przedmiotu zastawu na własność banku w ramach realizacji ograniczonego prawa rzeczowego jakim jest zastaw nie oznacza, że czynność ta miała charakter nieodpłatny. Nastąpiło przeniesienie prawa własności towaru, czyli prawa do władania nim, a z tego należy wysnuć wniosek, że czynność przejęcia zastawu należy uznać za dostawę towaru. W związku z tym, zgodnie z art. 5 ust. 1 i art. 7 ust. 1 ustawy o VAT, podlega ona opodatkowaniu.

Autor jest współpracownikiem zespołu zarządzania wiedzą podatkową firmy Deloitte

Komentarz eksperta

Marta Piotrkowicz, konsultantka w dziale Doradztwa Podatkowego Deloitte

Komentowany wyrok potwierdza dotychczasowe stanowisko reprezentowane przez organy podatkowe w wydawanych interpretacjach indywidualnych.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, opodatkowaniem podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Istotą dostawy towarów, zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o VAT, jest przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Mowa jest o czynności, która umożliwia otrzymującemu towar do rozporządzania nim jak właściciel. Nie chodzi tu o rozporządzanie rzeczą w sensie prawnym, lecz o możliwość faktycznego dysponowania nią. Dostawa towarów nie ogranicza się zatem jedynie do sprzedaży w sensie cywilnoprawnym. Wystarczy bowiem, aby podmiot nabył tzw. własność ekonomiczną, tzn. miał możliwość dowolnego rozporządzania i dysponowania uzyskanym towarem. Bez znaczenia jest forma prawna, w jakiej nastąpiło zbycie towaru.

Podobną regulację w zakresie dostawy zawiera art. 14 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady z 26 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L Nr 347 str. 1 ze zm.). Dostawa towaru nie odnosi się do zbycia prawa własności zgodnie z procedurami przewidzianymi w obowiązującym prawie krajowym, lecz obejmuje wszelkie zbycie majątku rzeczowego przez jedną stronę, która upoważnia drugą stronę do dysponowania w rzeczywistości tym majątkiem tak, jakby była jego właścicielem. Pogląd ten jest zgodny z celem ww. dyrektywy, która została opracowana między innymi w celu oparcia wspólnego systemu VAT na jednolitej definicji transakcji podlegających opodatkowaniu.

Stanowisko to znalazło wyraz w wielu orzeczeniach Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który stwierdzi, że pojęcie dostawy towaru nie odnosi się do przeniesienia własności w formach przewidzianych we właściwym prawie krajowym, lecz obejmuje każdą czynność polegającą na przeniesieniu dobra materialnego przez stronę, która przyznaje drugiej stronie prawo do faktycznego rozporządzania nim, jak gdyby była właścicielem tego dobra.

Odnosząc te rozważania na kanwę zaistniałego stanu faktycznego, trzeba zaznaczyć, że samo zawarcie umowy zastawniczej na zabezpieczenie wierzytelności nie jest czynnością, która skutkuje powstaniem obowiązku podatkowego w VAT i obowiązku wystawienia faktury. Dopiero w sytuacji niewywiązania się z zobowiązania, wierzyciel może od tego momentu zadecydować o skorzystaniu z zapisów umowy i przejęciu przedmiotu zastawu oraz swobodnie dysponować rzeczą przewłaszczoną, zaś dostawa nabiera charakteru odpłatności.