Sprawdź, czy twój kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT

Portal Podatkowy, VIES i zaświadczenia z urzędu ułatwiają ochronę przed uczestnictwem w oszustwie podatkowym, ale pozwalają na jednoczesną weryfikację jednego podmiotu. Specjalne programy komputerowe wesprą pracę działów księgowych.

Publikacja: 31.05.2017 07:00

Sprawdź, czy twój kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT

Foto: www.sxc.hu

O rejestrze podatników VAT po raz pierwszy zrobiło się głośno 26 czerwca 2015 r. Wtedy to Ministerstwo Finansów udostępniło podatnikom Portal Podatkowy, w którym można sprawdzić, czy ich kontrahenci są czynnymi podatnikami VAT. Po raz drugi rejestr pojawił się na ustach Polaków na początku 2017 r., kiedy co miesiąc zaczęło z niego znikać kilkanaście tysięcy podmiotów. Urzędy skarbowe nie mają obowiązku informowania zainteresowanych o wykreśleniach. Od stycznia 2017 r. z ewidencji zniknęło ponad 39 tysięcy podatników. W dodatku organy podatkowe rozpoczęły już automatyczną analizę plików JPK_VAT i jednym z trzech głównych testów wykonywanych na plikach jest identyfikacja transakcji zakupu, w których faktury zostały wystawione przez podmioty niezarejestrowane jako czynni podatnicy VAT.

Sankcje również dla uczciwych

Można przypuszczać, że usuwanie kolejnych firm z rejestru podatników VAT nie odbiłoby się tak szerokim echem wśród przedsiębiorców gdyby nie fakt, że konsek- wencje takiego działania może ponieść każdy, kto przeprowadza transakcje na rynku. Jeżeli nasz kontrahent nie jest zarejestrowany jako podatnik VAT, organy podatkowe mogą powziąć podejrzenie, że podatnik uczestniczy w procederze mającym na celu wyłudzenie VAT. To samo dotyczy transakcji wewnątrzwspólnotowych, w których kontrahent nie jest zarejestrowany jako podatnik VAT-UE, a także posługiwania się błędnym numerem NIP lub VAT-UE.

W przypadku zakupów od kontrahenta niezarejestrowanego jako podatnik VAT czynny, organy podatkowe mogą zakwestionować prawo do odliczenia VAT z faktury wystawionej przez taki podmiot. Ponadto, od stycznia 2017 r. nabywcy w tych okolicznościach grozi dodatkowa, 100-proc. sankcja z tytułu nieuprawnionego zawyżenia podatku do odliczenia. Wreszcie, w przypadku transakcji sprzedaży krajowej rozliczanych z zastosowaniem tzw. mechanizmu odwrotnego obciążenia (reverse charge), organy podatkowe mogą nałożyć dodatkowe zobowiązanie podatkowe, jeżeli nabywca nie jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny.

Wiele przyczyn – jeden skutek

Choć nie istnieje podstawa prawna, która zobowiązywałaby ministra finansów do prowadzenia rejestru podatników VAT, ustawodawca w art. 96 ust. 9 i 9a ustawy o VAT w wskazał szeroki katalog przesłanek wykreślenia z niego podmiotów.

- Naczelnik urzędu skarbowego wykreśla podatnika z rejestru w szczególności, jeśli podmiot nie istnieje albo podał on w zgłoszeniu rejestracyjnym nieprawdziwe dane.

- Kolejną przyczyną wykreślenia może być nieskładanie deklaracji VAT przez kolejnych sześć miesięcy lub dwa kwartały, pomimo istnienia takiego obowiązku.

- Wreszcie, wystawianie faktur lub faktur korygujących dokumentujących czynności, które nie zostały dokonane, może doprowadzić do utraty statusu podatnika VAT, chyba że nastąpiło to w wyniku pomyłki lub bez wiedzy podatnika.

O ile powyższe przesłanki nie wzbudzają wątpliwości, istnieją również sytuacje, które w wielu przypadkach nie muszą świadczyć o oszustwie. Jeżeli wystąpią one w przedsiębiorstwie podatnika – również tego uczciwego i działającego w dobrej wierze – mogą być przesłanką wykreślenia z rejestru podatników VAT.

- Pierwszą z nich jest składanie tzw. deklaracji zerowych przez kolejnych sześć miesięcy lub dwa kwartały. Podatnik jest zobowiązany do ich składania, jeśli w danym okresie sprawozdawczym nie wykazał obrotu. Co prawda wykreślenie nie powinno nastąpić, jeśli z wyjaśnień podatnika wynika, że brak obrotu jest spowodowany specyfiką jego działalności. Nie jest jednak jasne, czy o takie informacje powinien poprosić urząd, czy może podatnik sam powinien złożyć wyjaśnienia przez upływem sześciu miesięcy (dwóch kwartałów) bez obrotu.

- Przesłanką wykreślenia z rejestru podatników VAT jest zawieszenie działalności gospodarczej na okres co najmniej sześciu miesięcy.

- O wykreśleniu może przesądzić brak możliwości skontaktowania się z podatnikiem. ?

Sprawdź, czy twój kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT

Wydaje się, że największe emocje wśród podatników i doradców budzi jednak możliwość wykreślenia z rejestru podatników VAT podmiotu, który przeprowadza transakcje z podmiotami, o których wiedział lub miał uzasadnione podejrzenie co do tego, że uczestniczą w nierzetelnym rozliczaniu VAT w celu odniesienia korzyści majątkowej. W tym miejscu na pierwszy plan wysuwa się bowiem zagadnienie obowiązku weryfikacji kontrahentów i należytej staranności. Jak wiele podatnik musi zrobić, aby udowodnić, że nie mógł mieć choćby cienia podejrzeń co do wiarygodności kontrahenta?

Należyta staranność

Pojęcie należytej staranności zostało wprowadzone w art. 17 ust. 2a ustawy o VAT, dotyczącym transakcji rozliczanych za pomocą mechanizmu odwrotnego obciążenia (reverse charge). Pojęcie to nie zostało jednak zdefiniowane, co stało się przedmiotem interpelacji poselskiej nr 11813. W odpowiedzi z 11 maja 2017 r. Ministerstwo Finansów wskazało, że szczegółowa weryfikacja kontrahentów powinna nastąpić na skutek wystąpienia okoliczności, które powinny budzić wątpliwości podatników z uwagi na ich nietypowość i odbieganie od norm dotyczących obrotu danym towarem. Zdaniem resortu finansów są to w szczególności:

- posiadanie siedziby firmy pod adresem, pod którym brak jest oznak prowadzenia działalności pomimo jej dużej skali lub

- brak zaplecza technicznego do prowadzenia takiej działalności,

- częsta zmiana dostawców i odbiorców w łańcuchu dostaw bez ekonomicznego uzasadnienia,

- brak dążenia dostawcy do zawarcia długotrwałych kontaktów handlowych,

- stosunkowo krótkie terminy płatności biorąc pod uwagę rozmiar transakcji,

- niskie, stałe i nienegocjowane marże dla większości firm w łańcuchu dostaw

- szybka wymiana handlowa, w której towary są natychmiast odsprzedawane kolejnym podmiotom bez magazynowania.

Jak widać, przedsiębiorca musiałby przeprowadzić dogłębny wywiad gospodarczy, żeby dowiedzieć się, czy jest zobowiązany szczegółowo zweryfikować swoich kontrahentów. Wiele z tych informacji może być trudno dostępnych, szczególnie w przypadku transakcji realizowanych na odległość. Dlatego wielu przedsiębiorców pomija ten etap wstępnej analizy i decyduje się na automatyczną i masową weryfikację kontrahentów i ich rejestracji jako podatników VAT.

Elektroniczne platformy do weryfikacji

W Polsce Ministerstwo Finansów udostępniło Portal Podatkowy, w którym można sprawdzić, czy podmiot jest zarejestrowany jako podatnik VAT. Wpisując w odpowiednie pole NIP kontrahenta, przedsiębiorca uzyska informacje, czy podmiot jest zarejestrowany jako podatnik VAT i czy jest podatnikiem czynnym, czy zwolnionym. Komunikat można wydrukować i zachować jako dowód na wypadek kontroli.

Innym sposobem sprawdzenia, czy kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT, jest uzyskanie zaświadczenia z urzędu skarbowego w tym zakresie lub telefoniczny kontakt z urzędem w celu potwierdzenia statusu podmiotu.

Jeżeli realizujemy transakcje wewnątrzwspólnotowe, możemy sprawdzić, czy kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT-UE w bazie VIES, udostępnionej przez Komisję Europejską. W tym przypadku należy wpisać w systemie numer VAT-UE podmiotu, który weryfikujemy.

Warto przy tym pamiętać, że powyższe mechanizmy, choć są ważnym krokiem, który ułatwia podatnikom ochronę przed uczestnictwem w oszustwie podatkowym, umożliwiają jednoczesną weryfikację tylko jednego podmiotu. W firmach, które przeprowadzają dużą liczbę transakcji, ręczne sprawdzanie każdego kontrahenta mogłoby całkowicie sparaliżować pracę zespołu księgowego. Masową i bieżącą weryfikację kontrahentów umożliwiają specjalnie dostosowane do tego programy komputerowe.

NIP kontrahenta a poprawność rozliczeń

Bieżąca i masowa weryfikacja kontrahentów, na przykład każdorazowo przed złożeniem deklaracji VAT-7 i pliku JPK_VAT, może być również dobrym sposobem na automatyczną kontrolę poprawności rozliczeń. Jeżeli kontrahent nie jest zarejestrowany jako podatnik VAT lub VAT-UE, organy podatkowe mogą zakwestionować prawo do odliczenia podatku z faktury zakupowej, do zastosowania stawki zero proc. przy wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów, a nawet powziąć podejrzenie, że podatnik uczestniczy w mechanizmie wyłudzenia VAT. Nie można również zastosować mechanizmu odwrotnego obciążenia (reverse charge) przy sprzedaży w obrocie krajowym pewnych kategorii towarów i usług, jeżeli kontrahent nie jest czynnym podatnikiem VAT.

Zaskakujących wyników może dostarczyć również prosty test, czy wszystkie transakcje z podmiotami zidentyfikowanymi za pomocą numerów NIP sklasyfikowaliśmy jako krajowe, a te z kontrahentami zidentyfikowanymi za pomocą numeru VAT-UE jako wewnątrzwspólnotowe. Innymi numerami mogą legitymować się podmioty spoza UE, z którymi dokonujemy transakcji importu lub eksportu.

Domniemany wymóg weryfikacji

Obecnie żaden przepis nie nakłada na podatników obowiązku weryfikacji kontrahentów w bazie udostępnionej przez Ministerstwo Finansów. Konieczność taka płynie jednak z praktyki resortu finansów. Część podatników miała okazję przekonać się już, że organy podatkowe faktycznie wykorzystują elektroniczne narzędzie ANALIZATOR_JPK do kontroli plików JPK_VAT. Jednym z trzech głównych testów wykonywanych na plikach za luty i marzec jest identyfikacja zakupów od podmiotów nieuprawnionych do wystawiania faktur, tj. niezarejestrowanych jako czynni podatnicy VAT.

Wśród samych tylko plików JPK_VAT złożonych w lutym 2017 r., resort finansów wykrył aż 63 000 transakcji, które budziły wątpliwości pod względem rzetelności i prawidłowości. W przypadku wykrycia faktur zakupowych wystawionych przez podmioty niezarejestrowane – jak również innych nieprawidłowości w pliku JKP_VAT – Ministerstwo Finansów automatycznie wysyła do podatników wezwanie do złożenia wyjaśnień. Jeżeli okaże się, że podatnik faktycznie odliczył VAT z faktury wystawionej przez podmiot niezarejestrowany, może to zainicjować proces głębszej analizy przez pracowników urzędów skarbowych, w szczególności w formie kontroli podatkowej.

Czarna lista podatników VAT

Ministerstwo Finansów planuje pójść o krok dalej w kwestii weryfikacji kontrahentów. Na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy, który zakłada utworzenie listy podatników VAT wykreślonych z rejestru i takich, którym odmówiono rejestracji.

W wykazie, którego utworzenie planuje resort finansów, zostaną wskazane zarówno podmioty, które biorą udział w oszustwach podatkowych, jak i uczciwi przedsiębiorcy. Znaleźć się w nim mają podmioty, którym naczelnik urzędu skarbowego odmówił rejestracji na podstawie art. 96 ust. 4a ustawy o VAT. Są to w szczególności sytuacje, w których dane podane w zgłoszeniu rejestracyjnym są niezgodne z prawdą, podmiot nie istnieje lub nie ma możliwości kontaktu z nim. Ponadto, w wykazie miałyby się znaleźć podmioty wykreślone z rejestru podatników VAT na podstawie wspomnianych już przesłanek z art. 96 ust. 9 lub ust. 9a ustawy o VAT. Ponadto, planowane jest również stworzenie wykazu podatników, których rejestracja jako podatników VAT została przywrócona.

Jak wynika z wypowiedzi przedstawicieli Ministerstwa Finansów, projektowane wykazy mają umożliwić przedsiębiorcom automatyczną weryfikację swoich kontrahentów. Niemniej planowane rozwiązanie tylko częściowo zaspokoi potrzeby rzetelnych firm. Dzięki projektowanej regulacji przedsiębiorca będzie mógł sprawdzić, czy jego kontrahent nie został wykreślony z rejestru lub czy nie odmówiono mu rejestracji. Jeśli jednak nieuczciwy partner biznesowy nigdy nie próbował zarejestrować się w Polsce na potrzeby VAT, to nie będzie figurował w owym wykazie. Dlatego aby posiąść kompletną wiedzę, firmy wciąż będą musiały korzystać zdotychczasowej bazy, która nie umożliwia automatycznej i masowej weryfikacji. A tylko uzyskanie potwierdzenia, że podmiot jest zarejestrowany jako czynny podatnik VAT, pozwala stosunkowo bezpiecznie odliczyć VAT naliczony.

Ponadto, przyczyny wykreślenia z rejestru podatników VAT są bardzo różnorodne – od świadomego przeprowadzania transakcji z podmiotami biorącymi udział w procederze wyłudzenia VAT, przez składanie tzw. „zerowych" deklaracji VAT, aż do zawieszenia działalności gospodarczej. Powstaje więc wątpliwość, czy wszystkie te podmioty warto wskazywać na jednej liście. Szczególnie biorąc pod uwagę porównywanie polskiego rozwiązania do czeskiej listy nierzetelnych podatników, takie rozwiązanie nie wydaje się właściwe.

- Igor Roman, Starszy Menedżer Zespół Tax Management Consulting Deloitte Doradztwo Podatkowe

O rejestrze podatników VAT po raz pierwszy zrobiło się głośno 26 czerwca 2015 r. Wtedy to Ministerstwo Finansów udostępniło podatnikom Portal Podatkowy, w którym można sprawdzić, czy ich kontrahenci są czynnymi podatnikami VAT. Po raz drugi rejestr pojawił się na ustach Polaków na początku 2017 r., kiedy co miesiąc zaczęło z niego znikać kilkanaście tysięcy podmiotów. Urzędy skarbowe nie mają obowiązku informowania zainteresowanych o wykreśleniach. Od stycznia 2017 r. z ewidencji zniknęło ponad 39 tysięcy podatników. W dodatku organy podatkowe rozpoczęły już automatyczną analizę plików JPK_VAT i jednym z trzech głównych testów wykonywanych na plikach jest identyfikacja transakcji zakupu, w których faktury zostały wystawione przez podmioty niezarejestrowane jako czynni podatnicy VAT.

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe